Planten en genetica

• Biology
• Secondary Education

Vandaag

• Planten en voortplanting
• Genotype en fenotype
• chromosomen & allelen 
• dominant en recessief 

Volgende keer

• Planten en hun opbouw
• Erfelijkheid en evolutie 

Definities

Organismen: Levende wezens

Fotosynthese: het omzetten van licht en koolstofdioxide naar glucose

Glucose: Suiker

Zuurstof: een gas, 21% van de buitenlucht bestaat uit zuurstof.

Genetisch materiaal: Het "recept" voor een organisme

Nakomelingen: kinderen

Planten: zijn organismen  die zich niet kunnen voortbewegen en fotosynthese vertonen.

Genetica: is de wetenschap die zich bezighoudt met hoe organismen hun genetisch materiaal (DNA) overdragen aan hun nakomelingen.

Voortplanting: Het krijgen van nakomelingen.

Definities

Celdeling: De scheiding van een cel waaruit twee dochtercellen ontstaan

Moedercel: Een cel die zich opdeelt

Dochtercel: De cellen die ontstaan zijn uit een moedercel bij de celdeling

Meiose: Ook wel reductie deling genoemd. Het is de deling van geslachtscellen waarbij er de helft van de chromosomen overblijven.

Geslachtscellen: De eicellen en zaadcellen. Hebben de helft van de totale hoeveelheid chromosomen.

Chromosomen: Lange strengen DNA die in de celkern liggen.

Mitose:  normale celdeling. Hierbij splitsen de cellen zich met de totale hoeveelheid chromosomen.

Genotype: De verzameling van al het genetisch materiaal van een organisme. Dit wordt geërfd van de ouders.

Fenotype: De tot uiting komen van het genotype, dus hoe een organisme eruit ziet. 

stuifmeelkorrels:  Zaadcellen van planten

stamper: Vrouwelijke deel van planten

Meeldraden: Mannelijke deel van planten

Planten en Genetica

Planten zijn organismen, levende wezens, die zich niet kunnen voortbewegen en die doen aan fotosynthese.

Fotosynthese is het maken van glucose (suiker, energie) uit licht en lucht (koolstofdioxide).

Fotosynthese is...

1. Het maken van glucose uit licht en lucht
2. het maken van lucht uit glucose en licht
3. het maken van licht uit glucose en lucht
4. het maken van energie uit suiker

Planten

Planten kunnen zich voortplanten, zoals elk organisme, door het maken van nakomelingen.

Nakomelingen is een ander woord voor kinderen.

Planten hebben nakomelingen, dieren hebben nakomelingen en mensen hebben nakomelingen. Alle organismen hebben nakomelingen

Voortplanten is ...

1. Het maken van glucose
2. het maken van een nieuwe plant
3. Het maken van nakomelingen
4. Het maken van fotosynthese.

Geslachtelijke en ongeslachtelijk

Mensen kunnen zich alleen geslachtelijk voortplanten.

Dit betekend dat wij , om kinderen te krijgen, een eicel en een zaadcel nodig hebben.

Eicellen en zaadcellen noemen wij geslachtscellen.

Planten hebben dit ook.

Geslachtscellen zijn

1. Glucose en zuurstofcellen
2. Lever en niercellen
3. Rode en wittebloedcellen
4. Eicellen en zaadcellen

Chromosomen

Een mens heeft 46 chromosomen.

Een chromosoom liggen in onze celkern.

Chromosomen bevatten ons genetisch materiaal; ons "recept".

Het recept voor hoe wij stamppot moeten maken is hetzelfde als een chromosoom; die laat zien hoe het lichaam ons als individu moet maken.

Een chromosoom is ...

1. ons DNA, ons recept
2. is hoe wij energie maken
3. Is hoe wij ons lichaam gezond houden
4. is hoe wij ademen.

Chromosomen liggen in...

1. De celkern
2. De rode bloedcel
3. Beenmerg
4. Hart

Voortplanting

Tijdens het maken van nieuwe cellen splitst een moedercel (de oude cel) zich in twee dochtercellen (de nieuwe cellen)

Dit noemen wij mitose.

Bij de mitose zit in elke nieuwe cel 46 chromosomen (bij mensen).

Dit gebeurt constant om nieuwe cellen te maken.

Voortplanting

Bij het maken van de geslachtscellen (ei- en zaadcel) splitsen zich ná mitose de cellen zich nog een keer.

Deze keer hebben beide cellen maar de helft aan chromosomen (23 bij mensen).

Dit noemen wij meiose.

Bij mitose splitsen de cellen zich. Hoeveel chromosomen bevat elke nieuwe cel?

