H4 Geschiedenis Rusland

H4 Geschiedenis Rusland
In dit hoofdstuk maak je een korte reis door de geschiedenis van Rusland. Belangrijkste doel van dit hoofdstuk is om te begrijpen waar de complexe economische, sociale en politieke situatie van Rusland (zowel binnen Rusland, als tussen Rusland en andere landen) vandaan komt. 

Aan het einde van deze lessonup bekijk je het beeld van Rusland op verschillende momenten door de ogen van artiesten, door 3 bekende popnummers over Rusland te analyseren. 
1 / 34
volgende
Slide 1: Tekstslide
AardrijkskundeMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

In deze les zitten 34 slides, met interactieve quizzen, tekstslides en 3 videos.

time-iconLesduur is: 45 min

Onderdelen in deze les

H4 Geschiedenis Rusland
In dit hoofdstuk maak je een korte reis door de geschiedenis van Rusland. Belangrijkste doel van dit hoofdstuk is om te begrijpen waar de complexe economische, sociale en politieke situatie van Rusland (zowel binnen Rusland, als tussen Rusland en andere landen) vandaan komt. 

Aan het einde van deze lessonup bekijk je het beeld van Rusland op verschillende momenten door de ogen van artiesten, door 3 bekende popnummers over Rusland te analyseren. 

Slide 1 - Tekstslide

Vladimir de Heilige
De Russische geschiedenis begint met Vikingen of Varjagen die de Russische
rivieren afvoeren en een aantal handelsnederzettingen stichtten. Zij vermengden zich
na verloop van tijd met de Slavische bevolking. De Vikingen of Varjagen wisten
uiteindelijk vanuit Novgorod een groot gebied te verenigen dat ook de stad Kiev
omvatte. Dit was het eerste Russische rijk: het rijk van Kiev. In 988 kiest vorst
Vladimir de Heilige voor het Byzantijnse, orthodoxe christendom als religie voor het
rijk van Kiev, dat daarmee massaal wordt gedoopt. 

Slide 2 - Tekstslide

Nevski
Als Vladimir de Heilige zijn land verdeeld onder de zonen volgt een eeuwenlange
versnippering van het land in allerlei kleine vorstendommen. Deze vorstendommetjes
kunnen weinig verzet bieden tegen de Mongolen die in de dertiende eeuw vanuit het
oosten binnenvallen. In 1240 brandden zij Kiev plat.
Novgorod in het noorden wordt daarna de belangrijkste stad van Rusland. Deze
Hanzestad weet zich grotendeels te onttrekken aan de Mongoolse heerschappij,
maar worstelt met een andere dreiging. Vanuit het westen proberen de Zweden en
de Ridders van de Duitse Orde hun grondgebied uit te breiden. De vorst van
Novgorod, Alexander Nevski weet hen echter beide te verslaan. Alexander Nevski
wordt daardoor gezien als een nationale held en bovendien als de grondlegger van
de Russische Staat

Slide 3 - Tekstslide

H4 Geschiedenis Rusland
16e eeuwse voorstelling van de
Slag op het Peipusmeer. Op het dichtgevroren
meer versloeg de Republiek Novgorod in 1242
onder leiding van Alexander Nevsky de Ridders
van de Duitse Orde. De Duitse drang naar het
oosten, die helemaal tot aan ‘Lijfland’ (het
huidige Estland en Letland) voerde,werd
hiermee gestuit. Het ‘Lijfland’ was later ook nog
inzet van menig conflict tussen Rusland en
vooral Zweden. Pas in de Grote Noordse Oorlog
(1700-1721) brak Peter de Grote de Zweedse
hegemonie in dit gebied definitief. Rusland had
daarmee zijn toegang tot de Oostzee veilig
gesteld.

Slide 4 - Tekstslide

Tsaren
In de dertiende en de veertiende eeuw weten de Russische vorstendommen zich
steeds meer los te worstelen van de Mongoolse heerschappij. Het grootvorstendom
Moskou komt daarbij als grootste overwinnaar uit de strijd. Als Constantinopel in
1453 valt, neemt de Moskovitische leider Ivan III de titel Tsaar (afgeleid van Caesar –
keizer) van heel Rusland aan. Rusland is vanaf dan ook de hoeder van de Oosters-orthodoxe kerk.

