4.1 Woonplaats en werkplaats

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Par. 4.1

Woonplaats en werkplaats

Leerdoel

In deze paragraaf leer je: 

• hoe in Europa weer een landbouwstedelijke samenleving ontstond
• hoe de economie zich ontwikkelde
• hoe ambachtslieden samenwerkten
• hoe handelssteden samenwerkten

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Kenmerkend aspect bij deze paragraaf: 

De opkomst van handel en het ontstaan van steden.

Hoe zat het ook alweer met de Middeleeuwen?

• De tijd na het Romeinse Rijk (Oudheid) en vóór de Nieuwe Tijd.

• Het ligt in het midden van die twee perioden: tussenperiode

• Ongeveer tussen 500 en 1500

• Vroege Middeleeuwen: 500-1000

Tijd van monniken en ridders

• Late Middeleeuwen: 1000-1500

Tijd van steden en staten

Late Middeleeuwen

• Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

• Het is 'veiliger' en 'rustiger'
• Er komt meer handel
• Geld komt weer terug
• Bevolking groeit

• Er ontstaan steden

• Macht van de steden neemt toe
• De adel krijgt (soms) minder macht

Dit is een plattegrond van Zwolle in de Middeleeuwen

Weinig landbouwopbrengst

Aan het begin van de middeleeuwen was er minder landbouw

Mensen waren zelfvoorzienend, dus maakten alleen voedsel voor zichzelf en hun heer

Ze konden ook niet meer maken door te weinig grond en slechte technieken

Meer landbouwgrond

Rond 1000 waren er in Nederland veel moerassen

Boeren besloten deze droog te maken: inpolderen

Ook werden er bossen gekapt

Zo was er meer ruimte voor landbouw

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

• Drieslagstelsel
• Halsjuk en ijzeren ploeg
• Hoefijzer

Betere technieken in de landbouw

Drieslagstelsel

De grond werd verdeeld in 3 delen. Ieder jaar had een stuk een ander doel. Het ene jaar graan dat in zomer groeit, het andere jaar graan voor de winter en daarna even niets (braak). Zo kon de grond herstellen.

Halsjuk en ijzeren ploeg

Door het halsjuk konden paarden en ossen makkelijker een ploeg trekken, zonder pijn. Eerst ging dit gewoon met een touw om de nek.

Het werd zo mogelijk een ijzeren ploeg te gebruiken. Op deze manier kon de grond makkelijker en beter bewerkt worden.

Hoefijzer

Hoefijzers beschermden de hoeven van paarden en ossen tegen beschadiging en infecties. Hierdoor konden ze beter en harder werken.

Rond het jaar 1000

Het drieslagstelsel

• Als landbouwgrond elk jaar wordt gebruikt, dan wordt de grond onvruchtbaar, waardoor de oogst steeds minder wordt.
  

• Met het drieslagstelsel werd de grond verdeeld in drie stukken, waarbij elk jaar één stuk grond niet gebruikt werd (braak).  

• De overige stukken werden op twee momenten in het jaar gebruikt. (zomer- en wintergraan)

• Hierdoor kon de grond herstellen, werd de opbrengst hoger en had men meestal het hele jaar door voedsel. Een belangrijke verandering dus!

Braak

🐄

Zomergraan

🏖

Hoe werkt het drieslagstelsel?

Jaar 1 

Jaar 2 

Jaar 3 

Wintergraan

☃️

Zomergraan

🏖

Braak

🐄

Wintergraan

☃️

Braak

🐄

Wintergraan

☃️

Zomergraan

🏖

Het land werd in drie stukken verdeeld. Ieder jaar was er een stuk waarop zomergraan werd verbouwd, een stuk waar wintergraan op werd verbouwd en een stuk dat braak lag.

Naar de markt

De verbetering in de landbouw zorgde voor meer voedsel

Meer mensen konden gevoed worden (bevolkingsgroei)

Boeren hielden zelfs voedsel over

Het voedsel dat over was werd verkocht op de markt

Vanaf 1000 groeit de Europese bevoking snel

Ambachtslieden

Mensen die voedsel kochten hoefden zelf geen boer te zijn

Zij konden ander werk doen

Deze mensen werden ambachtslieden of handelaren 

De boeren konden juist hun spullen kopen

Verstedelijking

Zoals je zag gingen meer mensen bij de markt wonen.

