2. Het humanitair oorlogsrecht

• Burgerschap
• Rode Kruis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Lesinhoud

Deze les is een verdieping op de inhoud van het humanitair oorlogsrecht en de regels die gelden tijdens een oorlog.

Onderwerpen die aan bod komen zijn:

• wat is een oorlog
• de regels in oorlogstijd
• de basis van het humanitair oorlogsrecht
• wie en wat is beschermd door het humanitair oorlogsrecht.

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen wat het humanitair oorlogsrecht is.

.....

Leerdoel

Joost aan het woord

Introduceer video

In dit fragment legt Joost van het Rode Kruis uit dat strijdende partijen zich altijd aan regels moeten houden.

Let op: dit fragment is geknipt. Andere delen van de video volgen later in de les(senserie).

Wat kan de oorzaak zijn van een oorlog?

Werkvorm: woordweb - oorzaak

Laat de leerlingen zoveel mogelijk redenen (uit het verleden en heden) opnoemen. 

Wellicht zullen sommigen ook een waardeoordeel geven, bijvoorbeeld: een vrijheidsoorlog is een goede reden om oorlog te voeren. Geef hiervoor de ruimte.

De aanleiding voor de strijd verschilt per oorlog. Het kan bijvoorbeeld gaan over godsdienst, afkomst, grondgebied en grenzen, grondstoffen zoals olie of diamanten, of over politieke macht en invloed. Soms is er niet één aanleiding, maar zijn er meerdere redenen.

Wat kan het gevolg zijn van een oorlog?

Werkvorm: woordweb - gevolgen

Laat de leerlingen zoveel mogelijk gevolgen (uit het verleden en heden) opnoemen.

Wie zijn allemaal betrokken bij een oorlog?

Werkvorm: woordweb - betrokken

Laat de leerlingen aangeven wie allemaal betrokken (kunnen) zijn bij een oorlog en/of gewapend conflict.

Mochten ze het lastig vinden om voorbeelden te bedenken, help ze dan door hen bijvoorbeeld na te denken over wie besluiten tot het voeren van een oorlog of welke gevolgen een oorlog heeft voor de economie.

.....

Stelling

Als mensen met elkaar oorlog voeren, dan maken regels toch helemaal niets meer uit.

Helemaal eens

Eens

Neutraal

Oneens

Helemaal mee oneens

Werkvorm: stelling

Laat de leerlingen aangeven in hoeverre ze het met deze stelling eens zijn. Bespreek vervolgens de uitkomst.

Bespreek: Wat is eigenlijk het doel van een gewapend conflict? Dat is niet het veroorzaken van zo veel mogelijk chaos, leed en destructie. Het doel is om de vijand te overwinnen. De aanleiding van een gewapend conflict kan diverse redenen hebben: het uitbreiden van politieke macht, het veroveren van grondgebied, toegang hebben tot grondstoffen, zoals kobalt of water; of je daartegen verdedigen.

Voor het humanitair oorlogsrecht doet de aanleiding er niet meer toe. Het doel van het oorlogsrecht is, als er dan toch een oorlog is, om de negatieve effecten van een gewapend conflict te beperken en om mensen te beschermen menselijk lijden te voorkomen en schade aan de leefomgeving en het natuurlijk milieu zo veel mogelijk te beperken. Het doet dit door grenzen te stellen aan wat mag en wat niet mag en door onderscheid te maken tussen burgers en combattanten.

Introduceer video

We gaan verder met Joost van het Rode Kruis. Regels in oorlogstijd bestaan als sinds mensheugenis. De huidige vorm komt voort uit de oprichter van het Rode Kruis, Henry Dunant.

Let op: dit fragment is geknipt. Andere delen van de video volgen later in de les(senserie).

"Ik ben er zeker van dat zodra mensen beginnen na te denken over een kwestie van een zo groot algemeen belang, dit zal leiden tot beschouwingen en geschriften van mensen deskundiger en competenter dan ikzelf."

Henry Dunant na het zien van het slagveld

na de Slag bij Solferino (1859)

.......

