Zorg voor de zorgvrager met toenemend oedeem

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 3

 Zorg voor de zorgvrager met oedeem

Leerdoel

Aan het einde van de les kun je uitleggen wat lymfe en oedeem zijn, en begrijp je de impact ervan op de zorgvrager.

Wat weet je al over de lymfe(klieren)?

Wat zijn lymfe?

Lymfe is een belangrijk onderdeel van je lichaam dat helpt bij het opruimen van afvalstoffen en het bestrijden van infecties. Het begint allemaal met lymfevaten, die zijn als kleine buisjes die door je hele lichaam lopen, net als aderen. Deze vaten vervoeren een vloeistof genaamd lymfe.

Lymfe is een heldere vloeistof die allerlei goede dingen bevat, zoals witte bloedcellen die infecties bestrijden, en voedingsstoffen voor je cellen. Maar het bevat ook afvalstoffen, bacteriën en dode cellen die uit je weefsels moeten worden verwijderd.

Lymfeklieren

Wanneer lymfe door je lichaam stroomt, komt het langs kleine knooppunten die lymfeklieren worden genoemd. Deze knooppunten zijn te vinden in de hals, oksels, lies, buikholte en borstkas en fungeren als filters en helpen bij het verwijderen van de schadelijke stoffen uit de lymfe. 

Als je bijvoorbeeld een infectie hebt, kunnen de lymfeklieren opzwellen omdat ze extra hard werken om de infectie te bestrijden.  Ze filteren lymfe en spelen op die manier een belangrijke rol bij de afweer tegen infecties.

Uiteindelijk komt de lymfe terecht in grote aders in je nek en keert het terug naar je bloedbaan. Op deze manier helpt het lymfestelsel je lichaam schoon en gezond te houden door afvalstoffen te verwijderen en infecties te bestrijden.

Lymfoedeem

Lymfoedeem is een speciale vorm van oedeem, dat in de benen en soms ook in armen (of andere lichaamsdelen) kan voorkomen. Lymfoedeem verschilt van bovengenoemde vormen van oedeem: er is moeilijker een kuiltje in te drukken en het vocht verdwijnt (bijna) niet vanzelf of in de loop van de nacht.

Hoe ontstaat lymfoedeem?

De afvoer van lymfevocht kan door meerdere oorzaken moeilijk gaan. Sommige mensen hebben bij de geboorte al te weinig lymfevaatjes. Oedeem als gevolg hiervan heet ‘primair lymfoedeem’.

Bij sommige mensen zijn de lymfevaatjes beschadigd geraakt, bijvoorbeeld:

na een operatie, door wondroos, bij langer bestaande wonden of andere trauma’s uit het verleden (zoals bijvoorbeeld een botbreuk).

door spataders kan langer bestaand oedeem in sommige gevallen ook lymfoedeem geven. Dit heet ‘secundair lymfoedeem’.

Doel van lymfeklieren

Filteren van lymfe: Lymfeklieren fungeren dus als filters voor de lymfe die door het lymfestelsel stroomt.

Afweerreactie: Lymfeklieren bevatten veel witte bloedcellen, zoals lymfocyten, die een essentiële rol spelen in het immuunsysteem. Wanneer een infectie optreedt, worden de witte bloedcellen geactiveerd en vermenigvuldigen ze zich in de lymfeklieren. Dit helpt bij het bestrijden van infecties door de ziekteverwekkers te neutraliseren of te vernietigen.

Productie van antilichamen: Binnen de lymfeklieren worden ook antilichamen geproduceerd, die specifieke ziekteverwekkers herkennen en aanvallen. Deze antilichamen helpen bij het opbouwen van immuniteit tegen specifieke ziekten.

Oedeem

Oedeem is eigenlijk een medische term voor zwelling. Het gebeurt wanneer er te veel vocht vastzit in de weefsels van je lichaam. Stel je voor dat je een spons hebt en je die in water dompelt - de spons zuigt al het water op en wordt groter. Zo werkt het ook een beetje in je lichaam. 

Oedeem is letterlijk de ophoping van vocht in de weefsels, wat leidt tot zwelling en kan optreden in verschillende delen van het lichaam.

Oorzaken van oedeem

Oedeem is vaak een reactie van het lichaam op letsel. 

Oedeem kan ontstaan om verschillende redenen. Bijvoorbeeld door lang zitten of staan, vooral op een warme dag, kunnen de benen opzwellen omdat vocht zich daar verzamelt (zwaartekracht.) Ook als je een blessure hebt, zoals een verstuikte enkel kan er oedeem optreden omdat het lichaam probeert het letsel te herstellen door extra vocht naar het gebied te sturen. 

Oedeem kan ook een teken zijn van andere gezondheidsproblemen, zoals hart- of nierproblemen, waarbij het lichaam moeite heeft om overtollig vocht af te voeren.

 

Waar komt dat vocht vandaan?

1. bloedvaten
2. nieren
3. lymfevaten
4. cellen

Waar komt dat vocht vandaan?

