Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Gedrag

Gedrag

Gedrag = alles wat een mens of dier doet.

Gedrag = een reactie op prikkels.

Gedrag wordt veroorzaakt door:

• inwendige prikkels
  
• uitwendige prikkels
  

Gedrag

• Prikkel  verandering waarop je kunt reageren.
• Inwendige prikkel:  prikkel veroorzaakt door je eigen lichaam
• Uitwendige prikkel: prikkel uit je omgeving.

Prikkels komen binnen bij zintuigen.

Zintuigen geven een impuls aan het zenuwstelsel

Je hersenen reageren en zorgen dat je lichaam reageert.

Respons = een reactie op een prikkel.

Prikkels

Inwendige prikkel  =  motivatie  =  prikkel uit je eigen lichaam

• honger
  
• dorst
  
• hormonen  (b.v. voortplantingddrang)
  

Uitwendige prikkel = prikkel uit je omgeving

• geur
• kleur
• licht
• temperatuur

Sleutelprikkel

Een uitwendige prikkel die altijd dezelfde respons geeft.

(Wordt veroorzaakt door erfelijke aanleg)

Sleutelprikkel

Bijvoorbeeld: 

Een zwaluw komt op het nest.

De jonge zwaluw doet zijn bek open

De binnenkant is felgekleurd (= sleutelprikkel)

De ouders voeren het jong.

Sleutelprikkel = de felgekleurde binnenkant

Supranormale prikkel

Supranormale prikkel => sterke sleutelprikkel

                                   => geeft sterkere respons (reactie)

                                              

Als een prikkel
steeds dezelfde
reactie (respons) geeft noem je dit:

1. een sleutelprikkel
2. een uitwendige prikkel
3. een inwendige prikkel
4. een respons

Een vaste, snelle onbewuste reactie op een bepaalde prikkel noem je een..

1. impuls
2. respons
3. reflex
4. bewuste reactie

Een blauwe reiger staat op zijn lange poten aan de rand van een sloot langdurig onbeweeglijk naar het water te kijken. Plotseling flitst zijn kop in de richting van een rimpeling in het water. De kop komt weer uit het water tevoorschijn, waarna de reiger een kikker naar binnen schrokt.

Is de rimpeling in het water een prikkel of respons?

1. prikkel
2. respons

Wat zie je in de afbeelding?

1. Het jong reageert op een sleutelprikkel
2. Het oudere dier geeft een respons
3. Het jong reageert op een gewone prikkel
4. Het oudere dier reageert op een sleutelprikkel

Prikkel/respons

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

respons

prikkel

Je ruikt een gaslucht

Je schrikt

Je loopt naar het gasfornuis

Je ziet dat de gasknop open staat

Je draait het gas uit

Mira is buiten aan het werk. Ze krijgt het warm en trekt haar jas uit.
Is het uittrekken van haar jas een respons op een inwendige of op een uitwendige prikkel?

1. inwendige prikkel
2. uitwendige prikkel

Een blauwe reiger staat op zijn lange poten aan de rand van een sloot langdurig onbeweeglijk naar het water te kijken. Plotseling flitst zijn kop in de richting van een rimpeling in het water. De kop komt weer uit het water tevoorschijn, waarna de reiger een kikker naar binnen schrokt.

Is het met zijn kop naar de rimpeling in het water flitsen en de kikker ophappen een prikkel of respons?

1. prikkel
2. respons

Wat is gedrag?

1. het maken van alle bewegingen van een mens of een dier.
2. alles wat een dier of mens doet, dus ook zweten en huilen.
3. alles wat een dier doet om zijn baasje het naar zijn zin te maken.
4. een respons

In een dierentuin beginnen wolven vaak te janken als zij het geluid van een sirene horen. De oppassers zijn aan dit jankgedrag van de wolven gewend. Argeloze bezoekers schrikken er soms van.
Wordt in de tekst een respons van de wolven genoemd?

1. ja, de sirene
2. ja, het janken
3. nee

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Sociaal gedrag

Dieren geven signalen naar elkaar af om te

kunnen communiceren

Al het gedrag van soortgenoten onder elkaar = sociaal gedrag. (Dus ook b.v. agressie, alleen bij hetzelfde soort!)

