Propaganda in het Duitse Rijk
1 / 34
Lesduur is: 60 minOnderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 4 - Tekstslide
Politieke of religieuze reclame.
Doel: gedrag/houding van gemeenschap te beïnvloeden in de richting van eigen positie
Propaganda = dat wat voortgeplant moet worden (Latijn: propagare)
Begrip werd in 1622 voor het eerst gebruikt in Rooms-Katholieke Kerk
Het is iets anders dan reclame: dat heeft een duidelijke commerciële boodschap
Slide 5 - Tekstslide
De media worden breed en veelvuldig ingezet om een eenzijdige boodschap over te brengen. Denk aan de radio, film, televisie, kranten, pamfletten, internet, et cetera.
Er worden korte leuzen gebruikt, die telkens terugkeren. Zoals ‘Houzee!’, ‘Heil Hitler!’ of ‘Hand in hand!’.
De informatie die wordt overgebracht wordt overdreven, is eenzijdig of is verminkt.
De propagandisten creëren een gezamenlijke (interne) vijand en demoniseren die voortdurend. Afbeeldingen van de vijand zijn vaak donker, lelijk of zijn of haar naam is slechts met één letter weergegeven om de suggestie te wekken dat het een crimineel betreft.
De ideologie van propaganda wordt vaak gekoppelde aan één persoon. Denk aan Benito Mussolini, Jozef Stalin, Adolf Hitler, Mao Zedong, Nicolae Ceausescu of Kim Jong-un.
Orkestratie: de boodschap uit vele monden is hetzelfde, wordt gearrangeerd en vaak herhaald.
Er wordt een appèl gedaan op groepsdruk, de zogenoemde unanimiteits- en besmettingsregel. Via massabijeenkomsten en parades wordt er druk uitgeoefend op individuen om zich aan te passen aan de groepsmoraal.
Men gebruikt symbolen om de boodschap van wij tegen zij uit te dragen: een swastika, een fasces, Uncle Sam, een kruis of een nationale vlag.
Slide 6 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 7 - Tekstslide
Het heiligste object van de nazi partij is de Bloedvlag (de Blutfahne). Zoals je ziet de rode vlag met een witte cirkel en een zwarte swastika. De vlag werd gebruikt door de SA (Sturmabteilung) van Munchen tijdens de staatsgreep van 8 nov 1923, waarbij Hitler de macht in Duitsland wilde overnemen. De dragers van de vlag werden door politieagenten neergeschoten, waarbij de vlag doordrenkt raakte met hun bloed. Hij werd in 1924 aan Hitler gegeven. Vanaf dat moment werd de Bloedvlag gebruikt bij alle nazi-ceremonies. Het werd een centraal relikwie van het nazisme. Nieuwe nazivlaggen werden ingewijd door ze met de Bloedvlag aan te raken.
Bron: Historisch Nieuwsblad
Slide 8 - Tekstslide
Propaganda moest zich volgens de NSDAP richten op emotie: mensen werden verleid mee te gaan met de emoties die werden gepresenteerd (eigen Duitse gezin waarbij men warme gevoeld kreeg tegenover donkeren en dreigende beeld van de Ander: de jood, het communisme)
Geen beloftes: dan kon de partij daar later niet op aangesproken worden. Bijv. NSDAP: terugdringen van de werkeloosheid, maar nooit de exacte cijfers noemen
(Bron: Historiek)
Propaganda moet aan de massa gericht zijn. ‘Propaganda moet volks zijn en moet zijn geestelijk niveau aanpassen aan het bevattingsvermogen van de beperktsten van degenen op wie hij zich richt,’ - Hitler in Mein Kampf
Eenvoudige boodschap: Goebbels was een onderscheidend spreken (net als Hitler), zijn boodschap was simpel en zonder veel moeilijke woorden (voor de gewone man) - Veel mensen hadden het gevoel dat Goebbels en de nazi's 'hun taal' spraken, de partij kreeg steeds meer aanhangers.
