Vincent van Gogh: feit of fictie

• Beeldende vorming
• Kunstzinnige oriëntatie
• +2
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Introductie

Over Vincent van Gogh worden veel verhalen verteld, maar niet alles daarvan is waar. Tijdens deze interactieve les ontdekken de leerlingen de bekendste mythes én feiten rondom Vincent.

Instructies

Algemene leerdoelen
- De leerlingen maken kennis met Vincent van Gogh
- De leerlingen kunnen n.a.v. het leven van Vincent het verschil tussen feit en fictie benoemen

Aansluiting op het curriculum
- CKV: dimensie 'feit en fictie'.

Benodigde materialen
Voor de quiz kunnen leerlingen hun mobiel gebruiken.

De les kan ook worden uitgevoerd zonder mobiel.

Differentiatie
Kies om tijd te besparen een kleiner aantal quizvragen, of spreid de les over meerdere contacturen.

Achtergrondinformatie
Meer informatie over kennissen en vrienden van Van Gogh
Meer informatie over Van Gogh en zijn ziekte
Meer informatie over de onvervulde liefdes van Van Gogh

Feit of fictie:

hoe goed ken jij Vincent van Gogh?

Vertel: Vincent van Gogh is een wereldberoemd kunstenaar. Misschien bestaan er daarom zo veel verhalen over hem. Maar wat is daarin feit, en wat is daarin fictie? Dat ontdekken we in deze les via een quiz.

(Bespreek indien nodig de begrippen 'feit' en 'fictie'.)

Vincent van Gogh

Vraag: Wat weten jullie al over Vincent? 

Instructie werkvorm: Leerlingen kunnen antwoorden via hun mobiel. Deze werkvorm kan ook zonder mobiel worden uitgevoerd. Daarbij worden de antwoorden op het digibord geschreven (klik daarvoor op het potlood-icoon).

Quiz: feit of fictie?

Introduceer de quiz 'feit of fictie'. Per onderwerp kiezen de leerlingen of het om een feit of om fictie gaat.

(Geen mobiel gebruiken? Laat de leerlingen dan hun eigen score bijhouden.)

Was Vincent een eenzame kunstenaar?

1. Ja, hij leidde een eenzaam bestaan.
2. Nee, hij had juist veel vrienden en kennissen.

Vraag een aantal leerlingen het gekozen antwoord toe te lichten. Bespreek daarna het goede antwoord (B): Vincent was niet eenzaam. Hij had veel (kunstenaars-)vrienden waarmee hij op pad ging en ideeën uitwisselde. En als ze niet bij elkaar in de buurt waren, correspondeerden ze per brief met elkaar.

Op de volgende slides staan voorbeelden van enkele vrienden van Van Gogh.

Anthon van Rappard. Met deze schilder trok Vincent in Nederland op.

Theo. Vincents broer en grote steun en toeverlaat. Ze schreven elkaar honderden brieven. Soms wel twee per dag.

Vertel: In Nederland trok Vincent er bijvoorbeeld op uit met Anthon Van Rappard. Ze schilderden samen. Zowel met Van Rappard als met zijn broer Theo wisselde Vincent (o.a. per brief) ideeën over kunst uit. Dit zorgde soms voor confrontaties.

"Amice Rappard
Uw schrijven ontving ik zooeven – tot mijn verwondering.– Ge ontvangt het hierbij terug.–
Na groete
Vincent"

Vertel: Van Rappards kritiek op Vincents schilderij De aardappeleters en Vincents reactie daarop, is een voorbeeld voor een confrontatie. Vincent was woedend op Van Rappard en stuurde zijn brief met kritiek direct terug.

Klik op de hotspot voor het begeleidende briefje van Vincent.

Hier de link naar de complete brief.

"en waarom moet die vrouw zoo’n pijpesteeltje met een dobbelsteen er aan tot neus hebben?"

"en waarom mag die man geen knie hebben en geen buik en geen longen? of zitten die in zijn rug? en waarom moet zijn arm een meter te kort zijn? en waarom moet hij de helft van zijn neus missen?"

"waarom de bewegingen niet bestudeerd? nù poseeren ze. Dat kokette handje van die achterste vrouw, hoe weinig waar!"

Vraag de leerlingen wat zij denken dat Van Rappard niet goed vond aan De aardappeleters?

Klik op de iconen voor de kritiek van Van Rappard.

Vraag de leerlingen of zij het met de kritiek eens zijn en hoe zij hier zelf mee omgaan.

John Peter Russell. Vincent leerde deze Australische schilder kennen in een atelier in Parijs.

In Parijs schilderde Russell dit portret van Vincent.

Ook nadat Vincent uit Parijs vertrok hielden de mannen contact. Vanuit Arles stuurde Vincent 12 tekeningen naar Russel.