Achtergrond informatie:

Klik op de luidspreker voor een herhaling van het fragment uit de video van Devran van de NOS waarin hij uitlegt wat, 160 jaar geleden, de aanleiding was voor Henry Dunant om het Rode Kruis op te richten en de basis te leggen voor het Humanitair oorlogsrecht.

Wat is het verhaal?

Werkvorm: Verhalen onthullen

Dit is een werkvorm waarbij leerlingen met elkaar, en met jou, proberen verhalen te onthullen die betrekking hebben op de afbeelding.

Het doel van deze werkvorm is het interpreteren op verschillende manieren, verhalen. Dit kan een verhaal zijn waarin vooral wordt ingegaan op hetgeen de leerlingen zien in de afbeelding, maar het kan ook het grotere verhaal zijn; 

In deze afbeelding zie je de stad Mouadamieh, net buiten Damascus. Het conflict in Mouadamieh heeft in 2018 een enorme verwoesting veroorzaakt. Duizenden werden gedwongen te vluchten en vandaag de dag dragen de straten een fysieke herinnering aan de tol die stedelijke conflicten hebben geëist. Het ICRC was er ter plaatse om noodzakelijke hulp te bieden zoals het verstrekken van water, voedsel, medicijnen en bouwmaterialen. 

De volgende (open) vragen worden gesteld in de volgende slides. 

• Wat is het verhaal?
• Wat is het menselijke verhaal?
• Wat is het grotere, ‘wereld’-verhaal?
• Wat is het nieuwe verhaal?
• Wat is het niet-vertelde verhaal? 

De vragen kunnen ook worden beantwoord zonder devices.

Wat is het menselijke verhaal?

Werkvorm: Verhalen onthullen

• Wat is het menselijke verhaal?
  
• Wat is het grotere, ‘wereld’-verhaal?
• Wat is het nieuwe verhaal?
• Wat is het niet-vertelde verhaal? 

Wat is het grotere, ‘wereld’-verhaal?

Werkvorm: Verhalen onthullen

• Wat is het grotere, ‘wereld’-verhaal?
• Wat is het nieuwe verhaal?
• Wat is het niet-vertelde verhaal? 

Wat is het niet-vertelde verhaal?

Werkvorm: Verhalen onthullen

• Wat is het niet-vertelde verhaal? 
  

Op 19-jarige leeftijd verloor Ahmed zijn been, maar niet zijn hoop. Nu zorgt hij voor 5 schapen die hij van het Rode Kruis heeft gekregen om zijn leven weer op te kunnen bouwen. 

Wat kunnen regels zijn tijdens een oorlog? 

Opdracht

.....

Werkvorm: werken in tweetallen

Bedenk in tweetallen regels waarvan jullie denken dat ze helpen bij het beschermen van burgers tijdens een conflict.

Bespreek deze regels klassikaal en vraag de leerlingen waarom zij deze belangrijk vinden.

Mocht er regels tussen staan die niet gelden, dan is dat natuurlijk geen probleem: het gaat hier vooral om het gegeven dat leerlingen nadenken over deze regels.

De kern van humanitair oorlogsrecht

........

Het beschermen van mensen die niet (langer) deelnemen aan de strijd. 

Wapens die onnodig leed veroorzaken mogen niet gebruikt worden.

Informatie: 

De kern van humanitair oorlogsrecht.

Leg aan de leerlingen uit wat de essentie van het humanitair oorlogsrecht is.

• Spaar mensen die niet (langer) deelnemen aan de strijd, zoals burgers, gewonde soldaten, krijgsgevangenen en medische hulpverleners.
• Gebruik geen wapens die geen onderscheid maken tussen strijders en burgers, of die onnodig lijden en schade veroorzaken.

Joost aan het woord

• Onderscheid 
  
  
• Burgerobject
  
  

• Militair doel
  
  
• Militair voordeel
  
  
• Proportionaliteit
  

Vereist dat partijen bij een conflict altijd onderscheid moeten maken tussen degenen die niet (langer) deelnemen aan gevechten en degenen die dat wel doen.  