Expliciet vijandbeeld: joden volksvijand nummer 1 (door propaganda dachten veel Duitsers dat joden minderwaardige, inhalige schurken waren), gehandicapten zijn een last (euthanasie programma - na propaganda film Ich Klage an (ik beschuldig) veranderde de houding van de Duitse bevolking t.o.v. euthanasie), communisten en Sovjets als grootste vijanden van Duitsland en Europa (propaganda met communisten als een gevaar voor de veiligheid van de staat - propaganda voor de manier van leven, in Duistland was het leven veel beter dan in de SU)
Uiterlijk vertoon: enorme ceremoniën, optochten, conferenties (Neurenberg). Het werd populair om hier aan deel te nemen.
Voor arme, ontevreden Duitsers was de boodschap van de nazi’s aantrekkelijk.
(Bron: Historia)
Slide 9 - Tekstslide
‘Propaganda is een kunst die te leren is door gewone burgers, net als mensen viool kunnen leren spelen,’ verkondigde Goebbels
Na de verkiezingszege van maart 1933 benoemd Hitler Goebbels tot Rijksminister voor Volksvoorlichting en Propaganda
Goebbels idolaat van Hitler. In zijn dagboek: ‘Deze man heeft alles wat er nodig is om koning te zijn,’ ‘Mijn vreugde is groot. Hij begroet me als een oude vriend. En koestert me.
Wat houd ik van hem!’
Goebbels, die dol is op woorden en is gepromoveerd in de letterkunde, heeft zich laten verleiden door de nazileider, die hij regelmatig als ‘genie’ aanduidt. Omdat hij de gave van het woord heeft, mag Goebbels tot zijn genoegen Hitler helpen de boodschap van de nazi’s aan de man te brengen.
Het is een flinke uitdaging: veel Duitsers hebben niets op met het nationaalsocialisme en de partij heeft in 1925 maar 25.000 leden.
Crisis als lokmiddel: De economische crisis die eind jaren 1920 toesloeg, was een geschenk uit de hemel voor de nazi’s. Veel Duitsers raakten werkloos en wilden dat er iets veranderde.
Vanaf podia, in artikelen en op affiches werd Hitler neergezet als de verlosser die Duitsland uit zijn as kon doen herrijzen. Volgens de nazi’s waren de Duitsers slachtoffer van het Verdrag van Versailles, waarin torenhoge herstelbetalingen waren opgelegd.
Hitler bleef erop hameren dat het leger in de Eerste Wereldoorlog een mes in de rug had gekregen van kapitalisten en joden.
- Term geïntroduceerd door Amerikaanse pacifisten/isolationisten in WOI
- Militaire productie en voorbereiding ten koste van de consumptie
- Goebbels: “als het nodig is dan Butter, maar altijd met Guns”
Slide 10 - Tekstslide
De radio was het ultieme wapen: Hitler zijn speeches konden uitgezonden worden en er werden berichten verspreid dat Duitsland verkeerd is behandeld bij het Verdrag van Versailles.
In 1923 werd de Duitse Publieke Radio Omproep opgericht en deze werd toen al gereguleerd door de staat.
De nazi's gingen na 1932 (verkiezingen: Hindenberg vs Hitler) de radio actief gebruiken.
Na de machtsovername in 1933 blokkeerde Goebbels alle andere partijen die uitzonden op de radio, alleen de nazi's konden nog maar uitzenden.
Via de radio zond brein Goebbels nazi marsen, publieke demonstraties en speeches van Hitler uit - deze waren veel effectiever dan dat Hitler in een lege ruimte zijn speech zou geven
Vanaf 1933 worden de radio uitzendingen onderdeel van het Ministerie van Propaganda. Goebbels liet niet-nationaal-socialistische radio omroepers vervangen.
Slogan vanaf 1934: "Een radio in elk Duits huis." Dit waren goedkope radio's (zie foto), dus makkelijk en veel te produceren (massaproductie). De radio had een bepertke frequentie, zodat alleen de nazi zenders ontvangen konden worden en geen buitenlandse.
--> De Radio werd het spirituele wapen van de totalitaire staat
Op de radio: speeches van Hitler en Goebbels, maar ook toneelstukken en anti semitische boodschappen.