Vertel: Naast zijn broer en Van Rappard had Vincent meer kennissen en vrienden. 

Toen hij in 1886 bij zijn broer in Parijs ging wonen, volgde hij al snel tekenlessen bij de Franse schilder Fernand Cormon. Daar leerde Vincent ook andere schilders kennen, zoals John Peter Russell.

Émile Henri Bernard. Deze 15 jaar jongere Franse schilder ontmoette Vincent ook in Parijs. Ze werkten soms samen in de tuin van Bernards ouders.

Dit zelfportret maakte Bernard speciaal voor Vincent. Hij signeerde het werk met ‘Emile Bernard, à son copaing Vincent’. De ‘g’ achter copain (vriend) was een grapje over het accent van de Provence, waar Vincent toen woonde.

Vertel: Vincent en Émile Bernard schreven elkaar én wisselden kunst uit.

Toen Vincent in Arles woonde vroeg hij Bernard en Gauguin (die toen samenwerkten in Pont-Aven) om elkaars portret te schilderen in ruil voor werk van hem. In plaats daarvan maakten ze elk een zelfportret, met in de achtergrond een klein portret van de ander.

Émile Bernard, Zelfportret met portret van Gauguin, 1888

Dit is Het Gele Huis waar Vincent en Gauguin samen woonden en werkten.

Hier zie je een opgebroken weg. Vincent liet gas aanleggen in Het Gele Huis zodat er 's avonds bij gaslicht gewerkt kon worden.

Hier was de keuken waar Gauguin lekkere maaltijden bereidde.

Vertel: Vincent wilde in Arles het ‘Atelier van het Zuiden’ oprichten: een groep kunstenaars waarvan Theo het werk in Parijs zou kunnen verkopen.

De eerste, en uiteindelijk enige kunstenaar die bij hem in Het Gele Huis kwam wonen was Paul Gauguin.

Het Gele Huis, 1888

Dit is Paul Gauguin. De wereldwijze man. Er waren niet veel kunstenaars die zulke verre reizen als Gauguin maakte. Hij reisde bijvoorbeeld naar het Caraïbische eiland Martinique.

Vincent beschreef het schilderij De mangobomen van Gauguin als "hoogstaande poëzie".

Vertel: Vincent en Gauguin hadden een andere manier van werken. Gauguin werkte meestal vanuit zijn herinnering, terwijl Vincent vaak direct naar de werkelijkheid schilderde. Dit verschil in inzicht zorgde voor steeds hoger oplopende ruzies.

Joseph Roulin. Hij werkte als postbeambte op het station van Arles. Doordat Vincent daar vaak schilderijen op liet sturen naar Theo, raakte Joseph en Vincent bevriend.

Vertel: Vincent had ook vrienden die geen kunstenaar waren. Joseph Roulin is hier een goed voorbeeld van. Hij was postbeambte in Arles.

Vincent en Roulin hadden een bijzondere band. Ze aten vaak samen, soms bij Roulin en zijn gezin thuis.

Joseph Roulin, 1889                                Kröller-Müller Museum, Otterlo

Vincent schreef over deze portretten: "... man, vrouw, baby, de kleine jongen en de zoon van 16 jaar, allemaal typen en echt Frans, hoewel ze er uitzien als Russen."

Vertel: Vincent portretteerde het hele gezin van Roulin, inclusief baby Marcelle.

Vincent eenzaam? Fictie!

Vincent en vrouwen 

Vertel: Vincent had liefdesrelaties met verschillende vrouwen. Bijvoorbeeld met Agostina Segatori (te zien op dit schilderij). Hij trouwde echter nooit. Er wordt vaak gezegd dat Vincent het aanlegde met vrouwen van lichte zeden. En dat hij een relatie had met een prostituee.

In het café: Agostina Segatori in Le Tambourin, 1887

Had Vincent een relatie met een prostituee?

1. Nee, Vincent was alleen geïnteresseerd in kunst.
2. Ja, met Sien. Hij heeft met haar samengewoond.

Vraag een aantal leerlingen het gekozen antwoord toe te lichten. Bespreek daarna het goede antwoord (B): Vincent heeft inderdaad een relatie met een prostituee gehad. Hij woonde met haar en haar kinderen in Den Haag.

Vincent & Sien

• Sien (Christine) Hoornik was af en toe werkzaam als prostituee.
• Vincent woonde met Sien en haar kinderen in Den Haag.
• Door samen te wonen wilde Vincent hen 'redden'. Ze leefden vooral van zijn geld.
• Van Goghs familie was niet blij met de relatie.
• Na 1 1/2 jaar gingen ze uit elkaar.

Licht toe: Vincent voelde zich vaak verbonden met mensen die het moeilijk hadden, zoals Sien. Hij voelde een sterke drang om deze mensen te helpen.

