M1 Reader Grammatica Inleiding + Woordsoorten

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Reader grammatica

mavo 1

Wat gaan we doen?

1. Grammatica – Wat is dat ook alweer?

2. Woordsoorten en zinsdelen

3. Woordsoorten deel 1

4. De trap

5. Zinsdeelontleding

6. Websites

1. Grammatica- wat is dat ook alweer? 

- Om goede zinnen te maken, moet je weten welke woorden bij elkaar horen en op welke plek ze in een zin kunnen staan. 

- Om (op school) een taal te leren, is kennis van begrippen noodzakelijk. 

- Ook bij het onderdeel spelling is kennis van grammatica belangrijk.

Je begrijpt elkaar beter en sneller als de zinsbouw logisch is. 

1. Weet jij wat we eten?

2. Eten jij wat we weet?

In zin 2 klopt de volgorde niet van de woorden in de zin. 

Bij grammatica leer je de woorden in de juiste volgorde te plaatsen en begrijpen welke functie ze hebben.

Woordsoorten en zinsdelen

Bij grammatica kun je een zin op twee verschillende manieren ontleden. 

Je kan elk woordje een naam geven = woordsoortbenoeming. 

Of wanneer je elk zinsdeel een naam geeft =  zinsdeelontleding 

Welke woordsoorten ken je al?

Welke zinsdelen ken je al?

Woordsoort benoemen – voorbeeld:

De hond eet een lekker brokje.

De = lidwoord

hond= zelfstandig naamwoord

eet= werkwoord

een= lidwoord

lekker= bijvoeglijk naamwoord

brokje= zelfstandig naamwoord

Zinsdeel benoemen – voorbeeld:

Ik zit op de mavo.

Persoonsvorm= zit

Werkwoordelijk gezegde = zit

Onderwerp = ik

Lijdend voorwerp= -

Meewerkend voorwerp= -

Bijwoordelijke bepaling= op de Mavo

woordsoorten

Zinsdelen

Persoonsvorm

Onderwerp

Zelfstandig naamwoord

Lidwoord

Gezegde

Bijvoeglijk naamwoord

Werkwoorden

Lijdend voorwerp

Woordsoorten

In dit hoofdstuk leren we:

• zelfstandig naamwoord

• lidwoord

• bijvoeglijk naamwoord

• zelfstandig werkwoord

• hulpwerkwerkwoord • koppelwerkwoord

• voorzetsel

Zelfstandig naamwoord (ZN)

 Een zelfstandig naamwoord is een woord voor een mens, dier, plant of ding: baby, struisvogel, narcis, kast.

Een naam is ook een zelfstandig naamwoord: Emma, Brussel, Ahoy

Zelfstandig naamwoord

Noem de zelfstandig naamwoorden in de volgende zin:
Jan gaat met zijn hond naar de dierenarts.

Hoe herken je een zelfstandig naamwoord?

Hoe vind je een zelfstandig naamwoord?

Lidwoord (LW)

Er zijn drie lidwoorden: de, het, een. 

Een lidwoord hoort altijd bij een zelfstandig naamwoord.

Soms staat tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord nog andere woord: een (lw) spannend boek (zn).

De

Het

een

bloem / huis / tafel

bloemen

huis

Bijvoeglijk naamwoord (BN) 

Een bijvoeglijk naamwoord vertelt iets over een zelfstandig naamwoord: aardige, klein, boze

Als je de lange vorm van het bijvoeglijk naamwoord spelt, moet je soms ook:

 de laatste letter verdubbelen: gek → gekke

  een a, e, o of u weghalen: duur → dure

  een f in een v of een s in een z veranderen: lief → lieve; boos → boze

Stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

Een stoffelijk bijvoeglijk naamwoord vertelt van welk materiaal iets gemaakt is: houten, zilveren, gouden, plastic.

zelfstandig naamwoord

 Bijvoeglijk naamwoord

peren

aardige

auto

Roos

Lokalen

klein

Weet jij stoffelijke bijvoeglijk naamwoorden?

Maak (blz. 6)

Je ziet tien zinnen. Benoem de woorden:

Schrijf de afkorting ZN onder alle zelfstandige naamwoorden. Schrijf de afkorting LW onder alle lidwoorden. 

Schrijf de afkorting BN onder alle bijvoeglijk naamwoorden. 

