Les 2: de stad herleeft

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De tijd steden en staten, 1000 - 1500

Kenmerkend aspect: 

De opkomst van de handel en het ontstaan van steden

Begrippen deze les:

• privilege
• stadsrecht
• burgerij
• patriciër
• gilde

Jaartallen deze les:

• 1275: Schiedam krijgt stadsrechten van gravin Aleida

inleidende video: hoe klonk het Oudnederlands rond het jaar 1000?

overhoring opkomst handel

• Leg uit hoe het drieslagstelsel werkte.
  
• in de herfst zaaiden boeren een derde van het land in met graan, in de lente zaaiden ze een ander derde deel in. Het laatste derde deel bleef braak liggen.
• Noem nog twee oorzaken voor hogere opbrengsten in de landbouw.
  
• bossen en moerassen (woeste gronden) werden geschikt gemaakt voor landbouw + Er werden ijzeren ploegen gebruikt (die getrokken werden door paarden)
•  Leg uitgebreid uit wat de Hanze was.
• Een samenwerkingsverband van kooplieden. De aangesloten steden hielpen elkaar bij de bescherming van reizende kooplieden en gaven elkaar handelsvoordelen.

inleidende vraag (5 min)

In de zesde eeuw brak voor de eerste keer een pestepidemie uit in het Oost-Romeinse Rijk: er stierven miljoenen mensen en de samenleving raakte ontwricht. Hoewel in de zevende en achtste eeuw ook nog uitbraken van de pest voorkwamen, bleef de eerstvolgende grote, zeer dodelijke pestepidemie uit tot 1347.

 

Verklaar waarom pestepidemieën bijna niet voorkwamen in de Vroege Middeleeuwen maar wel in de Late Middeleeuwen.

antwoord

in de vroege middeleeuwen was er sprake van een zelfvoorzienende samenleving, waarin (handels)contacten weinig voorkwamen, 

terwijl er in de late middeleeuwen veel nieuwe handelsnetwerken ontstonden,

waardoor een besmettelijke ziekte als de pest meer mogelijkheden kreeg zich te verspreiden.

10e -11e eeuw

14e eeuw

video schatvondst jaar 1000

Wie gericht op zoek gaat naar oude munten, heeft ook te maken met strenge regels. Zo is toestemming nodig van de landeigenaar of beheerder van de grond. Je mag niet zoeken op beschermde cultuurhistorische plekken zoals kastelen en ruïnes, en ook niet zonder toestemming op een archeologisch opgravingsterrein.

Wanneer de schat gevonden is, dient de vinder met ‘bekwame spoed’ de schat te melden bij de gemeente. De gemeente zal vervolgens controleren of de eigenaar inderdaad onmogelijk getraceerd kan worden. Mocht dat het geval zijn, dan mag u zichzelf een echte geluksvogel noemen. Het eigendom van de schat komt toe aan twee personen; degene die de schat gevonden heeft, en degene in wiens (on)roerende zaak de schat is gevonden. Beide worden voor 50% eigenaar. 

 

leswerk + huiswerk

10 min, stilte	lezen p. 70-71, de stad herleeft
10 min, overleg in tweetallen	maken vraag 11 t/m 13
5 min bespreken
huiswerk	Leren § 4.1 deel 2: de stad herleeft Je moet drie vragen kunnen beantwoorden. Maken § 4.1 vraag 8 t/m 10

• invallen Noormannen stoppen
  

• veiligheid neemt toe
  

• toename handel
  

• betere landbouwmethoden
  

• klimaat warmt op
  

• meer landbouwgrond
  

• voedselproductie stijgt
  

• voedseloverschot
  

• bevolkingsgroei
  

• STEDEN ONTSTAAN
  

• specialisatie en arbeidsdeling
  

• geldeconomie herleeft
  

Waarom bloeien steden weer op vanaf ca 1000?

hoofdvragen 

Welke twee handelsnetwerken ontstonden er in Europa vanaf het jaar 1000?

Welke rol speelde Venetië in de Late Middeleeuwen?