In 1939 had 70% van de huishoudens een radio thuis staan.
Wat als er geen radio was: luidsprekers! In fabrieken, publieke ruimten werden de boodschappen van de radio via luidsprekers uitgezonden. Er was bewaking die toezicht hield of alle mensen wel luisterden.
Alleen politiek op de radio was wel saai: dus ook muziek en entertainment.
Censuur op de radio: geen jazz muziek. Goebbels probeerde ook niet-Duitse radiozenders te onderscheppen. Mocht je hiernaar luisteren stonden daar flinke straffen op, zelfs de doodstraf.
April 1945: via de radio werd de dood van Adolf Hitler uitgezonden, "In strijd tegen het bolsjewisme"
Slide 11 - Tekstslide
1932: 'Dr. G’ (Goebbels) nam een donderpreek tegen de regering op, die op 50.000 mini-grammofoonplaten werd verspreid.
Affiches van de nazi's waren al in kleur, terwijl veel nog zwart-wit waren
Moederkruis: December 1938 stelde Adolf Hilte het Ehrenkreuz der Deutschen Mutter in: het ereteken van de Duitse moeder. Er waren drie klassen: brons voor de moeder met 4 of 5 kinderen. Zilver voor de moeder met 6 of 7 kinderen en goud voor de moeder met 8 of meer kinderen.
KdF: nazi organisatie voor vrije tijdsbesteding, Kracht door Vreugde. Arbeiders kregen via KdF betaalde vakantiedagen, vrije toegang tot concerten, toneelstukken en bibliotheken en voorrang op vakantiehuizen. Hitler hield zich persoonlijk bezig met dit project, hij liet bijvoorbeeld een gigantisch vakantiecomplex bouwen, dat plaats aan 20.000 vakantiegangers moest bieden. De gebouwen bestaan nog steeds (Duitse eiland Rügen in de Oostzee).
Slide 12 - Tekstslide
Koppeling met het moederkruis:
Vermenigvuldiging van het Arische ras (wat steeds kleiner wordt) en het onderschikte ras (wat exponentieel groeit) “als inferieuren 4 kinderen hebben en superieuren 2 kinderen hebben”
Hitler zijn wereldbeeld:
- Sociaal Darwinistisch (een rassenstrijd, geen klassenstrijd!)
- Agressieve antisemiet
- Extreem anti communistisch (tegen Bolsjewisme)
- Niet anti socialistisch: Nationaal-Socialisme (sociale organisatie van de samenleving is iets goed, maar het moet nationaal, van de natie)
Slide 13 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Daar komt de bruid...
Wat viel je op in het filmpje m.b.t. propaganda?
Wat viel je op in het filmpje m.b.t. propaganda?
Slide 14 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 15 - Tekstslide
Op de bruiloft van Juliana en Bernhard werd in 1937 het Horst-Wessel Lied voor de Duitse gasten gespeeld. Dat leverde een ongemakkelijk moment op...
De samenvoeging van het volkslied met het lied van de NSDAP geeft aan hoezeer partij en staat in het totalitaire Duitsland zijn samengevloeid.
Horst Wessel is de bekendste martelaar:
- Was een zoon van een Rijnlandse pastoor, hij was te jong om te vechten in WOI. Via paramilitaire clubs ging hij in 1926 bij de NSDAP. Daar kreeg hij erkenning als spreker en groepsleider. Hij was de componist van strijdliederen. Was de leider van de Sa-Sturm 5 F’hain, de knokploeg in een Rode (communistische) wijk. Op 14 januari 1930 dringen de communisten zijn woning binnen (hij had ruzie met zijn communistische hospita). Wessel wordt op 23 januari 1930 getroffen door kogels.
- Goebbels zag al snel de waarde voor propaganda. Hierdoor groeide Wessel uit tot icoon van de nationaalsocialisten: liederen, biografieën, films, straatnamen, naam legeronderdelen
Slide 16 - Tekstslide
Na zijn benoeming had Goebbels zijn werk beschreven als ‘opvoeding van het volk’, en dat was precies het nieuwe doel van de propaganda: de Duitsers moesten leren het nazisme te omarmen en Hitler als hun leider te zien.
