woordkunst lessen SCN

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Vandaag

- Beter Spellen + taalfout 

- Begin projectweek

- Woordkunst 

Projectweek 

- Project Klanken, kleuren, klinkers 

- Het project is een samenwerking tussen de vakken Nederlands / Muziek & Beeldende Vorming.

Je krijgt een cijfer voor het gedicht + voor het voordragen van het gedicht (1 cijfer, weging 1).

Wat is poëzie voor jullie? 

Wanneer is er sprake van een gedicht?

- Tim Hofman

Wat valt op qua taal en gevoel? 

Welke beelden blijven hangen? 

Stelling

Een songtekst is óók poëzie

Disstrack 

Bron: NOS, 2024

In mei hebben rivaliserende rappers Kendrick Lamar en Drake acht nummers uitgebracht, waarmee ze elkaar onder vuur nemen. Daarbij gaan de artiesten niets uit de weg. Beschuldigingen van onder meer seks met minderjarigen en huiselijk geweld gaan over en weer in de zogenoemde disstracks die de wereldwijde hitlijsten domineren.

"Het is lang geleden dat zulke grote namen in hiphop het tegen elkaar hebben opgenomen. Voor liefhebbers van rap is dit echt smullen", zegt Dave Vanderheijden. Hij is de oprichter van Hiphop In Je Smoel. Op zijn website wordt elke ontwikkeling in deze beef, zoals een muzikale vete in hiphop wordt genoemd, op de voet gevolgd.

Toolbox

https://docent.blink.nl/nederlandsvo-a/theoriebox/item/literatuur-versus-hiphop

Opdracht 

1. Zoek een songtekst die je ook als gedicht kunt voorlezen.

2. Zoek een gedicht dat je kunt rappen. 

Inleveren via ELO opdrachten voor vanavond 18:00. 

woordkunst - les 2 + 3

Woordkunst - les 2

- Beter Spellen 

- Taalfout 

- Rijmsoorten 

https://nos.nl/artikel/2585904-kendrick-lamar-mag-drake-afschilderen-als-pedofiel-van-rechter

Bespreken 

Zoek een raptekst die je ook als gedicht kunt voorlezen. 

   Zoek een gedicht dat je ook kunt rappen.

Beginrijm: alliteratie

Bij alliteratie beginnen woorden in een zin met dezelfde letter.

Rijm zit dus niet alleen in de klinkers (a,e,i,o,u), maar ook in de medeklinkers.

Liesje leerde Lotje lopen langs de Lange Lindelaan.

Heerlijk, helder Heineken 

Opdracht: maak zelf een zin met alliteratie 

Letterlijke rijm 

Wanneer je rijmt, doe je dat, omdat je gaat voordragen. Als je geen letterlijke rijmwoorden kunt bedenken, dan moet je verder kijken naar woorden die op klank rijmen.

Voorbeeld: kast – mast - past is letterlijke rijm.

Assonantie (klankrijm)

Enkele woorden die bij elkaar in de buurt staan, hebben dezelfde klank, maar niet dezelfde eindletter(s).

Het gaat hierbij om de uitspraak, en niet om de spelling

1. Klaas Vaak staart vaak ’s avonds laat naar de maan voor het slapengaan.

2. Een groot cadeau 

Voorbeeld 

Doel 

Klank = oe 

Rijmwoord 1 = moed

Rijmwoord 2 = ....? 

Voorbeeld (2)

Doelman 

Klanken: oe, a 

Rijmwoord 1: boeman.

Rijmwoord 2:...? 

Opdracht 2 en daarna...

- Neem iets waar je enthousiast over bent: een hobby, een verslaving, etc. Schrijf dingen op waar je goed in bent. Maak een positief gedicht/lied/rap waarin je jezelf/iets/iemand anders ophemelt (WEL PERSONEN)

OF 

- Disstrack. Neem iets waar je een hekel aan hebt: een ergernis, een bezigheid, etc. Of bedenk iets waar je slecht in bent. Maak een dissrap, -gedicht of -lied voor jezelf of iets waar je een hekel aan hebt (GEEN PERSONEN)

Voorwaarden:

- Minimaal tien versregels.

