Les 5: Signaalwoorden en tekstverbanden

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Vorige/deze les

Vorige les:

Enkelvoudige en samengestelde zinnen

Hoofd en bijzinnen

nevenschikkend en onderschikkend

Voegwoorden (nevenschikkend en onderschikkend)

Deze les:

Kijken we naar zinsverbanden

Kijken we dieper naar voegwoorden

Lesdoel:

Na deze les:

• Weet je wat zinsverbanden zijn.
• Weet je welke voegwoorden bij de zinsverbanden horen
• Heb je met je groepje een boek uitgekozen voor de boekenbattle

Voegwoorden & Signaalwoorden

• Vaak staat tussen de verschillende delen (zinnen) van een samengestelde zin een komma en/of een voegwoord, maar dat hoeft niet! 

• Een voegwoord komt het meest voor in het midden van de zin, met links daarvan de ene zin en rechts daarvan de andere zin. 
  

De leerling verbetert zijn planning, als zijn mentor hem helpt. 

• Je kunt een zin ook beginnen met een voegwoord. Van zinnen aan elkaar ‘plakken’ is dan feitelijk geen sprake, maar zo’n woord blijft een voegwoord.
  

Als zijn mentor hem helpt, verbetert de leerling zijn planning.

Zinsverbanden en signaalwoorden

Zinnen en alinea’s staan niet zomaar achter elkaar. Tussen zinnen en alinea’s bestaan verbanden. Ze vormen samen een goed lopend geheel. 

Een verband tussen zinnen: zinsverband

Een verband tussen alinea’s: alineaverband

Vaak wordt een verband aangegeven door een signaalwoord.

Soms moet je het signaalwoord er zelf bij bedenken. 

Zinsverbanden: opsomming en tegenstelling

• Opsomming/opsommend verband
  

Na een uitspraak worden verschillende dingen opgesomd.

Signaalwoorden: ook, verder, bovendien, daarnaast, nog, niet alleen...maar ook, ten eerste, ten tweede

VB: Wij hebben diverse sporten gedaan. Eerst hebben we gevoetbald, daarna gevolleybald en tot slot gebasketbald.

• Tegenstelling/tegenstellend verband
  

Na een uitspraak wordt het tegengestelde beweerd.

Signaalwoorden: maar, daarentegen, echter, integendeel, enerzijds...

anderzijds, daar staat tegenover

VB: Ik wilde graag gaan sporten, maar ik moest huiswerk maken.

• Zinsverbanden: voorbeeld/toelichtend en middel-doel
  

• Voorbeeld/voorbeeldgevend/toelichtend
  

Na een uitspraak volgt een voorbeeld / een aantal voorbeelden.

Signaalwoorden: bijvoorbeeld, als voorbeeld, zo, zoals, dat wil zeggen, met andere woorden

bv: Mijn vriendin is gek op Russisch eten, zoals plov.

• Middel-doel
  

Iemand noemt een doel en een middel waarmee dat doel kan worden bereikt.

Signaalwoorden: waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, om te...

bv: De ridder doodt de draak, daarmee wil hij het hart van de prinses veroveren.

Zinsverbanden: vergelijking en voorwaarde

• Vergelijking/vergelijkend verband
  

Na een uitspraak worden er 2 of meer dingen met elkaar vergeleken. Signaalwoorden: zoals, hetzelfde, dezelfde, in vergelijking met

vb: Ik houd niet van sperziebonen, evenals gekookte wortels, die lust ik ook niet.

• Voorwaarde/voorwaardelijk verband
  

Bij een uitspraak wordt in de zinnen ervoor of erna een voorwaarde gesteld.

Signaalwoorden: als, mits, wanneer, indien, tenzij, op voorwaarde dat

vb: Ik ga dat echt niet doen, tenzij ik er betaald voor krijg,

Zinsverbanden: reden en oorzaak-gevolg

• Reden/redengevend verband
  

Na of voor een uitspraak wordt een reden genoemd. Een reden geeft aan waarom iemand iets wel of niet doet.