Het volk kreeg het gedachtegoed van de nazi’s met de paplepel ingegoten. Duitse kinderen hadden geen gewone speelkaarten, maar speelden Führer-Quartett met afbeeldingen van Hitler, Goebbels en andere partijkopstukken.
Tinnen soldaatjes werden vervangen door SA’ers in bonte kleuren met vaandels en hakenkruisvlaggen.
Het kinderfeest bij uitstek, kerst, kwam ook in het teken van het nazisme te staan: in de kerstboom hingen ballen met hakenkruisen erop en de stam stond in een hakenkruisvormige voet.
Zelfs de kerstman met zijn baard en muts werd verruild voor een gladgeschoren SA-man met bruin hemd en mouwband.
Jonge kinderen werden spelenderwijs doordrongen van de Führercultus, zodat de indoctrinatie op school makkelijker zou verlopen als ze wat ouder waren.
Jeugdorganisaties:
- Jongens van 10-14 jaar waren lid van de Deutsches Jügvolk (onderafdeling van de Hitlerjugend). Het was de eerste scholing in de nationaalsocialistische traditie. Het vormde de derde pijler (naast het gezin en onderwijs).
Uniform: bruin hemd met zwarte halsdoek, koppel, schouderriem, zwarte korte broek, zwart schuitje, kampeerdolk
- Jongen van 14-18 jaar waren lid van de Hitlerjugend
Uniform: helemaal bruin uniform, hakenkruisband, bruine broek, pet met klep
Bij meisjes gold dezelfde structuur.
- Meisjes van 10-14 jaar waren lid van de Jungmädel
Uniform: wit overhemd, zwarte halsdoek, lange donkerblauwe rok
- Meisjes van 14-18 jaar waren lid van de Bund Deutsche Mädel. Leus: “Jij bent niets, je volk is alles”. Ze werden losgeweekt van hun ik en onderworpen aan het besef dat zij behoren aan Duits bloed en Duitse bodem.
Uniform: hetzelfde als de Jungmädel
Naast dit zijn de thema’s in de leesboekjes:
- De Führer
- Nationaalsocialistische feestdagen
- Nationaalsocialistische symbolen
- Rolverdeling jongens en meisjes
- Militarisme
De nazificatie van het Duitse onderwijssysteem kwam vooral tot uiting in nieuwe schoolvakken zoals ‘rassenkunde’ en ‘erfelijkheidsleer’. Kort na de machtsovername in 1933 werden genazificeerde leermiddelen gepromoot, zoals schoolplatenreeksen over rassenstudies en erfelijkheid.
Aan de hand van schoolplaten legden docenten het ‘gevaar van erfelijke ziekten voor de volksgezondheid’ uit. Benadrukt werd dat ‘het zuiver houden van het Duitse ras’ een belangrijk doel was. Zorg voor mensen met ‘erfelijke gebrekkigheden’ en hulp aan ‘cultuurvernietigende elementen’ werd bekritiseerd.
Slide 17 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 18 - Tekstslide
Schaamteloos misbruikten de nazi's de Olympische Spelen in 1936 voor hun oorlogspropaganda.
Hitler staat met zijn oorlogsretoriek lijnrecht tegenover de olympische gedachte. Begrip en verzoening is wel het laatste waar de NSDAP voor is opgericht. De partij had er al schande van gesproken dat tijdens de Spelen in 1932 in LA 'zuivere' Duitsers waren uitgekomen tegen negers, Joden en andere inferieure rassen.
Volgens Hitler en Goebbels vormen Joden en marxisten de belichaming van het kwalijke internationalisme, en de olympische beweging koestert dat juist.
Olympische droom: een universele, opvoedkundige droom van vrede en kansen op deelname voor iedereen, zonder invloed van politiek of godsdienst.
De bedenker van de moderne Spelen, Pierre Baron de Coubertin (1863-1937), koesterde de idealen van vrede en verdraagszaamheid, dat kun je van Hitler niet zeggen.