Sorrow, 1882

Context

• Ongetrouwd samenwonen kon in de 19de eeuw niet door de beugel.
• Het bezoeken van prostituees was voor 19de eeuwse ongetrouwde mannen niet ongewoon.

Ja, Vincent had echt een relatie met een prostituee. Feit!

Feit dus. Bewijs hiervoor is onder andere terug te vinden in de correspondentie tussen de broers.

Vincent en armoede

Vertel: Veel mensen denken dat Vincent een arme kunstenaar was. Maar is dit eigenlijk wel zo?

Was Vincent arm?

1. Nee. Hij had voldoende geld.
2. Ja. Hij moest op een houtje bijten.

Vraag een aantal leerlingen het gekozen antwoord toe te lichten. Bespreek daarna het goede antwoord (A): Vincent verdiende zelf bijna niets. Toch hoefde hij niet op een houtje te bijten. Vincent had inkomsten uit diverse bronnen.

Ga naar de volgende slide voor de toelichting.

Inkomsten

• Vincent kreeg maandelijks geld van zijn jongere broer Theo.
• Van de paar schilderijen en tekeningen die hij verkocht kon hij niet leven.

Theo was een succesvolle kunsthandelaar in Parijs en kon Vincent daarom makkelijk financieel steunen.

Vertel: In ruil voor schilderijen gaf Theo Vincent elke maand geld. Hier kon Vincent van leven en schilderen. Het was ongeveer zoveel als waarvoor een arbeidersgezin met vier kinderen rond kon komen.

Uitgaven

Vincent was niet arm. Hij kon alleen niet zo goed met geld omgaan. Vaak gaf hij het te snel uit, waardoor hij aan het einde van de maand krap zat. Hij gaf het vooral uit aan schildersmaterialen, eten, prenten en modellen.

Vincent arm? Fictie!

Vincent sneed in 1888 zijn linkeroor af en gaf het vervolgens weg. 

Meer informatie over het incident en de ruzie met kunstenaarsvriend Paul Gauguin die eraan vooraf ging is hier te vinden.

Klopt het dat Vincent zijn oor naar een vrouw in een bordeel bracht?

1. Nee. Hij begroef het vlakbij 'Het Gele Huis' in een park.
2. Ja, het klopt helemaal.

Vraag een aantal leerlingen het gekozen antwoord toe te lichten. Bespreek daarna aan de hand van de volgende slide het goede antwoord (B).

Het oor

• Nadat Vincent zijn oor afsneed gaf hij het aan een jonge vrouw.
• Vaak wordt gedacht dat zij een prostituee was. Dat klopt niet.
• De vrouw was als schoonmaakster in het bordeel werkzaam.

Vertel: Vincent sneed zijn hele linkeroor af. Niet alleen het lelletje, zoals lang werd aangenomen.

Welke ziekte Vincent precies had weten we niet.

Vincent bracht zijn oor naar een vrouw in een bordeel. Feit!

Laatste schilderij?

Vertel: Vaak wordt beweerd dat 'Korenveld met kraaien' het allerlaatste werk van Vincent is. Kijk eens goed. Kunnen jullie dit je voorstellen?

Wat denk jij, is 'Korenveld met kraaien' Vincents laatste schilderij?

1. Nee.
2. Ja.

Vraag een aantal leerlingen hun antwoord toe te lichten. Alle antwoorden zijn goed, want er is gevraagd naar een mening.

Vertel daarna dat dit niet Vincents laatste werk is, ook al werd dit wel lang gedacht. De dreigende lucht met kraaien en het doodlopende pad zouden vooruitwijzen naar zijn naderende dood. Dit is echter een hardnekkige mythe.

Laatste werk

Boomwortels is Vincents laatste schilderij. Het is niet af. In aantekeningen van Andries Bonger (de broer van Theo's vrouw) staat dat Vincent vlak voor zijn dood een 'sousbois' maakte. Dat moet Boomwortels zijn. Het werk stond op Vincents schildersezel voordat hij stierf.

Op deze foto uit 2012 is te zien wat Vincent schilderde: bomen die tegen een steile helling opgroeien.

Korenveld met kraaien Vincents laatste werk? Fictie!

De mythe dat Korenveld met kraaien het laatste stuk is, is ontstaan door Irving Stone's geromantiseerde biografie over Vincent 'Lust for life' (1934). De gelijknamige film (1956) heeft de mythe versterkt.

Weten we ook iets NIET over Vincent?

Vertel: Ondanks alle brieven die Vincent schreef en al het verrichte onderzoek, weten we zeker nog niet alles over Vincent. We weten bijvoorbeeld niet welke ziekte hij precies had.

Wat wil jij weten over Vincent?

Stuur je vraag naar: [e-mail]