Handelaren kwamen namelijk vaak op dezelfde plek: om te overwinteren en hun spullen op te slaan.

Deze plekken liggen op een goede plek: kruispunten van wegen en/of rivieren, meestal in de buurt van een kasteel of klooster

Op deze plekken waren vaak al jaarmarkten

Langzaam ontstaan hieruit nederzettingen, die uitgroeien tot steden.

Er ontstond zo weer een landbouwstedelijke samenleving

Steeds meer handel

• Overschotten uit de landbouw worden verkocht of geruild op markten 
• Er kwam in de steden steeds meer aanbod (spullen die mensen willen verkopen) en vraag (wat mensen willen kopen). De handelaren hadden een inkomen door het maken van winst. Geld werd daarbij steeds meer gebruikt als (handig) ruilmiddel
• Omdat elke stad een eigen munt had werkte op elke markt een geldwisselaar. Sommige geldwisselaars gingen ook geld bewaren en lenen. Ze werden een bank. Banken verdienden geld door het laten betalen van rente (een vergoeding voor het lenen van een bank).
• Omdat de christelijke kerk vond dat tijd van God was en je niet mocht verdienen aan tijd, waren veel bankiers joden.

Werken in een gilde

• Omdat de oogst groter wordt, hoeft niet iedereen meer boer te zijn: er ontstaan andere beroepen: ambachten
• Mensen met hetzelfde ambacht zitten in een gilde.
• Het gilde controleerde ook de kwaliteit van de producten en stelde de verkoopprijs vast.
• Bij ziekte en overlijden kreeg het gezin hulp van het gilde.

De meeste gilden hadden een prachtig gildehuis. Hier werden, behalve vergaderingen, ook feesten gehouden. Heel het leven draaide om het gilde.

Voorbeelden van ambachten in een middeleeuwse stad:

- smid

- bakker

- timmerman

- meubelmaker

- brouwer

- kleermaker

Bij ambachten ? openen

Bij gilde oogje openen

Van leerling 

tot meester

• Je mag alleen een eigen bedrijf hebben, als je lid van een gilde bent.
  

• Hiervoor moet je eerst meester worden:

1. Je begon al erg jong als leerling;
2. Daarna werd je gezel;
3. En pas als je de meesterproef had gedaan kon je meester worden. Je was dan vaak al ver boven de 30 jaar!

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

De Hanze

• De meeste steden hadden een plein, waarop markten werden gehouden.
• De belangrijkste markt was de jaarmarkt, die een paar weken duurde.
• Veel handelaren reisden van jaarmarkt naar jaarmarkt.

• Een groep steden in Europa werkte samen om meer handel te krijgen. 
• Ze noemden hun vereniging de Hanze.

Dit is een plattegrond van Deventer, een van de Hanze-steden.

Oogje: duiding afbeelding

Kaart waarop alle Hanze-steden te zien zijn. De steden van de Hanze lagen vooral in Duitsland. Hier in Nederland waren onder andere de IJsselsteden Kampen en Deventer lid van de Hanze. 

Handelaren van Hanzesteden hadden allerlei voordeeltjes als ze handelden in elkaars steden. Ze betaalden bijvoorbeeld minder tol en belasting. 

Oogje: duiding afbeelding

0

Van kasteel tot stad

Een kasteel kon zo een dorp worden. En als er veel marktlui kwamen wonden, kon het een stad worden. Er was wel een probleem: de kasteelmuren. Die zorgden ervoor dat iedereen in kleine huizen woonden rondom het kasteel woonden.

Een oplossing was om extra muren te maken: stadsmuren met een stadspoort.

Oogje: uitleg ontwikkeling kasteel tot stad.

Huiswerk

• Maak voor de na de vakantie de opdrachten van par. 4. 1
• Het is voor jezelf fijn als je de tekst van par. 4.2 alvast een keer gelezen hebt voor de les van volgende week.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen