5.1 Handel en de opkomst van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

5.1 Handel en de opkomst van steden

De late middeleeuwen

Periode van 1000 tot 1500 n.C.

Vervolg op hoofdstuk 4: vroege middeleeuwen

Je kunt de oorzaken noemen van de opkomst van steden in de late middeleeuwen.

Vroege middeleeuwen

~800 n. Chr.

Late middeleeuwen 

~1100 n. Chr. 

Er komen weer steden

• Rond jaar 1000:
• Verandering --> handel + nijverheid bloeide weer op
• Continuiteit --> Meeste mensen woonden en werkten op platteland 

• 2 redenen

Er komen weer steden

• 1. Verbetering in de landbouw:
• Betere werktuigen: ploeg van ijzer, het halsjuk
• Grond efficiënter gebruiken --> drieslagstelsel: 

Er komen weer steden

• 2. Woeste gronden ontginnen = het voor landbouw bruikbaar maken van bossen en moerassen

Er komen weer steden

• 1 + 2 zorgen voor stijging voedselopbrengst

--> zorgt voor stijging bevolking
--> meer voedsel om te ruilen 

Er komen weer steden

• Voedsel ruilen op markten bij kruispunten, kloosters, kastelen --> Daar ontstonden dorpjes met handelaren 

• Tussen 900 - 1300 ontstonden er +/- 1000 steden in Europa
• Onstaan agrarisch-urbane samenleving = Maatschappij waarin merendel op platteland woont + werkt, maar ook deel in steden als ambachtsman of handelaar

Zet de ontwikkelingen in de juiste volgorde in de tijd

1

2

3

4

Meer voedsel en een grotere bevolking 

Handel onstaat bij kruispunten, kloosters en kastelen

Het ontstaan van het drieslagstelsel en ontginnen van woeste gronden 

Er ontstaan dorpen en de samenleving verandert 

Opdrachten maken 

4, 5, 7 op blz. 66

Verandering

Continuïteit

Leenheer

& Leenman

Handel

Wat weten we nog van
een middeleeuwse stad?

De opkomst van het geld en handel

Leerdoel

Je kunt uitleggen dat er weer een geldeconomie ontstond

Je kunt uitleggen waarom en hoe handelsnetwerken onstonden en welke voordelen dat had 

Er komt meer geld in omloop

• Verandering: ontstaan geldeconomie vanaf 13e eeuw
• Domeinheer vond pacht in vorm van oogst ondhandig
• Oogst vergaat 
• Geld praktischer --> leger en hofhouding betalen makkelijker

Er komt meer geld in omloop

• Ook boeren vonden ruilen vervelender worden
• Op de markt niet altijd voldoende producten om direct te ruilen
• Hadden geld nodig voor pacht en belasting

Nadeel geldeconomie = overal een ander soort munt... moeilijk te bepalen hoeveel de munten waard zijn. 

www.npostart.nl

Handelsnetwerk

• Steden die geld met langeafstandshandel verdienen: handelssteden
• Extra geld door tol heffen

• Vanaf 12e eeuw samenwerking kooplieden Noord-Europese steden: Hanze

Handelsnetwerk

• Hanze = handelsverbond van steden langs de Noordzee en de Oostzee. 
• Voordelen: 

1. Koggeschepen in groepjes varen = veiliger 
2. Samen eisen minder tol te betalen 
3. Leveranciers niet samenwerken met concurrenten Hanze

• Hanze niet enige handelsnetwerk in Europa

• In Brugge ontmoetten Hanzekooplieden & kooplieden uit Zuid-Europa elkaar

Opdrachten maken 

11, 14, 16 op blz .66

Wat vind jij de grootste verandering voor de samenleving van de
vroege naar de late middeleeuwen?