4.5: De strijd beslecht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

tijdvak 5: Ontdekkers & Hervormers + tijdvak 6: Regenten & Vorsten

1500 - 1600

4.5: De strijd beslecht

Vandaag:

- Uitleg 4.5

- Z.A.D.S

- Uitleg + Aant. 4.5 + ZADS

- NQ

Wat weet je nog van
vorige week?

Leerdoelen

1. Je kunt bewijzen hoe Maurits van Nassau successen boekt tegen de Spanjaarden.

2. Je kunt de strijd tussen stadhouder en landsadvocaat beschrijven aan de hand van Maurits en Johan van Oldenbarnevelt.

3. Je kunt uitleggen waarin de Nederlandse staatsinrichting zich onderscheidde van andere landen in de 16e en 17e eeuw.

Alleen verder...

• De Noordelijke Nederlanden hebben eerst nog geprobeerd een koning te vinden. Dat lukte niet. Daarom wordt besloten verder te gaan zónder koning, als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Dit was uniek in de wereld: "Geen koning?! Wie beschermt je dan?!"

Welk gewest was veruit het grootste en machtigste gewest?

1584: Moord op Willem van Oranje. 

Zijn zoon (Maurits van Oranje) wordt de stadhouder van Holland en Zeeland. 

Maurits kreeg dezelfde functie als zijn vader had voor zijn dood. Maurits had vooral interesse in militaire zaken en liet de politieke zaken over aan de Staten-Generaal.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

De Staten-Generaal

• Elk van de zeven gewesten had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. 
• Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen.
• Beslissingen die voor de hele Republiek belangrijk waren, werden genomen in de Staten-Generaal: de vergadering van alle gewestelijke staten bij elkaar
• De voorzitter van de Staten-Generaal was de raadspensionaris

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Welk gewest zat niet in de Staten-Generaal, maar hoorde wel bij de Republiek? 

Maurits werd aanvoerder van het Staatse leger dat de strijd aanging tegen de Spanjaarden. 

1585: Engeland krijgt oorlog met Spanje en gaat de Republiek helpen. 

Maurits had veel succes. Dat kwam door: 

• Het Staatse leger werd goed betaald en goed bewapend
• Slim gebruik van Nederlandse steden langs rivieren
• Muiterij in het Spaanse leger. Spaanse (huur)soldaten werden slecht betaald
• Spanje raakt ookt nog eens in oorlog met Frankrijk
  

Spanje moest nu op zee én op land vechten. In 1588 wilde Spanje met de zeemacht (Spaanse Amada), zie achtergrond, Engeland aanvallen. 

Dit mislukte hopeloos! 

Over land had Spanje meer succes: de stad Antwerpen werd veroverd. 

In Antwerpen woonden veel kooplieden/handelaren. Naar welke stad trokken ze toen Antwerpen viel?

Paragraaf 4.5

• De Noordelijke Nederlanden gaan verder zonder koning, als Republiek der Nederlanden.

• Het bestuur komt in handen van regenten (bestuurders), onder leiding van de  Staten-Generaal
• De belangrijkste bestuurder van de Republiek  is Johan van Oldenbarnevelt

• De oorlog tegen Spanje blijft door gaan, nu onder succesvolle leiding van Prins Maurits van Oranje

Prins Maurits van Oranje,

Legeraanvoerder

Johan van Oldenbarnevelt,

landsadvocaat

Twaalfjarig Bestand en ruzie

De Staten-Generaal kreeg de politieke macht in de Republiek:

• Verantwoordelijk voor de buitenlandse politiek
• Zorgde voor een wapenstilstand met Spanje (Twaalfjarig Bestand)
  

Tijdens de wapenstilstand ontstond er een machtsstrijd tussen de stadhouder en de landsadvocaat:

• 1618: staatsgreep van prins Maurits (hij neemt de macht over)
  
• 1619: Johan van Oldenbarnevelt wordt onthoofd
  

Prins Maurits van Oranje,

Legeraanvoerder

Johan van Oldenbarnevelt,

landsadvocaat

Einde van de oorlog met Spanje

• 1609 – 1621: Twaalfjarig Bestand

• 1625: Prins Maurits overlijdt en zijn halfbroer Frederik-Hendrik wordt de nieuwe aanvoerder van het Staatse Leger
  
• Spanje in ondertussen in oorlog met veel andere landen
  

• 1648: De Vrede van Münster wordt getekend --> Na 80 jaar vrede tussen Spanje en de Republiek
  

De Staten-Generaal

In de Staten-Generaal overlegden de gewesten onder andere over de buitenlandse politiek. Verder hielden de gewesten veel zelfstandigheid. 

In de tijd van Maurits was de leiding van de Staten-Generaal in handen van Johan van Oldenbarnevelt, de landsadvocaat in dienst van het gewest Holland. 

Johan van Oldebarnevelt

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

Maurits en van Oldenbarnevelt verschilden enorm. 

Maurits was een voorzichtig militair, van Oldenbarnevelt nam graag risico. Ook qua geloof waren ze verschillend

Toch wilde van Oldenbarnevelt een wapenstilstand, om de handel te beschermen. 

1609: Wapenstilstand: Twaalfjarig Bestand

Gevolg: Maurits pleegt staatsgreep en laat van Oldenbarneveld onthoofden

Oorlog en vrede

• In 1625 overleed Maurits en werd opgevolgd door Frederik Hendrik.
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de en Spanje de Vrede van Münster waarbij de Republiek als zelfstandig land werd erkend.

Aan de slag:

- Markeren 4.5

- Nakijken 4.3 - 4.4

- 4.5 : Maken opdr: 5 - 6A - 10

- Leren voor toets 

Staten-Generaal

Legeraanvoerder

Voorzitter Hollandse Staten

Raadspensionaris

Stadhouder

Vertegenwoordigers 7 gewesten

Op 13 mei 1619 werd van Oldenbarnevelt onthoofd. 

Twee uitspraken: 

1. Dit is in de tijd van ontdekkers en hervormers of de tijd van regenten en vorsten

2. het filmpje van hiervoor geeft een betrouwbaar / onbetrouwbaar beeld

1. 1 = ontdekkers en hervormers 2 = betrouwbaar
2. 1 = ontdekkers en hervormers 2 = onbetrouwbaar
3. 1 = regenten en vorsten 2 = betrouwbaar
4. 1 = regenten en vorsten 2 = onbetrouwbaar

De titel van de paragraaf is: 'de strijd beslecht'. Leg uit of jij dit een goede naam vindt.