Joden hoefden niets te vrezen en konden gewoon meedoen aan de Spelen: op sportief gebied hoefden zij niets te vrezen. Na deze belofte lopen de discussies in veel landen hoog op, aangezien de vraag centraal komt te staan of je de nazi's wel op hun woord kunt vertrouwen.
Veel landen wordt er uitgebreid gedebatteerd over deelname aan deze Spelen.
De oude Spelen in Olympia gingen ten alle tijden door. Maar de nieuwe Spelen werden in 1916 bijv. afgelast vanwege WOI.
En zo apolitiek zijn de Spelen niet: Duitsland mocht na WOI 2x niet meedoen aan de spelen, vanwege de gruwelen in de loopgraven.
Ook het toewijzen van de Spelen in 1936 aan Berlijn had politieke achtergronden. Het besluit werd al in 1929 gemaakt, een verzeling van de reintegratie van Duitsland in de internationale gemeenschap zeer op zijn plaats leek.
De Spelen van 1936: over langs Unter den Linden (de 19e eeuwse pronkstraat) en in de zijstraten hangen olympische vlaggen en hakenkruisvlaggen.
Nergens zie je "voor joden verboden", je zou bijna denken dat de verhalen over onderdrukking en intimidatie overdreven zijn.
Tijdens het defile wordt standaard de Olympische groet gebracht. Klein probleem: de Olympische groet lijkt sprekend op de nazi groet.
Tot 1936 vormde het strekken van de rechterarm niet zo'n kwestie op de Spelen, maar nu de nazi's de groet hebben overgenomen. De meeste afgevaardigden besluiten hun arm naar beneden te houden.
Hitler wordt gepresenteert als 'vredeskanselier', hij loopt tussen de atleten, maar ook soldaten door naar de hoogwaardigheidsbekleders. Als Hitler met zijn gevolg langs de Marathontoren het volledig uit natuursteen opgebouwde stadion binnengaan, is er enorm gejuich en luidkeels "Heil Hitler" te horen.
Onderweg naar het ereterras krijgt Hitler bloemen aangerijkt, waarna hij zijn weg vervolgt onder de klanken van de huldigingsmars van Richard Wagner. Het beeld van Hitler als de brenger van daadkracht en vrede lijkt met elke stap overtuigender te worden.
Daarna volgen de klanken van Das Deutschlandlied, gevolgd door het Horst Wessellied: de samenvoeging van het volkslied met het lied van de NSDAP geeft aan hoezeer partij en staat in het totalitaire Duitsland zijn samengevloeid.
Tegen Jodendom
Tegen de geallieerden
Tegen de SU
Voor het nationaal-socialisme
Slide 19 - Sleepvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 20 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 21 - Tekstslide
Winterhulp: Ook voor de Winterhulp zijn er series miniatuurboekjes gemaakt, bijvoorbeeld der Führer und die Wehrmacht of der Führer und die Jugend (de oplage was 20 miljoen).
Twee propaganda posters bespreken:
- Van je vrienden moet je het hebben
- Michiel de Ruyter poster Waffen SS
Koppeling maken dat nazi's Nederlanders zagen als Germaans broedervolk.
Slide 22 - Tekstslide
Links: poster Nederlandse Waffen SS uit 1943. Michiel de Ruyter als ultiem nationalistisch beeld. De strijd tegen de tirannie (80-jarige oorlog tegen Spanje, maar ook strijd tegen Engeland). Dit beeld wordt gekoppeld aan de Waffen SS: toon u een waarachtig Nederlander
Recht: Op 22 februari 1944 werd Nijmegen gebombardeerd door de geallieerden. Bijna 800 inwoners kwamen bij het bombardement om. Een groot deel van de historische binnenstad van Nijmegen werd verwoest. Naast Nijmegen werden ook Enschede, Deventer en Arnhem in deze periode gebombardeerd door de geallieerden. De Duitsers gebruikten het bombardement door de geallieerden handig aan voor propaganda. Affiches speelden daarbij een belangrijke rol. Dit affiche, 'Van je vrienden moet je 't hebben', verscheen drie dagen na het bombardement. De maker van deze poster is waarschijnlijk de beruchte Nijmeegse NSB-kunstenaar Lou Manche.