Functie: overleven van de soort

Vormen van sociaal gedrag

• Voortplantingsgedrag
• Territoriumgedrag
• Imponeergedrag
• Groepsgedrag --> Rangorde

Voortplantingsgedrag

Gedrag: om voort te planten

* Wordt veroorzaakt door hormonen

Baltsgedrag =>  voortplantingsgedrag bij vogels en vissen

Bronst  =>   voortplantingsgedrag bij herten

Territoriumgedrag

Het territorium is het gebied waarin het dier leeft. 

Het territorium wordt verdedigd tegen soortgenoten

laten weten dat het je territorium is door middel van geluid

territorium verdedigen met geweld

territorium verdedigen met geweld

Territorium afbakenen door middel van geur.

Het jachtluipaard plast tegen voorwerpen.

De geur wordt herkent door andere jachtluipaarden

Het territorium afbakenen met geuren.

De kat heeft een geurklier achter de oren

Door ergens tegenaan te wrijven, komt de geur daaraan te zitten.

Andere katten herkennen de geur

Overspronggedrag

Niet logisch gedrag, dat een dier laat zien als hij twee soorten gedrag tegelijk wil laten zien.

Voorbeeld: een hond weet niet of hij moet vechten of vluchten. 

Daarom gaat hij zich krabben. 

Zichzelf krabben is in dit geval 

overspronggedrag

De baas in de groep

Het dominante dier is de baas over de onderdanige dieren in de groep.

Rangorde: een groep met dominante en onderdanige dieren, waar iedereen zijn plek kent.

Een rangorde brengt rust in de groep, de regels zijn duidelijk. 

Bij hennen heet de rangorde: pikorde.

Dominant

Dominant

Onderdanig gedrag

Rangorde

Rangorde komt voor bij sociale organismen.

Dominant dier = de baas van die groep

Onderdanig dier = niet de baas in die groep

Er is een verdeling over alle dieren, waarbij er 1 het aller dominantst is, en 1 het aller onderdanigst.

Bij ... is sprake van het gedrag dat van soortgenoten wordt gekopieerd.

1. Inzicht
2. Overspronggedrag
3. Imiteren
4. Aangeboren

Overspronggedrag is:

1. over iemand springen
2. ineens ander gedrag vertonen
3. sprongetje maken
4. aanvallen

Een kat die wordt aangevallen,
zet zijn haren overeind.

Wat voor gedrag vertoont de kat?

1. Baltsgedrag.
2. Imponeergedrag.
3. Onderdanigheidsgedrag.
4. Overspronggedrag.

Bij ... bedenkt een dier nieuw gedrag, door eerder opgedane ervaringen te combineren.

1. Overspronggedrag
2. Imiteren
3. Aangeboren
4. Inzicht

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. verzoeningsgedrag
4. sociaal gedrag

Mannetjeshonden plassen veel vaker
dan vrouwtjeshonden.
Bij welk type gedrag hoort dit gedrag
van de hond?

1. Imponeergedrag
2. Baltsgedrag
3. Overspronggedrag
4. Territoriumgedrag

Een pad die een vijand ziet, maakt zich dik en gaat omhoog op de poten staan.

Hoe noemen we dit gedrag?

1. baltsgedrag
2. imponeergedrag
3. overspronggedrag
4. territoriumgedrag

Schrijf de juiste rangorde op in de volgorde van meest dominant naar minst dominant.

Kijk goed naar welk dier alle keren wint => die is het meest dominant

Kijk dan wie 1 keer verliest => die zit daar net onder

En zo verder

Het dier dat altijd verliest, is het meest onderdanig en komt dus achteraan

Om ruzie en verwondingen te voorkomen is er binnen groepen vaak sprake van een ... .

1. Rangorde
2. Pikorde
3. Intimideren
4. Inzicht

Twee soorten gedrag zijn: baltsgedrag en territoriumgedrag.
Tot welk soort gedrag behoort het kwaken van de kikkers zoals in de tekst beschreven wordt?

