6.4 Nederland bezet

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

4. Nederland bezet

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe Nederland bezet en bevrijd werd
• Je kunt de drie mogelijke houdingen van de Nederlanders beschrijven
• Je weet welke maatregelen er tegen de Joden werden genomen.

Deelvraag: Hoe onderging Nederland de Duitse bezetting?

Duitsland valt aan

10 mei 1940

Op vrijdagmorgen, om 3.55, valt het Duitse leger het slecht bewapende Nederland aan. Op sommige plekken, zoals bij de Afsluitdijk en de Grebbelinie, wordt nog behoorlijk tegenstand geboden, maar tegen de Duitse Blitzkrieg is niets opgewassen.

Regering wijkt uit naar Londen

13 mei 1940

Om niet in de handen van de Duitsers te vallen, wijkt een 

groot deel van de Nederlandse regering uit naar Engeland.

Vanuit Londen zal koningin Wilhelmina de Nederlanders motiveren 

om niet op te geven en tegen de bezetters te strijden.

Bommen op Rotterdam

14 mei 1940

Het bombardement duurt maar een kwartier, maar de binnenstad is verwoest, en zal pas na de oorlog weer worden opgebouwd.

Nederland capituleert

15 mei 1940

Na het bombardement op Rotterdam, en de Duitse dreiging om ook andere steden te bombaderen, kan Nederland niets anders dan zich overgeven.

In totaal komen in de meidagen van 1940 ongeveer 2200 mensen om het leven.

npo.nl

Deel van Duitsland

29 mei 1940

Nederland wordt een deel van Duitsland: Reichskommissariat Niederlande

De Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart wordt Reichskommisar. 

De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), die collaboreerde met de Duitsers,

is de enige politieke organisatie die mag blijven bestaan.

De leider van de NSB, Anton Mussert, mag zich 'Leider van het Nederlandsche Volk' noemen, maar de Duitsers zijn uiteindelijk de baas.

npo.nl

Gelijkschakeling

vanaf mei 1940

Elke burger, organisatie en vereniging moet zich houden aan de ideeën van de Nazi's en trouw zijn aan het Leidersbeginsel. Iedereen die dit niet doet, 

wordt ontslagen en of opgepakt.

Journalisten mogen alleen schrijven wat de Nazi's opdragen (censuur).

Ariërverklaring

Voor sommige beroepen (bijvoorbeeld: leraren) moet een Ariërverklaring worden getekend. Hierin verklaar jij, je ouders en grootouders, niet Joods te zijn.

Collaboratie

Actief meewerken met de bezetter.

NSB'ers vervangen onwillige burgemeesters en verraden tegenstanders van de Duitsers.

Ongeveer 23.000 Nederlandse vrijwilligers vechten mee aan het oostfront. 

Hou zee was de groetformule die tussen 1933 en 1945 gebruikelijk was binnen de NSB. In de oorlogsjaren werd met deze groet de eigen identiteit gehandhaafd. 

Vijf procent van de Nederlandse bevolkingwerkte actief samen met de Duitsers. 

Accomodatie

De meeste Nederlanders proberen er maar het beste van te maken.

Veel burgemeesters in oorlogstijd werken samen met de bezetter in de hoop erger te voorkomen. 

90 procent van de Nederlandse bevolking

De eerste bezettingsmaanden

mei 1940 - februari 1941

In deze bezettingsfase proberen de Duitsers de Nederlanders met zachte hand te nazificeren (fluwelen handschoen);

De Duitsers gedragen zich meestal keurig en de meeste Nederlanders 

pakken hun normale leven op en werken met de Duitsers samen.

Jodenvervolging in Nederland

vanaf mei 1940

Net als in andere delen van het Duitse Rijk worden snel anti-Joodse maatregelen, zoals het ontslag van Joodse ambtenaren of de registratieplicht.

Februaristaking

februari 1941

De eerste grote verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland;

Deze staking het enige massale en openlijke protest tegen de Jodenvervolging in heel bezet Europa.

Vanaf april 1941 verschijnen de bordjes "Voor Joden verboden" 

in de Nederlandse steden.

Vanaf mei 1942 zijn Joden verplicht om een Jodenster te dragen.

In dat jaar gaan ook de eerste Joden via Westerbork naar Auschwitz, door het massaal oppakken van Joden tijdens razzia's.

npo.nl

Arbeidsinzet

mei 1943

Wat begon als vrijwillig werken in Duitsland, wordt in 1943 verplicht: alle mannen tussen 18 en 35 jaar moeten zich melden.

Uiteindelijk werken rond de 500.000 

Nederlanders in Duitsland.

Verzet

Actief en passief

Aanslagen plegen of illegale krantjes verspreiden? Onderduikers helpen? Of naar Radio Oranje luisteren? En naar rechts gaan als de Duitsers zeggen dat je naar links moet gaan? 

In totaal waren er rond de 45.000 Nederlanders die actief verzet pleegden.

Maar dat konden ze niet doen zonder de hulp van honderduizenden anderen.

Verzet plegen was levensgevaarlijk: niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving.

Vijf procent van de Nederlandse bevolking was actief in het verzet.

npo.nl

Dolle Dinsdag

5 september 1944

De opmars van de geallieerden na D-Day gaat erg snel. De gebeurtenissen worden gevolgd op illegale radio's: "Ze zijn in Nederland!"

Duitse soldaten slaan op de vlucht voor de naderende geallieerden.

Maar de geallieerden komen helemaal niet...

Het volksfeest was veel te voorbarig losgebarsten.

Slag om Arnhem

september 1944

De Geallieerden willen doorstoten tot het noordelijk deel van Nederland, 

om daar vandaan Duitsland binnen te vallen, maar ze vergissen zich in kracht van de Duitsers. 

Operatie Market Garden mislukt bij Arnhem.

Spoorwegstaking

september 1944 - mei 1945

Om de geallieerde opmars te helpen, roept Radio Oranje het spoorweg-personeel op om te gaan staken. Zo kunnen de Duitsers geen gebruik meer maken van het spoor voor hun oorlog. 

Het zorgt uiteindelijk ook voor voedsel- en brandstoftekorten...

Hongerwinter

november 1944 - april 1945

Duitse capitulatie

4 mei 1945

In Hotel De Wereld in Wageningen wordt op 5 mei onderhandeld 

over de onvoorwaardelijke overgave van de Duitse troepen in Nederland.

De Duitse troepen hebben zich overigens al op 4 mei overgegeven 

aan de geallieerden.

De Bevrijding

mei 1945

De bevrijding wordt tegenwoordig gevierd op 5 mei, maar Nederland werd niet overal op 5 mei bevrijd: soms was het eerder, soms later, zoals op Texel. 

Dit eiland werd pas op 20 mei 1945 bevrijd.

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe Nederland bezet en bevrijd werd
• Je kunt de drie mogelijke houdingen van de Nederlanders beschrijven
• Je weet welke maatregelen er tegen de Joden werden genomen.

Deelvraag: Hoe onderging Nederland de Duitse bezetting?