Week 5; ziekten van de spijsvertering

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2

ziekten van de spijsvertering

Deze les

11 uur; korte terugblik vorige les

11.10 uur; theorie aandoeningen spijsvertering

12 uur; quizlet 

12.15 uur; afsluiting en volgende week

Lesdoelen

• Je benoemt voorbeelden van ziekten van ontstekingen, infecties en gezwellen in de verschillende delen van het spijsverteringskanaal
• Je benoemt de aandachtspunten in de zorg hierbij 

Thiememeulenhof

Pathologie

Module 8 H3 ;ziekten van de spijsvertering

Dunne darm

Dikke darm

Lever

Alvleesklier

Endeldarm

Rectum

Slokdarm

Maag

Ondervoeding

Een tekort aan energie- en voedingsstoffen

Volwassenen: 

onbedoeld meer dan 10% gewicht (of 6 kg) verliezen in zes maanden tijd, 

of 

meer dan 5% (of 3 kg) in een maand

of

 body mass index (BMI) van minder dan 18,5

bij ouderen BMI van minder dan 20

Hoeveel zorgvragers in ziekenhuizen en andere zorgorganisaties zijn ondervoed?

1. 1 op de 20
2. 1 op de 12
3. 1 op de 8
4. 1 op de 4

Gevolgen ondervoeding

• Gewichtsverlies
• Verminderde voedselinname en gebrek aan eetlust
• Zwakheid, futloosheid:  spiermassa neemt af -> krachtsverlies -> valrisico
• Verhoogde eiwitafbraak: dit verhoogt de kans op infecties (bijvoorbeeld longontsteking) en doorliggen (decubitus).
• Sterfte: door ondervoeding neemt de kans op overlijden toe.

Wat als 'normaal eten' niet lukt

• Drinkvoeding: bevat extra voedingsstoffen en energie.
  
• Sondevoeding: vervanging of aanvulling
• Parenterale voeding: volledige voeding die via een infuus direct in de bloedbaan wordt gebracht.
  
• Dieetpreparaten: poedervormige producten waarmee normale voedingsmiddelen 'verrijkt' (met energie en voedingsstoffen) kunnen worden, zonder al te veel smaakverandering.

Screenen op ondervoeding

Braken

• In de hersenen bevinden zich twee zenuwcentra die de braakreflex in gang zetten. 
• Braken is in veel gevallen een verdedigingsmechanisme van het lichaam om schadelijke stoffen kwijt te raken.
• krampachtige beweging die tegengesteld is aan het normale slikmechanisme (antiperistaltiek +  buikspieren spannen zich sterk aan + het middenrif wordt vlakker + strotklepje (epiglottis) sluit)

Mechanisme van braken

Braakcentrum is een zenuwcentrum in hersenen.

Zenuwbanen zijn verbonden met evenwichtsorgaan en met de nervus vagus (= 10e hersenzenuw).

Nervus vagus = een lange zenuw die de hersenen verbindt met de organen in de borstholte en de buikholte, zoals de maag, darmen en lever.

Samenstelling van het bloed kan de receptoren van het braakcentrum prikkelen.

B.v. giftige stoffen in bloed kunnen receptoren prikkelen

Braakcentrum geeft signaal door aan...

- motorische zenuwstelsel: diepe ademteug, strotklepje sluit; buikspieren spannen sterk aan

- het sympathische zenuwstelsel: verhoogt polsslag, zweten.

- het parasympathische zenuwstelsel: verhoogde speekselvloed.

Tijdens de braakreflex ontspant de sluitspier van de maag naar de twaalfvingerige darm, waardoor de darminhoud de maag schoonspoelt en het sterke zuur deels neutraliseert. Tegelijkertijd ontspant ook de sluitspier naar de slokdarm, waardoor de maaginhoud samen met de darminhoud in één beweging naar boven wordt gestuwd.

Oorzaken van braken

• Afwijkingen van het maag-darmkanaal en de interne organen. 
• Acute infecties. 
• Vergiftigingen. 
• Afwijkingen van de hersenen. 
• Overmatige prikkeling van zintuigen. 
• Geneesmiddelen. 
• Hartafwijkingen. 
• Hormonale oorzaken. 

• Psychogene factoren. 

Rumineren

Door manipulatie van de tong en keel het voedsel weer naar boven werken, kauwen en het opnieuw weer doorslikken. 

Bij onrustige of sterk geprikkelde zuigelingen, bij verstandelijk gehandicapten en bij demente ouderen.  

Door inwerking van de zure maaginhoud op het slijmvlies kan de slokdarm ontstoken raken (reflux-oesofagitis).

Regurgitatie of refluxziekte

Onvoldoende afsluiting van de maag naar de slokdarm.

