Klas 4 - Ethiek

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Ethiek

ETHIEK

Optieken

Een optiek is een benaderingswijze: een manier van kijken naar de werkelijkheid

Voorbeelden:

juridische optiek / economische optiek / technische optiek / biologische optiek / onderwijskundige optiek / psychologische optiek / geneeskundige optiek / historische optiek / geografische optiek / literaire optiek / natuurkundige optiek / esthetische optiek

Iedere optiek heeft als kern een aantal begrippen of waarden die in die optiek centraal staan en zal rondom deze aandachtsvelden vragen stellen en antwoorden geven

Ethische optiek

De ethische optiek heeft als belangrijkste aandachtsveld de menswaardigheid van ons handelen.

Wat is het juiste handelen; welke keuze(s) 

moet ik maken?

De vraag naar het juiste (menswaardige) handelen kun je heel verschillend beantwoorden. Want wat is eigenlijk menswaardig te noemen?

Moraal: waarden + normen

Het is het geheel van waarden en normen dat je handelen richting geeft, waar jij jouw keuzes (vaak onbewust) op baseert en verantwoord waarom je bepaalde keuzes hebt gemaakt.

Een moraalsysteem wordt overgedragen binnen een sociaal-culturele context: de tijd, plaats en omstandigheden waarin je opgroeit, bepalen voor het grootste gedeelte jouw keuzes.

Ethisch dilemma

Een ethisch dilemma ontstaat wanneer je een keuze moet maken tussen twee waarden.

Beide waarden vind je belangrijk en wil je dus bereiken, maar dat gaat niet: soms ontstaan er situaties waarin je een keuze moet maken omdat beide waarden elkaar tegenspreken of met elkaar botsen. 

Het gaat bij ethiek altijd om het handelen naar de waarden die jij voorrang geeft

Ethische theorieën

Omdat we niet een gemeenschappelijk idee hebben over wat wel en niet menswaardig handelen is, bestaan er nogal wat verschillende meningen over. 

Want wat is menswaardig handelen nou eigenlijk precies; wat doe je wel of juist niet?

Ethische theorie 1: Gevolgenethisch handelen

John Stuart Mill

- Je handeling is ethisch juist (menswaardig) te noemen waneer deze voor zoveel mogelijk mensen zoveel mogelijk geluk/voordeel oplevert

- Je maakt een balans op van de gevolgen die je keuze heeft

- De gevolgen van je handelen bepalen dus achteraf of dit ook een ethisch juiste keuze is geweest

Maar waar ligt dan de grens? Wie bepaalt welk soort geluk er moet gelden? Bepaalt de meerderheid altijd wat er dan gebeurt?

Ethische theorie 2: Beginselethisch handelen

Immanuel Kant

- Je handeling is ethisch juist (menswaardig) te noemen wanneer deze uit plichtsbesef gebeurt

- Niet het gevolg van je keuze moet menswaardig zijn, maar de intentie waarmee je deze keuze hebt gemaakt

- Het gaat erom dat je bewust het juiste doet: dat je altijd handelt om de waardigheid van de mens te bewaren

Maar wordt er dan wel rekening gehouden met omstandigheden en emoties? En als je weet dat de gevolgen ethisch juist zijn, maar je moet daarvoor je principes (beginselen) opzij zetten?

Ethische theorie 3: godsdienstige ethiek

- Je handeling is ethisch juist (menswaardig) te noemen wanneer deze gebaseerd is op de overtuigingen binnen de door jou aangehangen religie

- Het gaat erom dat je met je handelen de waarden, zoals weergegeven in de belangrijkste geschriften, kunt bereiken

- God bepaalt de standaard waarnaar je moet leven; ingaan tegen de wil van God betekent dat je een zonde begaat

Maar wanneer men zich beroept op God als verantwoording voor de gemaakte keuzes, kun je nauwelijks een discussie aangaan: alles is de wil van God en met God kun je niet discussiëren...

Ethisch stappenplan

Om een beredeneerde keuze te maken in een gegeven situatie (casus), is het verstandig om aan de hand van een stappenplan uit te zoeken wat er aan de hand is, welke belangen en waarden er een rol spelen en vanuit welke ethische theorie/visie men oplossingen aandraagt.

De komende lessen gaan jullie aan de slag met een aantal voorbeelden van situaties die jullie ethisch moeten duiden en van advies moeten voorzien. Hoe moeten de betrokkenen in die situatie volgens jullie ethisch handelen?