Slide 5 - Tekstslide

De Basiliuskathedraal op het Kremlin van
Moskou, gebouwd in opdracht van tsaar Iwan de
Verschrikkelijke ter ere van zijn overwinning op de
Tataren bij Kazan.
De Russisch Orthodoxe kerk was sterk geïnspireerd op
die van Constantinopel. In 1054 braken deze oosterse
kerken met de westerse kerk die onder leiding stond
van de paus. Het Russisch Orthodoxe geloof heeft
altijd (zelfs in de Sovjetperiode toen religie verboden
was) een belangrijke rol gespeeld als samenbindende
factor in de Russische samenleving.

Slide 6 - Tekstslide

Iwan de Verschrikkelijke
In de zestiende eeuw wordt onder het wrede bewind van Iwan IV de Verschrikkelijke
een begin gemaakt met de verovering van de gebieden ten oosten van de Wolga. Dit
gaat razendsnel want in 1640 waren de Russen al bij de Grote Oceaan.
 waren enorm. 

Slide 7 - Tekstslide

Uitbreiding Russische Rijk

Slide 8 - Tekstslide

Beredeneer waarom de uitbreiding van het Russische Rijk vooral in oostelijke richting snel kon verlopen

Slide 9 - Open vraag

Tsaar Peter de Grote
In 1682 komt Tsaar Peter de Grote (Romanov) aan de macht. Hij richt zich op het
westen en neemt West-Europese landen als Engeland en Nederland als voorbeeld.
Hij verslaat de Zweden en forceert daarmee een toegang tot de Oostzee. Zweedse
krijgsgevangen moeten in een moeras aan de Neva de nieuwe Russische hoofdstad
Sint Petersburg bouwen. Peter probeert de modernisering van Rusland te forceren.
Toch veranderde er tot in de negentiende eeuw lange tijd weinig in het leven van de
gewone Russische bevolking. Rusland was een grotendeels agrarische samenleving
met Middeleeuwse trekjes als lijfeigenschap (pas afgeschaft in 1861) met een kleine
elite onder leiding van de tsaar. De welvaartstegenstellingen zijn heel groot.

Slide 10 - Tekstslide

19e eeuw
De Wolgaslepers, door Efimovitch Repin (1873). Dit schilderij maakt een politiek punt over de sociale situatie van het 19e eeuwse Rusland

Slide 11 - Tekstslide

De schilder Repin maakte in de negentiende eeuw een politiek statement met zijn
werk de Wolgaslepers.
Welk politiek statement maakte Repin met dit schilderij?

Slide 12 - Open vraag

Welke gebeurtenis was uiteindelijk het gevolg van het thema dat Repin in het
schilderij een ‘gezicht’ gaf?

Slide 13 - Open vraag

WOI
De enorme verliezen van het Russische leger in de Eerste Wereldoorlog vormen
uiteindelijk de aanleiding voor de Russische revolutie in 1917. De laatste
Romanovstsaar wordt afgezet en vermoord. De Sovjetunie ontstaat als
communistisch land met eerst Lenin en later Stalin aan het roer. Het wrede regime
van Stalin zorgt enerzijds voor industrialisatie. Anderzijds ontstaan er door
collectivisering in de landbouw grote hongersnoden. Politieke tegenstanders en
soms zelfs complete volken worden gedeporteerd. Tijdens het bewind van Stalin
sterven tussen de negen en de twintig miljoen inwoners van de Sovjetunie een
onnatuurlijke dood.  

Slide 14 - Tekstslide

Wat betekent communisme?

Slide 15 - Open vraag

Beschrijf hoe een planeconomie werkt.

Slide 16 - Open vraag

WOII
 In de Tweede Wereldoorlog sneuvelen nog eens 22 miljoen
Russen in de strijd tegen de Duitsers. De Slag bij Stalingrad wordt beschouwd als het
grote keerpunt in de oorlog. De Sovjetsoldaten marcheren daarna naar Berlijn. De
Sovjetunie wint grondgebied (o.a. omdat Polen wordt ‘opgeschoven’) en weet Oost-Europa in haar invloedsfeer te krijgen. 
Stalin (L.), de Amerikaanse president Roosevelt (M.) en de Britse premier Churchill overleggen in 1943 in Teheren (in het toenmalige Perzië, tegenwoordig Iran). De Sovjetunie vormde in de oorlog een van de Big Three van Geallieerden tegen Nazi-Duitsland. 