‘Breukje in het middenrif’ (hernia diaphragmatica)

Het slijmvlies van de slokdarm wordt door het scherpe maagzuur aangetast.

Zuurbranden (pyrose)

Zuurremmers zoals omeprazol en pantoprozol, remmen de productie van maagzuur.

Normaal heeft de maag een sluitspier bij de ingang en de uitgang.

Een gezonde slokdarm is bedekt met een wit, parelmoerkleurig slijmvlies, het zogenaamde plaveiselepitheel. Bij een Barrett slokdarm is dit witte slijmvlies door inwerking van maagzuur vervangen door een roze, zalmkleurige bekleding. Het is alsof het slijmvlies van de maag in de slokdarm omhoog is gegroeid. Dit slijmvlies is extra gevoelig voor beschadiging door maagzuur. De veranderingen die daardoor in het weefsel ontstaan, kunnen na vele jaren leiden tot ontspoorde groei van cellen, waaruit slokdarmkanker kan ontstaan. 

Projectielbraken

Braken met enorme kracht over enige afstand

Oorzaak: verhoogde hersendruk, afsluiting pylorus (maaguitgang)

Retentiebraken (retentiemaag)

Afsluiting duodenum (twaalfvingerige darm) of pylorus (maaguitgang)

Halfverteerde voedselbrij bevat veel eiwitten -> rot -> voedselresten+stank

Aspect braaksel

• bloed: roestbruin of koffiekleurig of helder rood (maagzweer, maagcarcinoom, slokdarmspataderen)
• gal: geelgroen (galstenen, leverziekten, ontstekingen van de alvleesklier en bij ontsteking van het buikvlies (peritonitis))
• feces: afsluiting darmen = ileus (darmgezwellen, ontstekingen, een knoop in de darmen )
• waterig slijm (ontsteking of zweer)

Fecaal braken

 Is een ernstig symptoom waarbij ontlasting via de mond wordt uitgebraakt. Dit kan optreden bij een volledige of hoge darmobstructie, waardoor de darminhoud niet verder kan en terugkeert naar de maag. Het is een medische noodsituatie.

Oorzaken:

Darmobstructie: Bijvoorbeeld door tumoren, verklevingen, of hernia.

Chronische obstructieve ziekten: Zoals de ziekte van Crohn.

Belemmering van de darmfunctie: Door verlamming van de darm (paralytische ileus).

Herkennen Fecaal braken

Fecale geur bij braken.

Misselijkheid en buikpijn.

Opgezette buik en afwezigheid van ontlasting of gas.

Handelen:

Meld fecaal braken direct aan de arts of verpleegkundige.

Zorg dat de cliënt rechtop zit om aspiratie (inademing van braaksel) te voorkomen.

Blijf bij de cliënt voor ondersteuning en om verdere klachten te monitoren.

Start NPO-beleid (niets per os, geen eten/drinken) indien dit is voorgeschreven.

Gevolgen van braken

• verlies van vocht en mineralen -> dehydratie
• verstoring zuur-base evenwicht -> uiteindelijk te laag kaliumgehalte -> hartritmestoornissen
• beschadiging slokdarmslijmvlies
• aspiratiepneumonie

Het uitbraken van veel (maag)zuur geeft een verstoring van het zuur-base-evenwicht in het lichaam. Je noemt dit een metabole alkalose. Het lichaam wordt er minder zuur door, wat de nieren compenseren door bicarbonaat vast te houden en kalium (K+) uit te scheiden. Hierdoor kan het gehalte K+ in het bloed afnemen. Een te laag kaliumgehalte (hypokaliëmie) kan soms ernstige hartritmestoornissen veroorzaken. 

Behandeling braken(ernstig)

Aanvulling vocht, elektrolyten en voedingsstoffen.

 fysiologische zoutoplossing met 5 tot 10% glucose

extra kaliumchloride (KCL)

Vochtbalans bijhouden

Overstap naar voeding: water, thee, bronwater en heldere bouillon, crackers, biscuit, brood

Anti-emetica

Diarree

Een aandoening waarbij de ontlasting dunner en frequenter is dan normaal. Het kan acuut of chronisch zijn en is vaak een symptoom van een onderliggende aandoening.

Oorzaken:

Infecties: Bijvoorbeeld door bacteriën (zoals Salmonella), virussen (zoals Norovirus), of parasieten.(gastro-enteritis)

Voeding: Intoleranties (zoals lactose-intolerantie) of voedselvergiftiging.

Medicatie: Laxantia, antibiotica (verstoring darmflora).

Chronische aandoeningen: Bijvoorbeeld bij de ziekte van Crohn of prikkelbare darmsyndroom (PDS).