- Gebruik alliteratie en assonantie! 

Je kunt gebruikmaken van de toolbox Rijmsoorten. 

Woordkunst - les 3

- Beter Spellen 

- taalfout 

- Verder met woordkunst 

Terugblik

Herhaling

Wat is alliteratie?

Wat is assonantie? 

Vandaag

rijmschema, woordspeling en beeldspraak 

alliteratie : blote benen, 

assonantie: koe, goed, doel, 

Rijmschema

• Van het eindrijm kun je een rijmschema maken.
  
• Je geeft elke rijmklank een nieuwe letter. De klank in de eerste regel a, de volgende klank b, etc.

Rijmschema voorbeeld 

Strofe

Een blokje bij elkaar horende regels van een gedicht noem je een strofe.

Woordspeling en beeldspraak

  

- synoniem, homoniem, antoniem 

- vergelijking

- metafoor

- personificatie 

Anafoor en epifoor 

Anafoor: je creëert een ritme door steeds met dezelfde woorden een zin te beginnen. 

Epifoor: hetzelfde woord of zinsdeel wordt dan aan het eind van (bijna) iedere zin herhaald.

Sef - De leven

Anafoor of epifoor?  

Soms Okura, 8 gangen

Soms tempura, Champagne

Soms, soms Visvim

Soms Gucci

Soms Comme des Garçons

Soms Louis

Soms dansen

Soms lichtjes

Soms, soms drankjes

Soms flitsen

Soms 150 paar kicks

En soms Helemaal Niks

Homoniem

Een homoniem is een woord dat je hetzelfde schrijft, maar een andere betekenis heeft:

spinnen: Je kunt een kat horen spinnen en spinnen zien lopen.

steel: Een pan heeft een steel, maar ik steel geen pan.

Synoniem

Een synoniem is een woord met dezelfde betekenis als een ander woord:

• voorbeeld - proef - monster
  
• proefwerk - toets - repetitie 
  
• arts - dokter 
• leraar - docent - juf/meester

Antoniem

Twee woorden zijn elkaars antoniem als ze een tegengestelde betekenis hebben.

• dag - nacht 
  
• (laten) leeglopen - opblazen
  
• sterk - zwak 

Wat is in dit gedicht een antoniem? 

1. woordspeling
2. geen woordspeling

Dag - nacht

Dit is een voorbeeld van een....

1. woordspeling
2. synoniem
3. homoniem
4. antoniem

Het woord 'dokter' is een ...... van arts.

1. homoniem
2. antoniem
3. synoniem

"Roken blijft een teer onderwerp."

1. woordspeling
2. geen woordspeling

Is jouw beeld over poëzie veranderd?

1. Ja!
2. Ik wist al wel dat rap ook met poëzie te maken had.
3. Een beetje.
4. Nee.

Vandaag

- Huiswerk bespreken 

- Beeldspraak

Pak je huiswerk erbij

Zonder gezicht van Froukje en S10 

1. Schrijf het rijmschema op (per strofe begin je opnieuw)

2. Kijk of je alliteratie, assonantie en antoniemen ontdekt. 

Waar zit de alliteratie? 

HDP op een terrasje, blote benen, baseball jasje

Roep de ober: "Doe mij maar een Esma" (Mag ik één Esma, alsjeblieft?)

Leuke kakkers, hemd van Ralphie, oude zomerhits, nostalgie

Gaan we uit, dan gaan we naar de Nova 

Roxy Dekker - Anne-Fleur Vakantie 

Beeldspraak

- Bij beeldspraak gebruik je woorden in een  figuurlijke betekenis. 

- Er is sprake van een overeenkomst tussen object (de werkelijkheid) en het beeld.

- Goede beeldspraak maakt een tekst mooier, 

   duidelijker en krachtiger.

Beeldspraak

Wij focussen ons op drie vormen van beeldspraak

- vergelijkingen

- metaforen

- personificaties 

Je kamer ziet eruit ALS

een zwijnenstal.

Vergelijking

Bij een vergelijking hoort meestal het woordje ALS of LIJKT.

ZO....ALS..... IS NET.......