Slide 17 - Tekstslide

Koude Oorlog, Perestrojka en glasnost
De Tweede Wereldoorlog wordt gevolg door een Koude Oorlog met het
kapitalistische westen. Het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur scheiden West- en
Oost-Europa. De gebreken van de planeconomie en de dure wapenwedloop met de
Verenigde Staten zorgden rond 1985 voor scheurtjes in het communisme. Als
president Gorbatsjov aan de macht komt kiest hij voor hervormingen (Perestrojka)
en meer openheid (glasnost). Hij ontketent hiermee echter een reeks reacties die hij
niet in de hand kan houden. 

Slide 18 - Tekstslide

Val van het communisme
Na de val van de Berlijnse Muur keren de Oost-Europese landen het communisme snel de rug toe. De roep om de val van de Sovjetunie en het communisme klinkt steeds luider. Vooral de president van de grootste deelrepubliek Rusland, Boris Jeltsin, keert zich openlijk af van Gorbatsjov.

In 1991 valt de Sovjetunie uit elkaar. Er verschijnen vijftien nieuwe landen op de
wereldkaart, waarvan Rusland de grootste is. 

Slide 19 - Tekstslide

Welke twee factoren voor het uiteenvallen van de Sovjetunie worden in de tekst genoemd

Slide 20 - Open vraag

Welke drie historische personen hebben zich voor Jeltsin
vooral op het westen gericht?

Slide 21 - Open vraag

Geef tenminste twee kenmerken
- die Rusland gemeenschappelijk heeft met West-Europese landen
- waarop Rusland verschilt van de West-Europese landen

Slide 22 - Open vraag

Ondanks de gebreken van zowel het communisme als de Sovjetunie hebben
toch veel Russen (vooral de ouderen) nog heimwee naar de tijd voor 1991.
Beredeneer waar deze hang naar het verleden vandaan komt.

Slide 23 - Open vraag

Opdracht: muzikale geografie
Het beeld dat 'wij' in het westen van Rusland hebben is regelmatig veranderd en bijgesteld. Dit komt mooi tot uiting in de muziek.
In de afgelopen decennia zijn er een aantal nummers uitgebracht die gaan over de verhouding tussen Rusland en het Westen. Een aantal van die nummers staat `nog jaarlijks in de top 2000 allertijden. 
Je gaat drie van deze nummers luisteren:
-Russians van Sting
-Leningrad van Billy Joel
-Wind of Change van de Scorpions

Slide 24 - Tekstslide

Opdracht: muzikale geografie
Op de volgende dia's geef je na het luisteren van de nummers van elk lied in eigen woorden weer waar het over gaat. De tekst is beschikbaar in een apart document op Magister (inclusief vertaling)

Slide 25 - Tekstslide

Slide 26 - Video

Geef in een paar zinnen aan welk beeld het nummer Russians neerzet over de verhouding tussen het Westen en de Sovjet-Unie

Slide 27 - Open vraag

Slide 28 - Video

Geef in een paar zinnen aan welk beeld het nummer Leningrad neerzet over de verhouding tussen het Westen en de Sovjet-Unie

Slide 29 - Open vraag

Slide 30 - Video

Geef in een paar zinnen aan welk beeld het nummer Wind of Change neerzet over de verhouding tussen het Westen en de Sovjet-Unie

Slide 31 - Open vraag

De drie teksten hebben een gemeenschappelijke thema.
Welk thema is dit?
In welk opzicht wijkt dit af van het beeld dat er tijdens de hoogtijdagen van de
Koude Oorlog in het westen bestond van de Sovjetunie?

Slide 32 - Open vraag

Als je de drie teksten na elkaar leest zie je dat de beeldvorming over de
Sovjetunie in het westen in de tijd veranderde.
Beschrijf met behulp van de drie teksten hoe het beeld van de Sovjetunie in
het westen veranderde.

Slide 33 - Open vraag

Muzikale geografie
Ook in het huidige Rusland zijn er artiesten die via muziek politiek actie voeren. Een van de bekendste voorbeelden is de feministische band "Pussy Riot". Daarover lees je meer in dit artikelen: https://www.ru.nl/nieuws-agenda/vm/2019/januari/waarom-activisme-pussy-riot-goed-werkt/

Een bekend moment wordt in dit artikel besproken, toen de band de WK-Finale van 2018 in Rusland verstoorde. 

Slide 34 - Tekstslide