Signaalwoorden: daarom, want, omdat, namelijk

VB: We krijgen bij Nederlands veel huiswerk, om die reden is hij mijn minst favoriete docent.

• Oorzaak-gevolg
  

Iemand doet een uitspraak die een oorzaak heeft. Daarna wordt het gevolg genoemd.

Signaalwoorden: daardoor, hierdoor, doordat, zodat, waardoor

VB: Soms geeft de docent op vrijdag huiswerk voor maandag, waardoor mijn weekendplannen in het water vallen.

Zinsverbanden: samenvatting en conclusie

• Samenvatting/samenvattend verband
  

Na één of meer uitspraken worden de belangrijkste punten samengevat.

Signaalwoorden: kortom, samenvattend, al met al, etc.

VB: Op zaterdag heb ik een voetbalwedstrijd en op zondag ga ik naar de stad met vrienden. Al met al heb ik een druk weekend.

• Conclusie/concluderend verband
  

Na één of meer uitspraken volgt een eindoordeel of besluit.

Signaalwoorden: dus, concluderend, hieruit volgt, etc.

VB: Er zijn veel lessen uitgevallen, dus de docent moet de deadline voor het opstel maar even uitstellen.

Verbindingsmanieren

Alinea's kunnen op verschillende manieren met elkaar verbonden worden.

1. Door het gebruik van een signaalwoord

Aan het begin van de alinea staat een signaalwoord, bijvoorbeeld: ten eerste, verder, maar, daarnaast

Verbindingsmanieren

2. Door herhaling

Aan het begin van de alinea worden worden of een groep woorden uit de vorige alinea herhaald. Dit kan in andere woorden.

Verbindingsmanieren

3. Door overgangszinnen met een verwijzing

Overgangszinnen staan meestal aan het begin van een alinea. In de zinnen staat vaak een verwijzing naar iets wat eerder gezegd is, vaak in de vorm van verwijswoorden zoals die, dat, deze, hiermee, hiervan, zulke, zo'n

Voorbeeld:

Alinea: In de laatste ijstijd was de Noordzee nog land. Je kon helemaal van Nederland naar Engeland lopen. Op die vlakte leefden allerlei dieren die nu zijn uitgestorven, zoals de wolharige mammoet, het reuze hert en de sabeltandtijger. De botten hiervan komen nog steeds regelmatig naar boven in de netten van vissers. Hun sleepnetten schuren immers over de Noordzeebodem waar de overblijfselen van de prehistorische dieren liggen.

Verbindingsmanieren

4. Door aankondigende zinnen

Een aankondigende zin staat meestal aan het eind van een alinea en vertelt wat je verderop in de tekst kunt verwachten.

Alinea: Laten we eens stuk voor stuk gaan bekijken wat de argumenten van de clubleiding nu echt waard zijn. Ten eerste het gebrek aan geld om nieuwe spelers te kunnen kopen. Als je naar de begroting kijkt, is er voldoende geld. Het wordt echter aan allerlei andere zaken uitgegeven.

Alineaverbanden (les 1)

• uitspraak - opsomming
• uitspraak - tegenstelling
• uitspraak - voorbeeld
• middel - doel
• oorzaak - gevolg
• uitspraak - vergelijking
• uitspraak - reden

Deze verbanden kunnen ook tussen zinnen voorkomen

 Alineaverbanden

• Uitspraak-conclusie: dus, concluderend, hieruit volgt na een of meer uitspraken een conclusie
  

• Uitspraak-samenvatting: samenvattend, kortom, al met al
  

Na een of meer uitspraken worden de belangrijkste punten worden samengevat

• Uitspraak-voorwaarde: mits, als, indien, tenzij, op voorwaarde dat
  

Na een of meer uitspraken wordt een voorwaarde gesteld

Welk alineaverband herken je in deze alinea?