Voorbeelden:

Zo ziek als een hond.

Je lijkt wel een verzopen kat.

Wat een vuile hond, ben jij!

Metafoor

Het object/ de werkelijkheid wordt helemaal vervangen door het beeld. Het is er nog wel, maar wordt niet genoemd. Je moet het figuurlijk zien.

Bij een vergelijking gebruik je als/het lijkt, 

Bij een metafoor niet! 

Voorbeelden beeldspraak

1. Ze werpen drempels op tegen de georganiseerde misdaad

2. Er kwam een tsunami van nieuwe regels voor de klas (een enorme berg)

3. Een vruchtbare vergadering (een vergadering met resultaat)

Personificatie

Met een personificatie stel je een levenloos ding voor als een persoon, je kent menselijke eigenschappen toe aan een 'dood' ding. Bijvoorbeeld:

 

De zon streelde onze wangen

Het gevaar loerde op elke hoek van de straat

Schreeuwende kleuren

Papier is geduldig

Zuchtend en kreunend kwam mijn auto tot stilstand

Die jongen is zo gek als een deur

Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. personificatie
3. metafoor

De wind huilt...

1. metafoor
2. personificatie
3. vergelijking

Bedenk twee personificaties voor iets in of om de school.

'En de zon viel in slaap met de maan'
Welke vorm van beeldspraak herken je?

Oefening in stilte! 

In dit gedicht zit o.a.: 

- alliteratie 

- personificatie 

-assonantie 

 Noteer precies waar je dit ziet. 

Tip: gebruik je aantekeningen!

Antwoorden

alliteratie: bang te zijn voor buiten (r.4)

bang te zijn voor binnen (r.6)

muren leerde mij (r.5)

en ergens (r.9)

zal ik ze.. (r.9)

niet naar (r.10)

assonantie: naar haar 

waakzaam - verlaten 

mij - zijn 

paradox: buiten en binnen 

verlaten en terugkeer 

personificatie: muren leerden mij 

Oefening

Bekijk de songtekst van Froukje en S10 opnieuw. 

Zie je een vorm van beeldspraak? (personificatie, vergelijking, metafoor)

Soorten rijm

Middenrijm

Als ik loop over de straat,

en ik dan hoop dat je gaat. 

Of 

Je zit in de klas

met een schrift in je tas.

Eindrijm

Woorden aan het einde van de regel hebben dezelfde klank.

Kijk maar naar het gedicht hiernaast:

Overlooprijm

Rijm waarbij de slotklanken van een regel rijmen op de eerste klanken van de volgende regel.

Voorbeeld uit een gedicht van Guido Gezelle:

Heer Schimmelpenninck weet van sparen:

jaren at hij boter, vlees noch vis!

Nochtans heeft hij veel geld gewonnen,

tonnen gouds etc.

Zoek op internet het rijmschema op van:

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

gebroken rijm

slagrijm

Schrijf ze op in je schrift 

omarmend rijm

gepaard rijm

gebroken rijm

slagrijm

Alliteratie / Assonantie

Alliteratie (beginrijm):
Groen - grom - griezel etc. 

Assonantie (klinkerrijm):
Moeten - groenten - doe - vroeg - troep - schoen- moeder - groen - groeien

Woorden met één lettergreep

Doel                                                          Kans                                                         Hoofd

Klank: oe                                                Klank: a                                                    Klank: oo

Rijmwoord 1: cool                              Rijmwoord 1: sjans                             Rijmwoord 1: groot

Rijmwoord 2: stoel.                           Rijmwoord 2: dans                             Rijmwoord 2: doof

Plein                                                         Zon

Klank: ei/ij                                              Klank: o

Rijmwoord 1: fijn                                Rijmwoord 1: kon

Rijmwoord 2: rijm                              Rijmwoord 2: som                                                         

Plein

Klank: ei/ij

Rijmwoord 1: fijn

Rijmwoord 2: rijm

Kans

Klank: a

Rijmwoord 1: sjans

Rijmwoord 2: dans

Zon

Klank: o

Rijmwoord 1: kon

Rijmwoord 2: som

Hoofd

Klank: oo

Rijmwoord 1: groot

Rijmwoord 2: doof

Woorden met twee lettergrepen:

