Thema 6.3: gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

WAT

* lezen, maken, nakijken 6.2

* lezen, maken, nakijken 6.3

* lezen, maken, nakijken 6.4

** test jezelf 6.4 en 6.5
** groene context opgaven

*** examenopgaven T5

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. bekijk de tekst in je basisstof
2. vinger omhoog
3. schrijf je vraag op
4. mail me 
5. stel de vraag tijdens een R-les in de buitenband 

actie - IN STILTE

Leerdoelen BS3

1. Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
2. Je kunt uitleggen dat gedrag komt door relatie organisme met zijn omgeving.
3. Je kunt omschrijven hoe je gedrag kunt bestuderen.

Gedrag = 

Alles wat een dier (of mens) doet en de manier waarop het dier dat doet.

Studie van gedrag = ethologie

Wat is ethologie?

1. De studie over eten
2. De studie over vroeger
3. De studie over cavia's
4. De studie over gedrag

Wat denk jij dat de Kapucijnaapjes gaan doen?

1. A
2. B
3. C
4. D

Prikkel en respons

Gedrag begint met prikkels.

Prikkels kunnen komen uit:

• Externe omgeving
  (Geur van patat)
• Interne omgeving
  (Honger gevoel)

De reactie van een dier of mens op prikkels noem je een respons

Respons

Adequaat gedrag

Gedrag = alle waarneembare handelingen van een dier of mens

Gedrag is gericht op het handhaven of verbeteren van de fysiologische toestand of omgevingssituatie

Adequaat gedrag = gedrag dat de overlevingskans en fitness van een dier vergroot

Gedragselement

Gedrag is opgebouwd uit opeenvolgende handelingen. Deze handelingen noemen we gedragselementen.

Voorbeelden van gedragselementen:

Kauwen, knipperen, krabben, tanden laten zien, etc...

Gedragssysteem

Gedragssysteem: groep samenhangende handelingen met een gemeenschappelijk doel

Gedragssysteem voorbeelden:

Voedingsgedrag

Verzorgingsgedrag

Baltsgedrag

mond open doen

in tube knijpen

borstel naar mond bewegen

kraan aan doen

tanden-borstel pakken

tandpasta- tube pakken

mond spoelen met water

borstel heen en weer bewegen

kraan uit doen

 Ethologie

Ethologie = studie van het gedrag van dieren

Alles objectief bekijken = alleen waarneembare feiten beschrijven

Geen menselijke eigenschappen toekennen (antropomorfismen)

Is dit een juist beschreven observatie?
De hond kijkt angstig.

1. juist
2. onjuist

Is dit een juist beschreven observatie?
De apen kussen elkaar, omdat ze elkaar graag mogen.

1. juist
2. onjuist

Gedragsketen

Als gedrag uit een serie gedragselementen in een vaste volgorde bestaat noemen we dat een gedragsketen.

Een voorbeeld van een gedragsketen is baltsgedrag bij dieren. 

Baltsgedrag (voortplantingsgedrag)

Het gedrag waarmee een mannetje en vrouwtje elkaar lokken, heet baltsgedrag.

• Honden besnuffelen elkaar en sommige vogels voeren samen een 'dans' uit.

• Door de balts laten dieren elkaar weten dat ze geschikte partners zijn. Het baltsgedrag vergroot de bereidheid tot paren.
• Prikkel: verandering van daglengte. En daardoor hormonen die worden aangemaakt.

Onder welk gedragssysteem valt de balts?

1. Voedingsgedrag
2. Terretoriumgedrag
3. Voortplantingsgedrag
4. Sociaalgedrag

Gedrag bestuderen

Om onderzoek te doen naar gedrag van dieren en mensen maken onderzoekers gebruik van ethogrammen en protocollen. 

Ethogram

Als je gedrag gaat bestuderen maak je eerst een ethogram

In een ethogram beschrijf je alle gedragselementen die je kunt bedenken en geef je ze een code. Zie rechts een voorbeeld van een ethogram

Protocol

Tijdens het bestuderen van gedrag maak je gebruik van een protocol. 

In een protocol noteer je om de zoveel seconden welk gedragselement je ziet. Je gebruikt voor het noteren de afkortingen die je hebt bedacht in je ethogram.

Welke vragen kun je beantwoorden aan de hand van een protocol?

1. Hoe vaak komt elk gedragselement voor?
2. Hoelang duurt ieder gedragselement?
3. Is er sprake van een gedragsketen?
4. Wat denkt een dier tijdens het gedrag?

Geluiden, geuren en kleuren kunnen prikkels zijn die bij dieren leiden tot bepaald gedrag.
Welke van deze prikkels kunnen een rol spelen bij het voortplantingsgedrag van dieren?

1. Alleen geluiden en geuren
2. Alleen geluiden en kleuren
3. Alleen geuren en kleuren
4. Zowel geluiden als geuren en kleuren

Wat is de inwendige prikkel voor baltsgedrag?

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.
Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. Honger
2. Het bewegen van het nest
3. Het ruiken van een worm
4. Het zien van hun ouder

In februari nemen mannetjes-aalscholvers bij het zien van vrouwtjes bepaalde houdingen aan. Hoe wordt het gedrag in de afbeelding genoemd?

Wat is GEEN gedrag.

1. Leerling slaapt in de les.
2. Een vleesetende plant vangt een vlieg
3. Hond rolt in het gras.
4. Vogel zit stil op een tak.

Hoe wordt tabel 2 genoemd?

Aan de slag!

Maken bs 6.3: opdr. 32 t/m 40

af? -> Lezen bs4

Hoe zou je het gedrag van Mama noemen?

Gedragssystemen

Gedragssystemen

• Groep samenhangende handelingen met een gemeenschappelijk doel, 
• bijvoorbeeld voedsel zoeken of voortplanten
• Vaak in een vaste volgorde= gedragsketen

Kijk naar biobits: Functie en gedrag en schrijf alle verschillende gedragssystemen op die je ziet.

0