 Hier zijn enkele veelvoorkomende bronnen van vocht:

Bloedvaten: Het grootste deel van het vocht in je lichaam bevindt zich in je bloedvaten. Soms lekken deze vaten een beetje vocht uit in omliggende weefsels, vooral als de bloeddruk hoog is of als de bloedvaten beschadigd zijn door letsel of ziekte.

Lymfevaten: Zoals eerder besproken, speelt het lymfestelsel een rol bij het afvoeren van vocht uit de weefsels. Als er problemen zijn met de lymfevaten, zoals verstoppingen of beschadigingen, kan vocht zich ophopen en oedeem veroorzaken.

Cellen: Soms kunnen cellen in de weefsels vocht vasthouden als gevolg van ontsteking, letsel of ziekte. Dit kan leiden tot zwelling van de omliggende weefsels.

Nieren: De nieren spelen een cruciale rol bij het reguleren van de vochthuishouding in het lichaam. Als de nieren niet goed werken, kunnen ze niet voldoende vocht afvoeren via de urine, wat kan leiden tot vochtophoping en oedeem.

Gevolgen van oedeem 1

De gevolgen kunnen variëren afhankelijk van de ernst en de locatie van het oedeem, maar over het algemeen kunnen de volgende problemen optreden:

Zwelling: Het meest voor de hand liggende gevolg van oedeem is zwelling in het getroffen gebied. Dit kan leiden tot ongemak, beperkte mobiliteit en cosmetische zorgen.

Pijn: Ophoping van vocht kan druk uitoefenen op zenuwen en omliggende weefsels, wat pijn en ongemak veroorzaakt.

Beperkte bloedcirculatie: Oedeem kan de bloedcirculatie belemmeren, wat kan leiden tot verminderde zuurstof- en voedingsstoffenlevering aan de weefsels.

Verhoogd risico op infectie: Veranderingen in de weefselomgeving als gevolg van oedeem kunnen het risico op infectie verhogen.

Gevolgen van oedeem 2

Huidproblemen: Langdurig oedeem kan leiden tot huidproblemen, zoals verharding van de huid, verkleuring en ulceratie (zweren).

Verminderde wondgenezing: Oedeem kan de genezing van wonden vertragen omdat het de toevoer van voedingsstoffen en zuurstof naar het gebied kan belemmeren.

Complicaties bij onderliggende aandoeningen: Oedeem kan een symptoom zijn van verschillende onderliggende gezondheidsproblemen, zoals hartfalen, leverziekte of nieraandoeningen. Het kan de symptomen van deze aandoeningen verergeren en het risico op complicaties vergroten.

 longoedeem

Ontstaan: Longoedeem ontstaat wanneer er vocht zich ophoopt in de longen. Dit kan gebeuren als de bloedvaten in de longen beschadigd raken of lekken, waardoor vocht uit de bloedvaten naar de longblaasjes sijpelt. De belangrijkste oorzaken zijn hartfalen, waarbij het hart niet goed pompt, longontsteking, letsel aan de borstkas of blootstelling aan giftige stoffen.

Gevolgen: Longoedeem kan ernstige ademhalingsproblemen veroorzaken. Het vocht in de longen belemmert de uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide, waardoor ademhalingsmoeilijkheden ontstaan. Symptomen zijn onder meer kortademigheid, piepende ademhaling, hoesten met roze schuimend sputum en snelle ademhaling. Onbehandeld kan longoedeem levensbedreigend zijn.

Behandeling van longoedeem

Zuurstoftherapie: Het toedienen van extra zuurstof kan helpen om de zuurstofniveaus in het bloed te verhogen en ademhalingsmoeilijkheden te verminderen.

Diuretica: Medicijnen zoals furosemide kunnen worden voorgeschreven om overtollig vocht uit het lichaam te verwijderen door de urineproductie te verhogen.

Vasodilatatoren: Sommige medicijnen kunnen worden gebruikt om de bloedvaten in de longen te verwijden, waardoor de bloeddruk in de longcirculatie wordt verlaagd en de belasting van het hart wordt verminderd.

Nitraten: Nitraten kunnen worden gebruikt om de bloedvaten te verwijden en de belasting van het hart te verminderen, waardoor de symptomen van longoedeem kunnen worden verlicht.

Morfine: Morfine of andere opioïde pijnstillers kunnen worden gebruikt om de ademhaling te vergemakkelijken en angst te verminderen bij patiënten met ernstige ademhalingsmoeilijkheden als gevolg van longoedeem.

Mechanische ventilatie: In ernstige gevallen van longoedeem kan mechanische ventilatie nodig zijn om de ademhaling te ondersteunen en voldoende zuurstof aan het lichaam te leveren.

Behandeling van de onderliggende oorzaak: Het is belangrijk om de onderliggende oorzaak van longoedeem aan te pakken, zoals hartfalen, longontsteking of eventueel letsel aan de borstkas.