Aandachtspunten in de zorg

Hydratatie: Zorg ervoor dat de cliënt voldoende vocht binnenkrijgt om uitdroging te voorkomen. Overleg indien nodig over orale rehydratiezouten (ORS).

Voeding: Observeer of bepaalde voedingsmiddelen de diarree verergeren en pas het dieet aan (lichte voeding, vermijden van vet en suiker).

Hygiene: Beperk verspreiding van infecties door handen goed te wassen en persoonlijke hygiëne te bewaken.

Signaleren: Let op tekenen van uitdroging (droge mond, donkere urine, sufheid) en meld dit aan de verpleegkundige of arts.

Obstipatie

 Een veelvoorkomend probleem waarbij de stoelgang moeizaam, infrequent (minder dan drie keer per week), of pijnlijk is. Het kan leiden tot ongemak en complicaties, zoals aambeien.

Oorzaken:

Voeding: Te weinig vezels en/of onvoldoende vochtinname.

Leefstijl: Gebrek aan lichaamsbeweging.

Medicatie: Bijwerkingen van bijvoorbeeld opioïden, ijzersupplementen, of diuretica.

Aandoeningen: Bijvoorbeeld prikkelbare darmsyndroom (PDS), neurologische ziekten, of metabole stoornissen.

Aandachtspunten in de zorg:

Observatie:

Observeer de frequentie, consistentie en moeite bij de ontlasting (gebruik bijvoorbeeld de Bristol-stoelgangschaal).

Let op symptomen , zoals buikpijn, opgeblazen gevoel.

Preventie:

Stimuleer een vezelrijk dieet (bijv. volkorenproducten, groenten, fruit).

Adviseer voldoende vochtinname (1,5-2 liter per dag).

Moedig regelmatige beweging aan, indien mogelijk.

Begeleiding:

Zorg voor een rustige, comfortabele omgeving tijdens toiletbezoek.

Handelen:

Raadpleeg een arts  als er sprake is van langdurige obstipatie .

Volg medicatievoorschriften voor laxeermiddelen indien nodig en observeer op effect.

Wat is de ziekte van Crohn?

De ziekte van Crohn is een chronische ontstekingsziekte van het spijsverteringskanaal. Het kan verschillende delen van de darmen aantasten.

De ziekte van Crohn kan voorkomen

1. in de dikke darm
2. in de dunne darm
3. in de mond
4. van mond tot kont

Bij de ziekte van Crohn ontstaat er een tekort aan vitamine D

1. Juist
2. Onjuist

Waarom heb je eerder vitamine D-tekort bij de ziekte van Crohn?

1. Door buikkrampen heb je meer eetlust en daarbij nemen de darmen door de ziekte meer voedingsstoffen op
2. Door buikkrampen heb je minder eetlust en daarbij nemen de darmen door de ziekte minder voedingsstoffen op
3. Door buikkrampen heb je meer eetlust en daarbij nemen de darmen door de ziekte minder voedingsstoffen op
4. Door buikkrampen heb je meer eetlust en daarbij nemen de darmen door de ziekte meer voedingsstoffen op

Voeding bij de ziekte van Crohn

Bij de ziekte van Crohn is het belangrijk om voeding aan te passen om symptomen te verminderen. 

Een diëtist kan helpen bij het opstellen van een gepersonaliseerd dieetplan. Roken verergert de ziekte. 

Vermijd voedingsmiddelen die klachten veroorzaken.

Wat is colitis ulcerosa?

Colitis ulcerosa is een chronische ontstekingsziekte van het slijmvlies van de dikke darm en de endeldarm.

Wat is een kenmerk van Colitis Ulcerosa?

1. Het vlamt op
2. Het is continue aanwezig

Wat is géén symptoom van Colitis Ulcerosa?

1. Gewichtsverlies
2. Diarree met bloed bijmenging
3. Koorts
4. Fistelvorming

Voeding bij colitis ulcerosa

Bij colitis ulcerosa kan voeding ook een rol spelen in het verminderen van symptomen. Een diëtist kan helpen bij het uitzoeken van triggerfoods en het aanpassen van het dieet.

Wat zijn de verschillen tussen Colitis Ulcerosa en de ziekte van Crohn?

Verschillen Crohn en Colitis

Wat is diverticulitis/diverticulose?

• Diverticulitis is een ontsteking van de divertikels, kleine uitstulpingen in de darmwand. 
• Diverticulose is de aanwezigheid van divertikels zonder ontsteking.

Voeding bij diverticulitis/diverticulose

Bij diverticulitis/diverticulose kan een vezelrijk dieet helpen om de symptomen te verminderen en de darmgezondheid te verbeteren.

Om welke voedselallergie gaat het hier?

