Les 4: Spelling van de zelfstandige naamwoorden: aaneenschrijven

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Woordvorming: aaneenschrijven

Lesdoelen

Je kan het verschil uitleggen tussen een woordgroep, een samenstelling en een afleiding.

Je kan de hoofdregels toepassen om woorden correct los, aaneen of met koppelteken te schrijven.

Je kan samenstellingen met woordgroepen correct aaneenschrijven.

Je kan het koppelteken gebruiken om de leesbaarheid te verbeteren.

Woordgroep, samenstelling en afleiding

- Een woordgroep is een opeenvolging van woorden die bij elkaar horen, maar niet samen één woord vormen. (soep met witte bonen)

- Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee delen  (grondwoorden) die beide ook zelfstandig kunnen voorkomen (keukentafel = keuken en tafel).

- Een afleiding is een woord dat bestaat uit een grondwoord en een of meer voor- of achtervoegsels (onschuldig).
Voor- en achtervoegsels bestaan niet als afzonderlijk woord (on- en -ig).

Basisregels

- Schrijf een spatie tussen de woorden van een woordgroep. (een heel mooi boek)

- Schrijf samenstellingen en afleidingen aaneen. (designkeukentafel, vergeetachtig) 

- Schrijf samenstellingen met een woordgroep aaneen als die woordgroep bestaat uit een bijvoeglijk naamwoord/telwoord en een zelfstandig naamwoord. (grotemensenpraat) 

Woordgroep, afleiding of samenstelling?
- plastische chirurgie -

Woordgroep, afleiding of samenstelling?
- hogesnelheidstrein-

Woordgroep, afleiding of samenstelling?
- ziektekostenverzekering -

Woordgroep, afleiding of samenstelling?
- onwaarschijnlijkheid -

Woordgroep, afleiding of samenstelling?
- internationale samenwerking -

Woordgroep, afleiding of samenstelling?
- werkeloosheid-

Afleiding

Samenstelling

Woordgroep

zwaar werk

 eerste klas

 cultureel bepaald

belastingvoordeel

studiekosten

privacygevoelig

ondoorzichtig

emotioneel

onbetrouwbaarheid

Maak met het woord onderwijs
een samenstelling

Maak met het woord onderwijs
een afleiding

Maak met het woord onderwijs
een woordgroep

Betekenisverschil

Sommige woorden hebben twee verschillende schrijfwijzen, volgens de betekenis of de functie in de zin.

Niet aaneengeschreven hebben deze woorden een letterlijke betekenis (ten slotte = als laatste) ; de aaneengeschreven vorm heeft meestal een afgeleide betekenis (tenslotte = immers) .

Ik was … een kei in wiskunde. ('helemaal niet')

1. allesbehalve
2. alles, behalve

Het … aan ijzer wordt opgeslagen in de lever. ('overschot')

1. teveel
2. te veel

Het regende de hele tijd in Toscane, we hadden … naar Schotland kunnen gaan! ('ook, zonder dat het verschil uitmaakt')

1. evengoed
2. even goed

Die opmerking kwam hard aan, …? ('is het niet?')

1. nietwaar
2. niet waar

... bedank ik mijn vrouw, omdat ze mij mijn merkwaardige hobby's gunt. ('tot slot')

1. tenslotte
2. ten slotte

Het was niet allemaal ..., maar we waren toch tevreden. ('van dezelfde kwaliteit')

1. evengoed
2. even goed

Ik vind haar jurkje toch echt ...! ('korter dan gewenst')

1. tekort
2. te kort

Luieren is het motto, we zijn ... op vakantie. ('per slot van rekening')

1. tenslotte
2. ten slotte

We zitten met een gigantisch ... op de begroting. ('gebrek')

1. tekort
2. te kort

Het wordt me allemaal een beetje ..., gun me wat rust. ('meer dan gewenst')

1. teveel
2. te veel

Tussenklanken

- Schrijf samenstellingen zonder tussenklank aan elkaar zoals je ze hoort. (lichtgroen, vijfendertig, rodekool)

- Je schrijft je een tussenklank s, als je ze hoort. Begint het rechtse deel met een sisklank, gebruik dan analogie.

(kunst + stof  vergelijk met kunstwerk, kunstboek  dus kunststof)

Tussenklanken

Schrijf tussenklank -en als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met alleen een meervoud op -en.  (poezenmand)

In alle andere gevallen schrijf je de tussenklank -e.

Tussenklanken

Uitzonderingen :

- Het eerste deel is enig in zijn soort.(zonneschijn,  hellevuur)

- Het eerste deel is versterkend (= heel) en bijvoeglijk gebruikt (de beresterk man)

- Het eerste deel is een bn dat versterkend is. (reuzekerel) 

- Het geheel is een versteende uitdrukking of de oorspronkelijke is betekenis niet meer herkenbaar. (flierefluiter, elleboog)

Welke tussenletters komen voor bij een samenstelling.

1. 'en', 'n', 'te', 'z' of helemaal niets.
2. 'n', 'e', 's', 't', 'ing' of helemaal niets.
3. ‘en’, ‘s’, ‘e’ of helemaal niets.
4. Er zijn meerder mogelijkheden: het hangt af van de uitgang van het linker woord.

Waarom is het: 'douchegordijn'?

Waarom is het:
'meerwaardezoeker'?

1. Er bestaat geen meervoud van meerwaarde
2. Het meervoud is meerwaardes, dus is er geen tussenletter
3. Het meervoud is zowel meerwaardes als meerwaarden en het woord eindigt met een doffe e

Waarom staat er bij 'spinnewiel' geen tussenletter 'en'?

1. Omdat het woord spin niet op -en eindigt in het meervoud.
2. Omdat het linker deel (spinne) een werkwoord is.
3. Omdat het woord 'spin' een uniek woord is.
4. Omdat het linker deel een bijvoeglijk naamwoord is.

Waarom schrijf je spinnenweb en spinnewiel anders?

Waarom staat er bij 'hondenhok' een tussenletter 'en'?

1. Het is een versteende uitrdukking.
2. Het is een unieke entiteit.
3. Het linkerdeel bevat een zelfstandig naamwoord met een meervoud op -en.

Maak een samenstelling:
krant + koppen

Maak een samenstelling:
bol + bozen

Maak een samenstelling:
kip + ziekte

Maak een samenstelling:
hart + wens

Maak een samenstelling:
wieg + liedjes

Maak een samenstelling:
dorp + centrum

Maak een samenstelling:
leeuw + moed

Maak een samenstelling:
schoonheid + salon

Maak een samenstelling:
mode + show

Maak een samenstelling:
paard + bloem