Zelfstandig werkwoord

De meeste werkwoorden hebben een duidelijke betekenis. 

Ze heten zelfstandige werkwoorden (zww). Bijvoorbeeld: rennen, lachen, timmeren, springen.  

Zelfstandig werkwoord

Een zelfstandig werkwoord vertelt wat er met het onderwerp gebeurt en kan als enige werkwoord in een zin staan. 

Een zelfstandig werkwoord kun je altijd vervangen door een ander zelfstandig werkwoord.

Bijvoorbeeld: Lisa eet (zww) een appel. (koopt,schilt, pakt ...)

Maak (blz. 7)

Opdracht 2

Onderstreep hieronder alle zelfstandige werkwoorden. 

Hulpwerkwoord (HWW)

Hulpwerkwoorden (hww) ‘helpen’ om het werkwoordelijk gezegde te maken in een zin met meer dan 1 werkwoord.

Bijvoorbeeld: 

hebben, zijn, worden, zullen, kunnen, mogen, moeten, willen. 

Als er maar één werkwoord in de zin staat, is dat NOOIT een hulpwerkwoord. 

Je kunt het hulpwerkwoord altijd ‘weglaten’. 

De kastanjeboom is (hww) omgewaaid (zww). → De  kastanjeboom waaide om (zww).

Suus wil (hww) de hele avond lezen (zww). → Suus leest (zww) de hele avond.

Thijs had (hww) een cadeautje willen (hww) kopen (zww). → Thijs kocht (zww) een cadeautje. 

zelfstandig werkwoord of hulpwerkwoord?

Ik heb gegeten
heb = .....

1. zelfstandig werkwoord
2. hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord of hulpwerkwoord?

Ik heb gefietst
gefietst = .....

1. zelfstandig werkwoord
2. hulpwerkwoord

zelfstandig werkwoord of hulpwerkwoord?

Ik zwem graag baantjes.
Zwem =

1. zelfstandig werkwoord
2. hulpwerkwoord

Koppelwerkwoord (KWW)

Naast het zelfstandig werkwoord en de hulpwerkwoorden bestaan er ook koppelwerkwoorden.

De basisregels zijn bijna hetzelfde als bij een zelfstandig werkwoord: per zin staat er maar één koppelwerkwoord in (behalve natuurlijk als het een samengestelde zin is), de rest van de werkwoorden zijn hulpwerkwoorden.

Een koppelwerkwoord koppelt het onderwerp van de zin aan het naamwoordelijk deel. 

De juf is aardig.

Het werkwoord 'is' koppelt hier 'de juf' aan het woordje 'aardig'. 

De drie belangrijkste koppelwerkwoorden zijn:

• zijn

• worden

• blijven

De man blijft aardig.
Waarom is 'blijft' een KWW? (blz. 8)

Hij is lief.
Waarom is 'is' een KWW? (blz. 8)

Hij wordt aardiger.
Waarom is 'wordt' een KWW? (blz. 8)

Maak (blz. 9)

Opdracht 3

Welke woordsoorten heb je tot nu toe geleerd?

Voorzetsel (VZ)

Een voorzetsel staat voor een lidwoord en een zelfstandig naamwoord:

OP de kast, IN de kast, UIT de kast

VOOR de pauze, TIJDENS de pauze, NA de pauze. 

Noem alle voorzetsels die je kent.

vast voorzetsel

Bij sommige werkwoorden hoort een voorzetsel dat je niet kunt vervangen: een vast voorzetsel.

Bijvoorbeeld: bestaan uit, zorgen voor, houden van, luisteren naar, kijken naar.....

Er zijn werkwoorden die een andere betekenis krijgen, als er een vast voorzetsel bij staat. 

Bijvoorbeeld:

bestaan – In november bestaat onze school honderd jaar.

Het boek bestaat UIT zes hoofdstukken.

houden – Onze buurman houdt al jaren kippen. Ik houd VAN kip met frietjes.

Bij sommige werkwoorden hoort een voorzetsel dat je niet kunt vervangen. Dat heet een ______ voorzetsel.

1. los
3. vast
4. open

Welk vast voorzetsel hoort bij het werkwoord: last hebben .....?

1. met
2. in
3. van
4. 

Welk vast voorzetsel hoort bij het werkwoord: bestaan ......?

1. met
2. in
3. uit
4. van