1. alleen tot baltsgedrag
2. alleen tot territoriumgedrag
3. zowel tot baltsgedrag als tot imponeergedrag

In een dierentuin leven vijf witte neushoorns samen in een groep, één mannetje en vier vrouwtjes. Een onderzoeker noteert regelmatig hoe vaak de dieren dreiggedrag vertonen tegen elkaar, zoals brullen, duwen en stoten met de hoorn. Uit de resultaten trekt hij conclusies over een rangorde binnen de groep. In een schema geeft hij die rangorde weer (zie de afbeelding).
Geef de naam van de neushoorn die het laagst in de rangorde staat

1. Rita
2. Klara
3. Dora
4. Arnold

Leerprocessen

• gewenning
• inprenting
• trial and error / proefondervindelijk
• conditionering
• imitatie

Leerprocessen

• Aangeboren   => kan je al bij de geboorte, hoef je niet te leren. Vb: Cruijff had een aangeboren talent voor teamsporten.
• Aangeleerd     => Dit heb je van iemand geleerd. Vb: Cruijff heeft leren voetballen.

Gewenning

Na herhaling van de prikkel vertoont het dier geen gedrag meer:

het is eraan gewend.

Inprenting

Direct na de geboorte en in de eerste weken erna. (afhankelijk van de diersoort)

Wordt onthouden en niet meer vergeten

Trial and Error

'Proberen en fouten maken' 

Deze vogel eet een monarchvlinder.

Die zijn erg vies: de vogel gaat ervan overgeven.

Geprobeerd en geleerd: een volgende keer zal hij de vlinder niet eten: hij weet dat hij ervan gaat overgeven

Conditionering

• Koppelt het gedrag aan iets anders. 
  
• Koppelt het gedrag aan beloning en/of straf (dresseren)
  

Imitatie

Leren door te kijken naar soortgenoten of andere dieren

Politiepaarden worden getraind met vuur en harde knallen. Hierdoor schrikken ze niet meer

1. Conditionering
2. Imitatie
3. Gewenning
4. Inprenting

Een hongerige kikker eet een wesp op en wordt gestoken. Voortaan laat hij alle geel-zwarte insecten met rust.

1. Gewenning
2. Inprenting
3. Trial and error
4. Conditionering

Een koekoek legt haar eieren in een nest van een andere soort. Dit is de zelfde soort als waarin ze zelf zijn grootgebracht.

1. Gewenning
2. Inprenting
3. Conditionering
4. Imitatie

1. Conditionering
2. Gewenning
3. Imitatie
4. Inprenting

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. inzichtelijk leren

Hoe noem je leren tijdens een korte (gevoelige) periode?

1. Gewenning
2. Inprenting
3. Trial and error
4. Conditionering

Na het horen van een knal gooit je kamergenoot een prop tegen je hoofd. Na een tijd duik je vanzelf weg bij het horen van de knal. Welk leerproces is dit?

1. Operante conditionering
2. Klassieke conditionering
3. Gewenning
4. Inzicht

Hoe heet het als een dier leert door een ander dier te observeren?

1. Imitatie leren
2. sensitisatie
3. habituatie
4. klassieke conditionering.

Bij welk leerproces leer je mens of dier niet te reageren op een bepaalde prikkel? Of juist wel!

1. Gewenning
2. Inprenting
3. Trial and error
4. Conditionering

Je ringtone is een toeter van een auto. Als een echte auto toetert heb je de neiging om je telefoon te pakken.

1. Inprenting
2. Conditionering
3. Imitatie
4. Gewenning

De honden leren het zoeken van overlevenden tijdens een training. Hoe heet deze vorm van leren?

1. Conditionering
2. Gewenning
3. Inprenting
4. Aangeleerd gedrag

De chimps hiernaast zijn bezig met het verzamelen van hun eten. Dat bestaat onder andere uit termieten die ze met behulp van een takje uit een termietenheuvel peuteren. Ze laten de termieten een einde op het takje lopen om ze vervolgens langs hun lippen af te vegen.

Op welke manier hebben de chimpansees geleerd dat dit een effectieve manier is om eten te verzamelen?

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. imitatie

Je ringtone is een toeter van een auto. Als een echte auto toetert heb je de neiging om je telefoon te pakken.

1. Inprenting
2. Conditionering
3. Imitatie
4. Gewenning