Elk object dat geen militair doel is. Als een burgerobject wordt gebruikt ter ondersteuning van een militaire actie, verliest het zijn bescherming en kan het een militair doel worden. Burgerobjecten zijn beschermd tegen aanvallen tijdens een gewapend conflict. 

Dit is een lid van de strijdkracht, een object dat door zijn locatie, doel of gebruik een effectieve bijdrage levert aan militaire operaties en waarvan de vernietiging een duidelijk militair voordeel oplevert voor de tegenstander. 

Het militaire voordeel is het voordeel dat een strijdende partij bij het conflict verwacht als gevolg van een van een aanval. Het voordeel moet militair zijn anders voldoet dit niet aan het beginsel van militaire noodzaak. 

Houdt in dat de schade die een aanval naar verwachting veroorzaakt aan burgers, de burgerbevolking of burgerobjecten niet buitensporig mag zijn in verhouding tot het tastbare en rechtstreekse militaire voordeel.  

Bespreek te termen aan de hand van een actueel voorbeeld

Wat voor soort bouwwerken zijn beschermd

door het humanitair oorlogsrecht?

     Niet beschermd    

    Wel beschermd    

Moskee

Ministerie van Defensie

Militaire kazerne

Gebouwen met het Rode Kruis-embleem

Ziekenhuizen

Scholen

Werkvorm - Sleepvraag

Vraag: Wat voor soort gebouwen zijn beschermd door het humanitair oorlogsrecht?

Juiste antwoord: Al deze gebouwen zijn beschermd op het Ministerie van Defensie en Militaire kazerne na.

Toelichting: Het directe geweld tegen burgerobjecten, gebouwen die burgers gebruiken zijn, is verboden.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Werkvorm: Exit Ticket (formatief evalueren)

In de volgende slides gaan de leerlingen terug kijken op hetgeen ze hebben geleerd. Dat doen ze in de 3 stappen:

• Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.
• Schrijf 2 dingen op waarover je meer zou willen weten.
• Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

Schrijf 2 dingen op waarover je meer zou willen weten.

Werkvorm: Exit Ticket 

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

Werkvorm: Exit Ticket 

Opdracht: Het HOR-dossier

1.

2.

Bevat de volgende begrippen of beginselen:

vmbo/havo: burgerobject en militair doel.

vwo: beginsel van onderscheid en proportionaliteitsbeginsel.

Uitleg HOR-dossier

Je gaat een nieuwsdossier aanleggen over het humanitair oorlogsrecht. Na deze les ga je op zoek naar twee nieuws items (NOS app, Podcast, krant, blog, YouTube). Voordat je ze toevoegt aan je dossier, controleer je of ze de volgende beginselen of begrippen bevatten of hier sprake van is:

1. vmbo/havo: burgerobject en militair doel. 
2. vwo: beginsel van onderscheid en proportionaliteitsbeginsel.

Aan het eind van deze lessenserie ga je met deze items een vlog maken (het staat de docent vrij om een andere opdracht te verzinnen die aansluit bij de lesmethode).

Indrukwekkende afsluitende video:

Disclaimer; dit is een indrukwekkende video, bekijk of dit past bij de doelgroep.

In deze video zie je dat een bom afgaat vlakbij een jongetje. Als de regels van het humanitair oorlogsrecht goed waren opgevolgd, dan zou er geen bom ontploft zijn bij het jongetje in de buurt.

Bespreek: wordt er voldoende onderscheid gemaakt tussen een burgerobject en militair doel. Kan een school veranderen van een burgerobject naar een militair doel ( kijk naar het voorbeeld van Joost in het filmpje over de Tv-toren ). Het kan, als het bijvoorbeeld voor wapenopslag of kazerne wordt gebruikt.

Was de aanval proportioneel? Welk militair oordeel haalt de strijdende partij hiermee.

Wie mag/mogen in een oorlogssituatie

niet worden aangevallen?

Werkvorm: woordweb

Laat de leerlingen zoveel mogelijk groepen opschrijven waarvan zij denken dat deze niet mogen worden aangevallen.