7.3 Het stadse leven RZ

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

7.3 Het stadse leven

De Middeleeuwen

7.3 Het stadse leven

Op tafel: Ipad(dicht), schrift voor aantekeningen geschiedenis en pen! 

Deze les: 

• HH les over het stadse leven in de ME
• Pauze 5 min
• Bespreken opdracht boekje + uitleg (bij vragen)
• zelf aan de slag met vraag 1 t/m 10
• Nabespreken vragen
• daarna aan de slag met je PO opdrachtenboekje 

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoelen: 

• Je kunt uitleggen hoe het bestuur in een middeleeuwse stad geregeld is.
• Je kunt uitleggen waarom de steden zelfstandiger werden ten opzichte van de adel.
• Je kunt voorbeelden van typisch middeleeuwse gebouwen geven.
• Je kunt het belang van ambachten en gilden uitleggen.

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer, edelman, (bijv. graaf of hertog) de baas

• Hij maakte de wetten

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Blij met de stad!

• Alle inwoners van een domein moesten gehoorzaam zijn aan de heer.
  
• Ook de inwoners van steden, maar die wilden liever eigen baas zijn
• De kooplieden in de steden gingen daarom onderhandelen om speciale rechten, privileges

• De heer vond een machtige en rijke stad helemaal niet erg: al die rijkdom!
• De inwoners van de stad en heer maken afspraken, vastgelegd in stadsrechten. In ruil voor belastingen.

De stad Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten van graaf Willem I van Holland. Daarmee is het één van de oudste steden van Nederland

Stadsrechten

• Een stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen
• De stad mag zelf rechtspreken, maar een ambtenaar (de schout) van de heer moet wel aanwezig zijn en een deel van de boetes is voor de heer

• De inwoners (vaak ook handelaren) van een stad waren vrije poorters (geen bezit van de heer) ook wel burgers genoemd

• In ruil voor deze rechten moet de stad belasting betalen en de heer steunen in tijden van oorlog 

Hieronder zie je de Middeleeuwse namen van steden staan. Sleep ze naar de juiste plek in de kaart.

Masetrieth

Daventre portu

Amestelledamme

Trecht

Gouwe

Wie is de baas?

• De schout is de plaatsvervanger van de heer in de stad (ook bij de rechtspraak)
• Samen met de schepenen bestuurde de schouw de stad en bepaalde hij de straf bij een rechtzaak.
• Soms kregen ze advies van een raad.
• De burgemeester (soms meer dan één) was de baas van de raad.
• Schout, schepenen en burgemeester(s) heten ook wel: magistraten

Rechtspraak in de middeleeuwen

•  De schepenen waren ook nog lid van de rechtbank en spraken daar vonnissen uit 
• In de Middeleeuwen moest je je als inwoner van de stad houden aan strenge regels of keuren.

Straffen in de Middeleeuwen

• Zeker: lijfstraffen en doodstraffen kwamen voor...
• ...maar de meeste straffen waren geldboetes!
• Die leverden meer op en kostten minder geld: een beul moet je als stad namelijk ook gewoon betalen!
• In  de middeleeuwen leefden mensen nog in kleine gemeenschappen, iedereen in een stad kende elkaar, een bekende lijfstraffen geven deed je niet zomaar....

Middeleeuwse stad

• een grote gracht rondom
•  Ophaalbrug, dikke muren en poorten

een grote gracht rondom vaak een ophaalbrug, dikke muren en poorten

Middeleeuwse stad

•  Het centrum van elke stad was de (grote) markt. Hier werd gehandeld tussen de reizende kooplieden en de bewoners van de stad. 
• Vlakbij de markt lag de waag.
• De waag = Middeleeuws gebouw waar producten gewogen werden
• Aan de markt stond vaak het stadhuis.

Amsterdam 

Gilden

Ambacht (vak waarbij je iets met de hand maakt) 

Mensen met hetzelfde ambacht zijn lid van een gilde.

Gildeleden helpen elkaar.

Doordat niet iedereen meer boer hoefde te zijn, komen er andere beroepen: ambachten. Een ambacht is een beroep waarbij je producten maakt met de hand. Er zijn allerlei soorten ambachten in de middeleeuwse stad, zoals bakkers, schoenmakers of zilversmeden. Mensen met hetzelfde ambacht zijn lid van een vereniging, een gilde. Gildenleden helpen elkaar, bijvoorbeeld bij ziekte. En als iemand van het gilde overlijdt, krijgt zijn gezin vaak hulp van het gilde. Het gilde controleert de kwaliteit van de producten en stelt de verkoopprijs vast. Om lid te worden van een gilde, moet je eerst het vak leren bij een meester. Hij geeft je eten en onderdak. Als je goed genoeg bent, mag je later bij hem in dienst komen. Je wordt zelf meester na de meesterproef. Je maakt dan een werkstuk - een meesterwerk! - waarmee je laat zien dat je het ambacht helemaal beheerst. 

Gilden

• Een gilde stond onder leiding van een gildemeester 
• je begon als leerling en kon uitgroeien tot gezel.
• steun van de andere gildeleden bij ziekte of overlijden
• Elke gilde een eigen beschermheilige

Een dodelijke ziekte...

• De pestbacterie bestond al eeuwen.
• Rat met de pest --> vlooien --> mensen 
• Wanneer zien we dit nog meer gebeuren?

De pestbacterie, Yersinia pestis, 2000x vergroot.

Leerdoelen: 

• Je kunt uitleggen hoe het bestuur in een middeleeuwse stad geregeld is.
• Je kunt uitleggen waarom de steden zelfstandiger werden ten opzichte van de adel.
• Je kunt voorbeelden van typisch middeleeuwse gebouwen geven.
• Je kunt het belang van ambachten en gilden uitleggen.

Begrippen uit deze les

• stadsrechten
• stadsmuur
• poorter
• schout
• schepenen
• burgemeester
• magistraten

Maken

Van 7.3 opdrachten 1 t/m 10 

Daarna

zelf aan de slag met PO 

Schrijf 3 dingen op die je
deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les
nog niet zo goed hebt begrepen