1. Gluten allergie
2. Notenallergie
3. Weekdieren allergie
4. Graanallergie

Wat is Coeliakie?

1. Koemelk-allergie
2. Gluten-allergie
3. Geen suiker kunnen verdragen
4. Noten-allergie

Wat is coeliakie?

Coeliakie is een auto-immuunziekte waarbij het lichaam geen gluten kan verdragen. Het beschadigt de dunne darm en belemmert de opname van voedingsstoffen.

Voeding bij coeliakie

Bij coeliakie is een strikt glutenvrij dieet erg belangrijk om symptomen te voorkomen en de dunne darm te herstellen. Een diëtist kan helpen bij het plannen van maaltijden en het herkennen van verborgen gluten.

Als je last van coeliakie hebt dan zit het probleem in je

1. Dunne darm
2. Dikke darm
3. Maag
4. Slokdarm

Waar zitten geen gluten in?

1. Tony Chocolonely
2. Spelt
3. Roze koeken
4. Currysaus

Wat zijn gluten ?

Gluten is een groep eiwitten die van nature voorkomt in bepaalde granen, zoals tarwe, rogge, gerst en havermout (hoewel havermout meestal gluten bevat door kruisbesmetting). 

Gluten zorgt ervoor dat deeg elastisch en rekbaar is, wat belangrijk is bij het maken van brood en andere bakproducten. 

Het helpt ook om de vorm en structuur van gebakken producten te behouden.

Kun je over Coeliakie heen groeien of ervan genezen?

1. Ja, met de juiste medicatie
2. Nee, je moet een glutenvrij dieet volgen
3. Ja, na je puberteit verdwijnt het
4. Nee, je overlijd er gegarandeerd aan

Maagzweer

Maagzweer: Ulcus Pepticum

• Zweer van maagslijmvlies (ulcus ventriculi)
• Zweer van twaalfvingerige darm (ulcus duodeni)

Belangrijkste symptoom: Hevige pijn voor/na het eten

Behandeling:

• Maagzuurremmers, maagbeschermers
• Zware antibioticakuur (bij H. Pylori)

Een zweer is een grote wond/beschadiging. Als daar maagzuur in komt, dan zorgt dat voor hevige pijn.

Oorzaak

 Ontstaat door een beschadiging van het beschermende slijmvlies in de maagwand. Hierdoor kan maagzuur het onderliggende weefsel aantasten, wat leidt tot pijn en ontsteking.

Oorzaken:

• Helicobacter pylori-infectie:

Deze bacterie tast het beschermende slijmvlies aan, waardoor maagzuur de maagwand kan beschadigen.

• Gebruik van NSAID’s:
• Pijnstillers zoals ibuprofen of aspirine verminderen de slijmproductie, wat de maagwand kwetsbaarder maakt.

Stress en voeding

• Hoewel minder vaak directe oorzaken, kunnen stress, alcohol, en roken de symptomen verergeren en de genezing vertragen.

Overproductie van maagzuur:

Maagzweer 

Complicaties:

• Maagbloeding, bloed braken
• Bloedarmoede
• Perforatie van de maag ->
    buikvliesontsteking (Peritonitis)

Peritonitis is levensgevaarlijk en extreem pijnlijk!

Galstenen

Verharde afzettingen van gal die zich vormen in de galblaas. 

Ze ontstaan door een disbalans in de samenstelling van gal, vaak door een teveel aan cholesterol. 

Galstenen komen vaker voor bij vrouwen, mensen met overgewicht, en bij ouderen.

Symptomen:

Vaak geen klachten (stille galstenen).

Bij klachten: koliekpijn in de rechterbovenbuik, misselijkheid, braken, en soms geelzucht.

Complicaties:

Galblaasontsteking (cholecystitis).

Afsluiting van de galwegen.

Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier).

Aandachtspunten in de zorg:

Pijnsignalering: Observeer pijn en meld dit aan de arts.

Voeding: Stimuleer een vetarm dieet om klachten te voorkomen.

Herkennen van alarmsymptomen: Zoals koorts, aanhoudende pijn, of geelzucht.

Ondersteuning: Bied comfort en informatie over mogelijke behandelingen, zoals een operatie of medicatie.

Kankersoorten maag-/darmstelsel

dikke darmkanker

maagkanker

slokdarmkanker'

Alvlees kanker

leverkanker

galblaaskanker

mond- en keelholte kanker

Anus kanker

Lesdoelen behaald ?

• Je benoemt voorbeelden van ziekten van ontstekingen, infecties en gezwellen in de verschillende delen van het spijsverteringskanaal
  
• Je benoemt de aandachtspunten in de zorg hierbij 

Volgende les na de kerstvakantie

ziekten van de urinewegen

Fijne kerstvakantie !