Dans Romantiek

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Wat weet jij al over
romantisch ballet?

Leerdoelen

o Weet je aan de hand van welke begrippen je dans kan beschrijven;

o Kan je kenmerken noemen van Romantisch ballet;

o Ken je een aantal Romantische balletten en kan uitleggen waarom de thematiek en vormgeving van deze balletten past bij de Romantiek.

o Ken je de volgende begrippen: tutu, spitzen/pointes, ballet blanc, divertissement, foyer de la danse.

Dans beschrijven

Ruimte

Richtingen (voorwaarts, diagonaal), Hoogtelagen: hoog (springen)/midden/laag), Combinatie richtingen en hoogtelagen (patronen zoals cirkel), Vormen van het lichaam (groot, uitgestrekt, hoekig), Plaatsing ten opzichte van andere dansers en het decor (op een rij, in kring)

Tijd 

Duur van de passen/ dans, Tempo (van heel langzaam tot extreem snel)

Kracht

Spanning (aanspannen/ontspannen), Gewicht (benadrukken of ontkennen), 

Aanzet (sterk, heel licht of door een andere danser=impuls)

Aspecten van choreografie:

Stuctuur= samenhangend geheel door volgorde/variaties in danspassen en -combinaties

Opeenvolging (starten van enkele beweging na elkaar)

Canon (starten van danscombinatie na elkaar)

Opeenstapeling

Omkering van danscombinaties

Herhaling van danscombinaties

Samenwerkingsvormen = samenwerking/interactie tussen dansers

Leiden-volgen/ Actie-reactie/ Spiegelen/ Leunen-ondersteunen/ 

Synchroon, Unisono/ Tillen, Liften

Theatervormgeving (decor, belichting, grime, kostuum etc.)

Lodewijk XIV houdt van dans, het klassiek ballet ontstaat.

1661: Lodewijk sticht 'La Académie Royale de la Danse'

De academische ballettechniek wordt vastgelegd. Dit is een vaststaand systeem van regels.

Handelingsballet ontstaat: dansers beelden een verhaal uit door dans en pantomime (gebaren/mimiek).

Romantisch ballet ontstaat in de 19e eeuw

Kenmerken Klassiek ballet

- vijf vaste voetposities en specifieke armhoudingen

- opgestrekte lichaamshouding

- uitdraaien van de benen/voeten

- ontkennen van de zwaartekracht

- specifieke passen en sprongen

- gebruik van spitzentechniek

- lifttechniek

- kostuum: tutu's, spitzen

Kenmerken Romantisch ballet

Verticaliteit in beweging en houding:

• Dansen op spitzen (versterkte neus): op de tenen (=pointesdans).
• Witte tutu suggereert dat danser een licht, bovennatuurlijk wezen is.
• Grote luchtsprongen
• Pirouettes

De danseressen staan centraal

• Vrouwelijke hoofdpersoon is de 'prima ballerina' (artistiek vaardig + fysiek aantrekkelijk).
• Rol mannelijke dansers beperkt: ondersteunen (door een lift) schijnbaar gewichtsloze danseressen.

Verhalend ballet afgewisseld met divertissementen

• Divertissementen zijn scènes met pure, abstracte dans, waarin vooral de virtuositeit van de dansers centraal stond; in dit stuk zit geen verhaal.
• Divertissementen overheersen uiteindelijk in het laatromantische ballet.

Solist

Pas de Deux

Pas de Quatre

Corps de ballet

Ballet blanc

• Vaak één of meerdere scènes hiervan in een Romantisch ballet

• Een corps de ballet (alleen vrouwen)  in witte, fragiele, doorschijnende tutu's die op spitzen dansen.

• Thema: bovennatuurlijke droomwereld waarin geesten, nimfen of andere bovennatuurlijke wezens worden verbeeld.

Het zwanenmeer (1877)

Prins Siegfried moet van zijn ouders trouwen. 

Tijdens het jagen ontmoet hij Odette, een vrouw die is betoverd tot zwaan.. Hij nodigt haar uit voor zijn verjaardagsfeest om de betovering te verbreken. 

De tovenaar stuurt zijn eigen dochter Odile vermomd als Odette naar het feest. Siegfried vraagt door deze list Odile ter huwelijk . 

Odette is ontroostbaar maar vergeeft hem. 