1. De helft
2. De totale hoeveelheid
3. Een kwart
4. Een derde

Bij meiose splitsen zich de cellen nogmaals om geslachtscellen te maken. Hoeveel chromosomen bevat elke nieuwe cel?

1. De helft
2. De totale hoeveelheid
3. een kwart
4. een derde

Geslachtelijke voortplanting

Het kenmerk van geslachtelijke voortplanting is dat  de twee geslachtscellen (ei- en zaadcel) samensmelten en een nieuw organisme vormen.

Het nieuwe organisme heeft een nieuw genotype. 

Namelijk een combinatie van mama en papa.

Elk mens heeft een uniek genotype.

Het belangrijkste kenmerk van geslachtelijke voortplanting is:

1. Het samensmelten van de twee geslachtscellen
2. Het produceren van glucose d.m.v. licht en lucht
3. Het transporteren van bloed door de bloedvaten
4. Het maken van een nieuw organisme.

Geslachtelijke voortplanting bij planten

Planten kunnen ook doen aan geslachtelijke voortplanting.

Planten hebben een mannelijk en vrouwelijk gedeelte.

Sommige planten hebben alléén een mannelijk of vrouwelijk gedeelte, anderen hebben ze beide.

Het mannelijk gedeelte produceert stuifmeelkorrels (zaadcellen)

Het vrouwelijke gedeelte produceert eicellen.

Zaadcellen bij planten hebben een andere naam, namelijk?

1. stuifmeelkorrels
2. eicellen
3. Zetmeel
4. Glucose

vrouwelijk en mannelijke gedeeltes bloem

Vrouwelijk of mannelijk

Het vrouwelijke gedeelte van een bloem heet een stamper

en produceren de eicellen.

Het mannelijke gedeelte van een bloem heten meeldraden en produceren stuifmeel

Het vrouwelijke gedeelte van een bloem heet...

1. Meeldraden
2. stamper
3. glucose
4. zuurstof

Het mannelijke gedeelte van een bloem heet

1. meeldraden
2. stuifmeel
3. Stamper
4. Glucose

Ongeslachtelijk

Planten kunnen ook doen aan ongeslachtelijke voortplanting.

Hier komen geslachtscellen niet aan bod.

Bij ongeslachtelijke voortplanting stopt de deling bij mitose. 

Het genotype is dus identiek aan de ouderplant.

De verzameling van genen van de nieuwe plant is dus precies hetzelfde als die van de moederplant.

Bij ongeslachtelijke voortplanting is het genotype ...

1. verschillend van de ouderplant
2. identiek aan de ouderplant
3. een combinatie van de ouderplant
4. geen van de antwoorden is juist

Vormen van 

Planten kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten d.m.v.:

• Bollen
• Knollen
• Uitlopers
• Wortelstokken

Bollen en Knollen

Bollen en Knollen zijn manieren van ongeslachtelijke voortplanting.

Knollen zijn verdikkingen van de stengels van de moederplant. Denk aan aardappels. Deze kan je opnieuw planten en daar zullen nieuwe aardappelplanten uit groeien.

Bollen zijn verdikkingen van de bladeren van de ouderplant, zoals uien. Ook deze kun je opnieuw planten.

Ui

Aardappel en plant

Bollen zijn

1. Verdikkingen van de bladeren van een plant
2. Verdikkingen van de stengels van een plant
3. Uitlopers boven de grond
4. Uitlopers onder de grond.

Knollen zijn

1. Verdikkingen van de bladeren van een plant
2. Verdikkingen van de stengels van een plant
3. Uitlopers boven de grond
4. Uitlopers onder de grond.

Bollen en Knollen

Zowel bollen als knollen zitten veel brandstoffen opgeslagen.

In het geval van aardappels (knollen) is dit vooral zetmelen. Zetmelen zijn lange strengen van glucose aan elkaar.

Hier kan de nieuwe plant die groeit energie uit halen, maar wij als mens (bij het opeten) ook.

Uitlopers en wortelstokken

Uitlopers zijn stengels van planten die boven de grond groeien en nieuwe wortels kunnen aanleggen. Wanneer de wortels zijn gegroeid kan je de stengel waarmee hij aan de moeder plant zit doorknippen en blijft de nieuwe plant groeien.

Wortelstokken is hetzelfde idee, maar i.p.v. boven de grond gebeurt dit onder de grond (bij de wortels).

Uitlopers zijn

1. Verdikkingen van de bladeren van een plant
2. Verdikkingen van de stengels van een plant
3. Nieuwe stengels boven de grond
4. Uitlopers onder de grond.

Wortelstokken zijn

1. Verdikkingen van de bladeren van een plant
2. Verdikkingen van de stengels van een plant
3. Nieuwe stengels boven de grond
4. Nieuwe stengels onder de grond.

