6.3: Gedrag beschrijven

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.3 Gedrag beschrijven

Reflectie vorige lessen en voorkennis

Speedrun op je wisbordje (juist / onjuist)

1. Zintuigcellen zetten prikkels om in impulsen

2. Zintuigcellen geven neurotransmitters of aan sensorische zenuwcellen

3. Licht is voor het gehoorzintuig een adequate prikkel

4. Geluid is een voorbeeld van een prikkel

5. De dikte van de lens wordt bepaald door het straalvormig lichaam

6. Als je iets van veraf bekijkt is het straalvormig lichaam ontspannen en staan de lensbandjes strak

7. Mensen die bijziend zijn kunnen dichtbij niet goed scherp zien en hebben een plus bril nodig.

8. Plus brillen hebben holle lenzen

9. Een bolle lens vergroot de brandpuntafstand

10. Als je in een donkere kamer bent heb je grote pupillen

11. Communicatie is de grootste uitdaging voor dove mensen

Leerdoelen 6.3

1. Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag ontstaat
2. Je kunt een simpel gedragsstudie opzetten en uitvoeren.

Leerdoel 1

In de komende paragrafen zijn begrippen heel belangrijk. Maak dus een begrippenlijst. Ik heb voor jullie al voorzien van invullijstje, vul die aan tijdens de uitleg iedere les. 

Ethologie

Ethologie = studie van het gedrag van dieren

Gedrag = alle waarneembare activiteiten van een dier of mens

Adequaat gedrag = gedrag dat de fitness van een dier vergroot 

Wat is fitness?

Van prikkel tot handeling

Gedrag is opgebouwd uit opeenvolgende handelingen. Deze handelingen noemen we gedragselementen.

Voorbeelden van gedragselementen:

Kauwen, knipperen, krabben, tanden laten zien, etc...

Prikkel en respons

Gedrag begint met prikkels.

Prikkels kunnen komen uit:

• Externe omgeving (bijv. geur van patat)
• Interne omgeving (bijv. honger gevoel)

De reactie van een dier of mens op prikkels noem je een respons

Wat veroorzaakt gedrag?

(motivatie)

Motivatie = de bereidheid om een bepaald gedragssysteem uit te voeren.

Voorbeelden van verschillende motivaties:

- Voedingsdrang (honger en dorst)

- Vluchtdrang (behoefte aan veiligheid)

- Voortplantingsdrang (paringsdrang)

Wat veroorzaakt gedrag?

(Verband tussen prikkels en motivatie)

Motivatie = de bereidheid om een bepaald gedragssysteem uit te voeren.

De motivatie wordt bepaald door optelsom van interne prikkels en externe prikkels

Motivatie = prikkelsterkte intern + prikkelsterkte extern

Voorbeeld:

Je ziet een heel lekker ijsje (sterke externe prikkel) maar je hebt net gegeten (zwakke interne prikkel). Als het ijsje lekker genoeg lijkt is je motivatie om tot voedingsgedrag (gedragsysteem) over te gaan nog hoog genoeg om het ijsje op te eten. Een portie spruiten levert echter niet een hoog genoege motivatie op om nog te gaan eten. 

 Periodieke invloeden

Interne prikkels worden vaak geregeld door hormonen. 

Hormoonspiegels variëren door de tijd.

Hierdoor zijn interne prikkels op ene moment veel sterker dan op andere moment.

Ook externe prikkels kunnen variëren in de tijd:

- Daglengte

- Temperatuur

Periodieke invloeden: Regelmatige schommelingen in interne of externe prikkels 

Wat veroorzaakt gedrag?

(handelingen)

Het gedrag dat je vertoont bestaat uit een combinatie van aangeleerd gedrag, aangeboren gedrag en eventueel nieuwe handelingen. 

De terugkoppeling die plaats vindt in gedrag zorgt ervoor dat nieuwe handelingen vaker herhaald zullen worden of juist niet.

Als de nieuwe handeling je fitness (overlevingskans + voortplantingskans) verhoogt spreken we van adequaat gedrag. Adequaat gedrag zal vaker worden herhaald. 

Adequaat gedrag kan via DNA of via leerprocessen worden doorgegeven aan nakomelingen. 

Kleine uitlegafsluiter

Op je wisbordje:

1. Sommige apen hebben geleerd hoe je noten kunt kraken. Dit zorgde ervoor dat ze een nieuwe bron van voedsel hadden en dus hun overlevingskansen werden verhoogt. Juist of onjuist: Het kraken van noten is een voorbeeld van adequaat gedrag.

2. Hoe worden losse handelingen genoemd bij gedragsstudies? 

3. J of OJ? Motivatiesterkte wordt bepaald door een optelsom van interne prikkels

4. Noem een voorbeeld van een periodieke invloed op het gedrag van vogels

5. Hoe noemen we gedrag dat fitness van een dier verhoogt? 

Aan de slag met de leerdoelen

Eerste 5 minuten in stilte voor jezelf

Maak van 6.3 opdracht 32 t/m 36

Klaar met de opdrachten? Ga alvast aan de slag met het oogverslag! Zie itslearning voor instructies. 