De tovenaar creëert een storm waardoor Siegfried en Odette samen verdrinken in het meer.

Welke dans aspect (ruimte, tijd, kracht, structuur, samenwerkingsvormen) vind jij dat het meest benadrukt wordt in dit fragment? En leg uit.

Giselle (1841)

 'Giselle', een romantisch ballet over de onmogelijke liefde tussen een eenvoudig boerenmeisje en een verdwaalde prins die zich voordoet als boer. 

De prins moet eigenlijk met  Bathilde trouwen maar vlucht en ontmoet Giselle. Hilarion, de boswachter is ook verliefd op Giselle en ontdekt dat de boer eigenlijk een prins is. 

Als de verloofde van de prins naar het dorp komt, komt Giselle erachter dat hij haar heeft bedrogen en steekt zichzelf neer. 

Giselle wordt in het bos begraven en ze wordt een 'Wili', een ongetrouwde vrouw die 's nachts mannen verleid om naar het bos te komen en ze dwingt te blijven dansen tot het licht wordt. 

Als de prins naar het bos komt beschermt Giselle hem, maar hij blijft met een gebroken hart achter. 

Welke thematische elementen van Giselle zijn typisch Romantisch?

Welke dans aspect (ruimte, tijd, kracht, structuur, samenwerkingsvormen) vind jij dat het meest benadrukt wordt in dit fragment? En leg uit.

Welke romantische thema's zou jij verwachten bij de romantische balletten?

Thema's Romantisch ballet

Historische verhalen (La Esmeralda)

Sprookjes (Doornroosje – De schone slaapster)

Strijd goed tegen kwaad (Zwanenmeer)

Onbereikbare liefde (Giselle)

Trouw tot over de dood (Giselle)

Exotische oorden (La Bayadère)

Het bovennatuurlijke (La Sylphide)

Veelvoorkomende personages: Geesten, feeën, nimfen, magiërs, boeren en eenvoudige dorpsbewoners

De natuur speelt inhoudelijk een ondergeschikte rol, maar is wél te zien in decor

Theatrale middelen

Licht: geheimzinnige sfeer door het nieuwe regelbare gaslicht.

Decor: natuur/landelijke omgeving

Kostuum: bewegingsvrijheid belangrijk. 

danser: maillot met nauwsluitend jack.

danseres: witte/doorschijnende tutu om gewichtsloosheid te benadrukken.

vaak in sprookjesstijl.

Tekst La Sylphide

De schotse boerenzoon James is verloofd met Effie, die op haar beurt weer aanbeden wordt door Gurn. In deze onschuldige omgeving wordt het contrast gevormd door de toverkol Madge die de kwaadaardige kant van de bovennatuur vertegenwoordigt. De sylphides- luchtgeesten- weerspiegelen de kwetsbare, goede zijde van het bovennatuurlijke. 

Op de vooravond van zijn huwelijk met Effie droomt James bij het haardvuur als  een sylphide verschijnt. James wordt verliefd op haar. Voor anderen is de luchtgeest onzichtbaar. James kan haar wel zien, maar niet aanraken. Uit frustratie roept hij de hulp van de heks Madge in. Deze heks koestert wrok tegen hem omdat hij haar eerder beledigd heeft. Hij krijgt van haar een betoverende omslagdoek die hij om de schouders van de sylphide moet leggen zodat ze niet meer weg kan vliegen. Onwetend van het feit dat die de de vleugels van de nimf zal verbranden en haar daardoor zal doden gebruikt James de doek. Zijn geliefde sylphide sterft voor zijn ogen. Ontroostbaar en gebroken blijft James achter. Effie, die niets snapt van zijn verdriet, besluit met haar bewonderaar Gurn te trouwen. 

De verhaallijn van La Syphide bevat een aantal elementen die bij het romantisch ballet horen. Noem drie elementen die kenmerkend zijn voor het romantische verhaal.

De sylphide is een luchtgeest.
Haar verschijning in het decor en haar
dans zorgen ervoor dat ze een echte
geestverschijning lijkt. Leg dit voor beide zaken uit.

Romantische balletten bestaan voor een deel uit mimedans en voor een deel uit divertissementen. In een goed ballet bestaat er een evenwicht tussen beide.
Leg uit waarom dat een noodzakelijke voorwaarde is. Leg daarbij uit wat de rol van beide is.