1. Uitspraak-conclusie
2. Uitspraak-samenvatting
3. Uitspraak-voorwaarde

Welk signaalwoord herken je daarbij?

Opdracht

Gebruik de overige tijd van de les om, als je dat nog niet hebt gedaan, het gekozen boek van je groepje uit de mediatheek te halen.

Ligt het boek niet in de mediatheek? Haal het boek dan voor de volgende les uit de bibliotheek!

Vanaf volgende les gaan we weer lezen!

Welk punt denk jij dat Arjen met deze video probeert te maken?

2. Welk zinsverband herken je in de volgende zin en welke signaalwoorden geven dit verband aan?
Wij hebben diverse sporten gedaan. Eerst hebben we gevoetbald, daarna gevolleybald en tot slot gebasketbald.

3. Welk zinsverband herken je in de volgende zin en welk signaalwoord hoort daarbij?

Wij hadden betere dingen te doen, zoals een potje FIFA.

10. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband MIDDEL-DOEL?

1. zoals
2. om
3. zo
4. omdat

13. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband OPSOMMING?

1. nog
2. alles bij elkaar
3. al met al
4. zoals

15. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband CONCLUSIE?

1. kortom
2. alles overziend
3. met dat doel
4. daarentegen

Uitspraak - opsomming

Uitspraak - tegenstelling

Uitspraak - voorbeeld

niet alleen ... maar ook

bijvoorbeeld

daar staat tegenover

Maar

Ook

bovendien

daarentegen

Integendeel

Zoals

Noteer de drie signaalwoorden die worden genoemd.

Noteer nu de tekstverbanden achter de signaalwoorden.

Tekstverband: VERGELIJKING

1. net als
2. kortom
3. als
4. waarmee

Tekstverband: SAMENVATTING

1. hierdoor
2. concluderend
3. om
4. kortom

Tekstverband: UITLEG OF TOELICHTING

1. zoals
2. samenvattend
3. met andere woorden
4. tenzij

Tekstverband: MIDDEL-DOEL

1. zoals
2. om
3. zo
4. omdat

Tekstverband: TEGENSTELLING

1. al met al
2. daar staat tegenover
3. zoals
4. waardoor

Tekstverband: UITSPRAAK-VOORBEELD

1. samenvattend
2. echter
3. ter toelichting
4. zo

Signaalwoord: TEN EERSTE........TEN TWEEDE

1. middel-doel
2. opsomming
3. oorzaak-gevolg
4. tegenstelling

Tekstverband: OPSOMMING

1. nog
2. alles bij elkaar
3. al met al
4. zoals

Tekstverband: VOORWAARDE

1. mits
2. waardoor
3. omdat
4. alles bij elkaar

Tekstverband: CONCLUSIE

1. kortom
2. alles overziend
3. met dat doel
4. daarentegen

Op welk tekstverband wijzen de signaalwoorden maar, toch en echter?

1. Opsommend verband
2. Tegenstellend verband
3. Samenvattend verband
4. Toelichtend verband

Op welk tekstverband wijzen de signaalwoorden want en omdat?

1. Samenvattend verband
2. Voorwaardelijk verband
3. Toelichtend verband
4. Redengevend verband

Welk tekstverband zie je in deze zin?
Ik kreeg een hapje en een drankje.

1. Opsommend
2. Tegenstellend
3. Vergelijkend
4. Oorzakelijk

In welke zin wijzen de signaalwoorden op een chronologisch verband?

1. Ik wil langskomen, maar ik heb helaas geen tijd.
2. Ik ga eerst sporten, daarna kom ik langs.
3. Ik kom langs, omdat ik daar zin in heb.
4. Ik kom samen met mijn moeder op bezoek.

Welk tekstverband zie je tussen de alinea's?

Aan welke signaalwoorden zie je dat?