Instructies verslag

Reflectie 6.3 deel 1

1. J of OJ? Motivatie is de bereidheid om bepaald gedrag uit te voeren 

2. J of OJ? Motivatie wordt bepaald door een optelsom van interne en externe prikkels

3. Noem een interne prikkel die om genoeg motivatie te krijgen voor het leren van een toets

4. Noem een voorbeeld van een externe prikkel 

5. J of OJ? Periodieke invloeden zijn regelmatige schommelingen in interne prikkels of externe prikkels

6. J of OJ? Het uitgevoerde gedrag (De respons) heeft een effect en zodoende terugkoppeling op het dier dat vervolgens leidt tot nieuwe prikkels en nieuw gedrag. 

Leerdoelen 6.3

1. Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag ontstaat
2. Je kunt een simpel gedragsstudie opzetten en uitvoeren.

Gedrag bestuderen

Om onderzoek te doen naar gedrag van dieren en mensen maken onderzoekers gebruik van ethogrammen en protocollen. 

Ethogram

Als je gedrag gaat bestuderen maak je eerst een ethogram

In een ethogram beschrijf je alle gedragselementen die je kunt bedenken en geef je ze een code. Zie rechts een voorbeeld van een ethogram

Protocol

Tijdens het bestuderen van gedrag maak je gebruik van een protocol. 

In een protocol noteer je om de zoveel seconden welk gedragselement je ziet. Je gebruikt voor het noteren de afkortingen die je hebt bedacht in je ethogram.

Data analyse van protocollen

Uit een protocol kun je opmaken of er sprake is van gedragsketens in het gedrag van dieren

Als gedrag uit een serie gedragselementen in een vaste volgorde bestaat noemen we dat een gedragsketen.

Een voorbeeld van een gedragsketen is baltsgedrag bij dieren. 

Vraag

Welke de volgende 4 vragen kun je wel of niet beantwoorden met een protocol?

1. Hoe vaak per minuut komt een gedragselement voor?

2. Hoeveel tijd kan een dier bezig zijn met één gedragselement?

3. Is er sprake van gedragsketens in het gedrag van het dier?

4. Wat voelt een dier als reactie op een toegediende prikkel?

5. Wat denkt een dier tijdens zijn gedrag?

Objectiviteit

Belangrijk bij het bestuderen van gedrag is dat je jouw eigen menselijke emoties niet gebruikt om gedrag te interpreteren. 

Voorbeeld: je ziet een hond kwispelen

Juiste beschrijving gedrag: De hond beweegt zijn staart snel heen en weer.

Onjuiste beschrijving: De hond is blij en wil spelen

Uitleg PO Gerbils

Je maakt het PO in drie of tweetallen

Je gaat een gedragsexperiment doen met woestijnratten.

We beginnen volgende les. 

2 lessen voor het experiment

1 les voor instructies maken verslag

Cijfer PO2: 

Weging SE: 2x (6%)

Weging overgang: 2x (Repetitiecijfer)

Uitleg PO deze week

• Gedragsonderzoek bij gerbils (woestijnratten)
• Je opstelling: Je krijgt een plastic bak met zaagsel en een gerbil. 
• Je eigen onderzoek bedenken:
• Je moet een controle experiment uitvoeren 
• Je moet een interventie experiment uitvoeren. Dus je plaatst iets in de bak. 
• Tijdens je experimenten vul je je protocol in. 

Programma PO

1e les: Ethogram maken en controle protocol invullen

2e les: Variabele toevoegen aan de bak en protocol invullen

3e les: Instructies verslag 

Praktische info:

• Je werkt in drie of tweetallen
• Het verslag telt 2x mee (net zo zwaar als een rep)
• Bij het schrijven van het verslag kun je gebruik maken van de documenten op Itslearning. Maak daar gebruik van! Kijk van tevoren naar het beoordelingsformulier om te zien hoeveel gewicht ieder onderdeel krijgt.  
• Je krijgt 1 les om te werken aan het verslag. Daarna zul je het samen in eigen tijd af moeten maken. 
• Deadline: 

Verslag schrijven

Inleiding:

Begin een verslag door het internet te raadplegen en een theoretisch kader te beschrijven over je onderwerp:

- Welke organismes worden onderzocht?

- Wat is bekend over deze organismes?

- Wat wil je te weten komen in je onderzoek met betrekking tot deze organismes?

Maatschappelijke relevantie:

- Waarom is dit onderzoek nuttig voor de maatschappij?

Een goede inleiding beschrijft een logische aanleiding naar je onderzoeksvraag!

Tip: Je kunt je verhaal ondersteunen met plaatjes

Verslag schrijven

Onderzoeksvraag:

- Uit onderzoeksvraag kan de lezer opmaken wat er wordt gemeten in het onderzoek

- Uit onderzoeksvraag kan de lezer opmaken van welke organismes er gebruik wordt gemaakt

- De onderzoeksvraag vraagt slechts naar de invloed van 1 variabele 

- De onderzoeksvraag is de belangrijkste zin in je verslag. Let dus op spelling en interpunctie. 

Hypothese:

Geeft voorspellend antwoord op de onderzoeksvraag in een stellende zin.

Tip: Als... Dan... hypothese

Huiswerk

6.3 Opdracht 37 t/m 40

instructies oogverslag