Slide 23 - Tekstslide
In Nederland werd de jeugd niet massaal blootgesteld aan propaganda zoals in nationaalsocialistisch Duitsland. Voor de bezetting was dit vooral veel op particulier initiatief.
Bij de NSB speelde de jeugd een belangrijke rol. De Nationale Jeugdstorm:
- 10-14 jaar: Meeuwen en Meeuwkes
- 14-18 jaar: Stormer en Stormsters
Het verlangen naar een ‘gevaarlijk leven’ meegeven. Bereidheid het leven in te zetten voor een hoger doel.
Geelkerken van het NSB blad Volk en Vaderland bracht het boek ‘Kwik de Hitlerjongen’ sterk onder de aandacht, maar het boek was hier geen succes.
Verder was er hier weinig nationaalsocialistische literatuur. De jeugd werd zoveel mogelijk buiten de politieke sfeer van de NSB gehouden.
Slide 24 - Tekstslide
Kies een voorwerp uit de tentoonstelling dat je aanspreekt. Waarom spreekt het je aan?
Geef een korte beschrijving van het voorwerp (je mag helaas geen foto’s in het museum maken) – ik moet weten welk voorwerp je bedoelt.
Leg uit hoe propaganda en jouw voorwerp met elkaar verbonden zijn.
Hoe zou je dit voorwerp in je eigen beroepspraktijk gebruiken?
Slide 25 - Tekstslide
Hans heeft jullie verteld over de gruwelen in Auschwitz, maar Auschwitz werd ook gebruikt voor propaganda doeleinden.
Maria Mandel was een kampbewaakster in Auschwitz. Op haar initiatief werd in juni 1944 een vrouwenorkest opgericht, bestaande uit zowel Joodse als niet-Joodse vrouwen. Het orkest was vooral een propaganda middel voor films en bezoekers, om de gruwelheden in het kamp te verbloemen.
Lidmaatschap van het orkest betekende voor veel leden de redding van de dood, omdat musici moeilijk vervangen konden worden (bron: Historisch Nieuwsblad)
Slide 26 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 27 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 28 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 29 - Video
Stripheld Donald Duck was enorm belangrijk voor het Amerikaanse leger: Toen de VS in 1941 bij de oorlog betrokken raakten, confisqueeede het Amerikaanse leger de filmstudio's van Walt Disney (het in beslag nemen). Ze werden gebruikt om militaire trainingsvideo's te maken, propagandafilms en inspirerende verhalen voor de soldaten aan het front. De bekendste Disney-propaganda film is Der Fuehrer's Face, waarin Donald Duck wakker wordt als nazi. Walt Disney weigerde overigens om deze filmpjes propaganda films te noemen: hij noemde ze liever 'psychologische producties' (Bron: Historisch Nieuwsblad)
In de film, getiteld Der Fuehrer's Face, droomt Donald Duck dat hij in een fabriek in nazi-Duitsland werkt. De oorspronkelijke titel van de animatie was Donald Duck in Nutzi Land, maar het liedje Der Fuehrer's Face uit de film werd zo'n grote hit dat dat de naam is geworden.
De film staat bol van de verwijzingen naar de nazi's, en met Donald Duck in de hoofdrol is het zonneklaar dat het om een humoristische parodie op Adolf Hitler gaat. De patriottische boodschap aan het eind van de animatie is dan ook niet mis te verstaan.
De film werd gemaakt als propagandafilm waarin de nazi's gepersifleerd werden, en waarvan het doel was om meer oorlogsobligaties te verkopen in de VS. Nadat de film een Oscar had gewonnen werd hij echter teruggetrokken omdat Disney er geen aandacht meer voor wilde.
Wat valt je op in deze Disney-propaganda film?
Slide 30 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Kennen we vandaag de dag nog steeds propaganda en kun je een voorbeeld noemen?
Slide 31 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 32 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 33 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Tip/Top:
Wat vond je van het college?
Wat vond je van het college?
Slide 34 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