Voorbeeld: brugklas – rugtas

Doelman

Klanken: oe, a

Rijmwoord 1: voetbal

Rijmwoord 2: broekzak

Fietsbel

Klanken: ie, e

Rijmwoord 1: freestyle

Rijmwoord 2: je ziet snel

Oplaad

Klanken: o, aa

Rijmwoord 1: opmaak

Rijmwoord 2: kapot gaat

Woorden met drie lettergrepen:

Voorbeeld: boekenkast - voedselbank

Nederlands

Klanken: ee, e, a

Rijmwoord 1: tegenstand

Rijmwoord 2: wegenwacht

Rijmwoord 3: tegen sprak

Koffiekan

Klanken: o, ie, e

Rijmwoord 1: sorry man

Rijmwoord 2: optie kan

Rijmwoord 3: toch niet dan

Woorden met drie lettergrepen:

Voorbeeld: boekenkast - voedselbank

Computer

Klanken: o, oe, e

Rijmwoord 1: opvoeder

Rijmwoord 2: rolstoeler

Rijmwoord 3: vals loeder

Waar zit de alliteratie? 

HDP op een terrasje, blote benen, baseball jasje

Roep de ober: "Doe mij maar een Esma" (Mag ik één Esma, alsjeblieft?)

Leuke kakkers, hemd van Ralphie, oude zomerhits, nostalgie

Gaan we uit, dan gaan we naar de Nova 

Roxy Dekker - Anne-Fleur Vakantie 

Vandaag

Beter Spellen 

Taalfout 

Herhaling woordkunst

Volgende week: project kleuren, klanken, klinkers 

Cijfer projectweek bestaat uit twee onderdelen 

- gedicht

- voordragen van het gedicht 

Terugblik 

A. Leg de volgende begrippen uit:

Homoniem

Synoniem

Antoniem

B. Geef van elk een voorbeeld

C. Leg het verschil tussen een anafoor en een epifoor uit

Beeldspraak

Beeldspraak

- Vergelijking: je noemt het beeld en de werkelijkheid 

Peters neus is zo scheef ALS de toren van Pisa

- Metafoor: je noemt alleen het beeld 

Die kattenkop komt gelukkig niet naar het feest

- Personificatie: je geeft levenloze dingen/planten/dieren menselijke eigenschappen 

Mijn telefoon heeft er geen zin in vandaag.

A.

Sint liep te denken

Wat moest hij jou schenken

Een boek of een bon

Of een flesje lotion?

B.

Sint liep te denken,

Een boek of een bon

Wat moest hij jou toch schenken?

Hij wist het antwoord niet te vinden

C.

Sint liep te denken

Een boek of een bon

Wat moest hij jou schenken

Een flesje lotion?

gepaard rijm

gebroken rijm

gekruist rijm

abab

aabb

abba

Gekruist rijm

Gepaard rijm

Omarmend rijm

Slagrijm

Ik ben dol op boeken

bij mij thuis vind je ze in alle hoeken

Op de tafel, naast de bank,

op het nachtkastje én zelfs op het aanrecht naast de snijplank

Ik ben dol op boeken

de hele dag door lees ik ze graag

soms lees ik vlug, soms gaat het traag

én soms dan mag ik nieuwe boeken uitzoeken

Ik ben dol op boeken

in de klas lees ik graag voor

de kinderen lezen graag zelf

maar soms dan lezen wij samen in koor

Een boek lees ik elke dag

soms met een traan, soms met een lach

daarna schrijf ik online een verslag

hopelijk gaan jullie dan ook overstag

Woorden die synoniemen zijn

Woorden die antoniemen zijn

zwak-sterk

ziek-gezond

razend-woest

brein-hersenen

traag-langzaam

netjes-slordig

afwezig-absent

present-absent

Zonder jou is alles in mijn leven killer. Zonder jou is alles plotseling veel stiller. Zonder jou is wat voorheen vertrouwd was, niet vertrouwd.

1. anafoor
2. epifoor

Verder oefenen met Kahoot!