Genotype en Fenotype

Het genotype is dus de verzameling genetisch materiaal dat een organisme heeft.

Dit ligt opgeslagen in jouw chromosomen in de celkern.

Hierin staat bijvoorbeeld of jij blauwe of bruine ogen hebben.

Chromosomen zijn opgebouwd uit genen of "alellen". 

Genotype of Fenotype

Wat er uiteindelijk werkelijk tot uiting komt is het fenotype.

Zo kan jij het gen hebben voor blauwe ogen van mama

en het gen voor bruine ogen van papa

Maar heb jij uiteindelijk bruine ogen. Dan komt dat gen tot uiting, die kan je zien. Dat is het fenotype.

Het genotype is...

1. Hetgeen wat tot uiting komt, dus wat je kan zien aan iemand
2. De verzameling van genen die in onze chromosomen liggen opgeslagen.
3. Alles wat in de chromosomen liggen en alles wat je kan zien
4. Geen van de antwoorden zijn juist.

Het Fenotype is...

1. Hetgeen wat tot uiting komt, dus wat je kan zien aan iemand
2. De verzameling van genen die in onze chromosomen liggen opgeslagen.
3. Alles wat in de chromosomen liggen en alles wat je kan zien
4. Geen van de antwoorden zijn juist.

DNA

DNA bevind zich in de chromosomen van een organisme. 

Mensen hebben 46 chromosomen, of 23 paar. 

Een mens heeft 22 paar autosomen en 1 paar geslachtschromosomen.

Hoeveel chromosomen heeft een mens?

1. 46
2. 47
3. 48
4. 50

Definities

Chromosomen

Draadachtige structuren die zich bevinden in élke celkern en ons DNA zijn.

Geslachtschromosomen

Geslachtschromosomen bepalen ons geslacht.

Autosomen
Zijn alle chromsomen die ons geslacht niet bepalen.

Chromsomen van een Mens

Chromosomen in de cel.

Allelen

Allelen zijn stukjes DNA die een eigenschap coderen

Chromosomen zijn het kookboek

DNA is het recept

Allelen zijn de individuele stappen voor het koken van het gerecht.

één allel bepaalt ...

1. één enkele eigenschap
2. Alle eigenschappen van een mens
3. Beide antwoorden zijn juist
4. Geen antwoord is juist

Allelen

In alle lichaamscellen zijn chromosomen twee keer aanwezig: 

één keer van papa , één keer van mama

 je krijgt dus elke eigenschap twee keer

 één keer van je moeder verdeeld over 23 chromosomen en één keer van je vader verdeeld over 23 chromosomen.

De mens beschikt over meer dan 20.000 allelen die verdeeld liggen over 46 chromosomen

Een eigenschap wordt bepaald door een allel, maar hoeveel allelen voor elke eigenschap heb je?

1. één keer
2. twee keer
3. drie keer
4. vier keer

Allelen

één erfelijke eigenschap (een gen) is dus opgebouwt uit 2 allelen.

Allelen kunnen dominant, recessief of intermediare zijn. 

Definities

Gen

één erfelijke eigenschap, bijvoorbeeld blauwe ogen.

Allelen

2 van zulke genen.

Dominant

een gen komt hoe dan ook tot uiting, of er andere genen zijn of niet.

Recessief

Komt alleen tot uiting als de allelen hetzelfde zijn

Intermediaire

Beide allelen komen tot uiting.

Genotype

Allelen kunnen dominant, recessief of intermediaire zijn.

Stel, jouw mama heeft blauwe ogen (recessief) en jouw papa heeft bruine ogen (dominant).

Van mama krijg je het allel voor blauwe ogen, van papa het allel van bruine ogen. Dat is jouw genotype.

Fenotype

Maar een mens kan óf blauwe ogen hebben óf bruine ogen.

Bruine ogen zijn dominant en komen dus altijd tot uiting.

Blauwe ogen zijn recessief en komen alleen tot uiting wanneer je twee allelen er voor hebt.

In dit geval heb jij dus bruine ogen. Dit is jouw fenotype.

Hetero- en homozygoot

Als een allel (dus twee genen) dezelfde eigenschap hebben

dus blauwe ogen van mama & blauwe ogen van papa

heet dat homozygoot

Als een allel verschillende eigenschappen hebben dus

blauwe ogen van mama & bruine ogen van papa

heet dat heterozygoot

Ezelsbruggetje

Homo = hetzelfde (een homofiel houdt van hetzelfde geslacht)

Hetero = verschillend (een heterofiel houdt van een verschillend geslacht)

Huiswerk

• Maak de opdrachten
• Kijk de filmpjes alvast
• Kijk alvast naar de opbouw van planten