Waarom bloeiden steden op in de Late Middeleeuwen?

maritieme republieken

Venetië vs Genua

1. handelsnetwerk Italiaanse stadstaten met Midden-Oosten.

video en vragen

bekijk de video over Venetië

beantwoord daarna de vragen

Let op: Byzantijnse rijk = Oost-Romeinse Rijk

vragen

• Leg uit dat de groei van Venetië vanaf 500 een goed voorbeeld is van de tijd van monniken en ridders.
  
• Door de val van het Romeinse Rijk werd het onveilig. Veel mensen vluchten naar de eilanden in de lagune.
  
• Welke titel hadden de leiders van Venetië en hoeveel jaar regeerden zij over de stadstaat?
  
• Doge, 1000 jaar.
  
• Waarom was het Arsenaal zo belangrijk voor de stad?
  
• Oorlogsschepen konden snel worden gebouwd mbv gestandaardiseerde onderdelen. Zo kon de handelsvloot worden beschermd.
  

• Leg uit dat de groei van Venetië vanaf 500 een goed voorbeeld is van de tijd van monniken en ridders.
  
• Door de val van het Romeinse Rijk werd het onveilig. Veel mensen vluchten naar de eilanden in de lagune.
  
• Welke titel hadden de leiders van Venetië en hoeveel jaar regeerden zij over de stadstaat?
  
• Doge, 1000 jaar.
  
• Waarom was het Arsenaal zo belangrijk voor de stad?
  
• Oorlogsschepen konden snel worden gebouwd mbv gestandaardiseerde onderdelen. Zo kon de handelsvloot worden beschermd.
  



• Leg uit dat het woord 'quarantaine' uit Venetië komt.
• tijdens een pestuitbraak moesten schepen veertig (quaranta) dagen wachten
• Welke gebeurtenis markeert het einde van de grote handelsmacht van Venetië?
• De verovering van Constantinopel in 1453 door de Ottomanen

Vragen over Venetië

aantekening

De bloei van steden

aantekening Hanze

Voordelen Hanzeverbond 

• Koggeschepen varen in groepen (veiligheid in een groep)   
• Hanzesteden hoefde geen tol of weinig tol (belasting) te betalen over het vervoeren van producten.  
• Afspraken werden gemaakt over de handel. Iedereen verdient evenveel (geen concurrentie) 
• Gratis handel tussen Hanzesteden. Grote opbrengst! 
  

maken vragen (5 min, in stilte)

1. Vanaf de vijftiende eeuw ontstonden er steeds meer directe handelscontacten

tussen Holland en het Oostzeegebied (bij Scandinavië).

Noem een handelspolitieke reden waardoor de Hollandse kooplieden geen

gebruik meer wilden maken van de handelscontacten van de Hanze.

2. Een leerling schrijft in zijn werkstuk over de Hanze de volgende zin op:

De Nederlandse Hanzesteden hadden een belangrijke functie in de middeleeuwse economie door hun gunstige ligging aan zee. 

Welke fout staat er in deze zin?  Ondersteun je antwoord met een voorbeeld.

antwoorden

• 1. Door rechtstreeks met het Oostzeegebied te handelen/de tussenhandel over te slaan kon meer winst worden gemaakt door de Hollandse kooplieden. Zij konden de prijsafspraken van de Hanze 'omzeilen'.
  

• 2. Niet alle Hanzesteden lagen aan zee. Veel Nederlandse hanzesteden lagen bijvoorbeeld aan de rivier de IJssel.
  

conclusies

• Welke twee handelsnetwerken ontstonden er in Europa vanaf het jaar 1000?
  
• Het handelsnetwerk van Italiaanse stadstaten met het Midden-Oosten. 
  
• Het handelsnetwerk van de Hanze met als middelpunt de Vlaamse textielindustrie.

• Welke rol speelde Venetië in de Late Middeleeuwen?
  
• Venetië was de rijkste en machtigste van de Italiaanse stadstaten. Het veroverde eigen koloniën en was een belangrijke zeemacht. Uiteindelijk werd hun handelspositie verstoord door de dominantie van het Ottomaanse rijk.
  

• Waarom bloeiden steden op in de Late Middeleeuwen?
  
• zie aantekening.