Van Oldenbarnevelt en gebroeders De Witt

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619)

Raadspensionaris 

Gebroeders De Witt - Johan & Cornelis 

KA

de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van

de Nederlandse Republiek

Alleen verder...

• De Noordelijke Nederlanden hebben eerst nog geprobeerd een koning te vinden. Dat lukte niet. Daarom wordt besloten verder te gaan zónder koning, als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Dit was uniek in de wereld: "Geen koning?! Wie beschermt je dan?!"

(feodaliteit!)

regenten

Landsadvocaat 

(raadspensionaris)

Generaliteitslanden 

Van oudsher was een stadhouder een plaatsvervanger van de landsheer in het gewest. In de republiek gaat dat niet meer op, maar de naam stadhouder blijft bestaan.

In de praktijk waren er in de Republiek 2 of 3 stadhouders tegelijkertijd voor alle 7 gewesten. 

De Staten Generaal 

(nu de Tweede kamer en de Eerste Kamer - het parlement )

Tweede Kamer 

Eerste Kamer 

Raadpensionaris

Voorzitter van gewestelijke staten van Holland en Zeeland

Belangrijkste vertegenwoordiger van Staten-Generaal

Belangrijkste vertegenwoordiger tegenover het buitenland

Stadhouder

Kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, 

Problemen door bestuursvorm:

• Tussen raadspensionaris en stadhouder vaak machtsstrijd:
  
• Raadspensionaris behartigde de belangen van de rijke  burgers/handelaren/kooplieden 
• Internationaal goede contacten
  
  
• Stadhouder ontleende gezag aan militaire status 
• Zocht oplossing voor conflicten met buitenland vaak in militair ingrijpen

stadhouder prins Maurits van Oranje (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

Christelijk leerstuk dat het lot van mensen door God is voorbeschikt, hetzij dat zij zijn uitverkoren tot eeuwig heil, hetzij veroordeeld tot eeuwige verdoemenis. Deze leer werd in aangescherpte vorm een van de centrale leerstukken van het calvinisme.

het religieus conflict raakt verweven met politiek.....

Oldenbarnevelt

Raadspensionaris

Gewest Holland

Aanhanger Arminius: Vrijzinnige/gematigde dominee. De mens kon een beetje invloed hebben op zijn lot na de dood. 

Maurits

Stadhouder/legerleider

Aanhanger van Gomarus: Orthodoxe dominee (= streng in de leer), vond dat je moest vasthouden aan het oorspronkelijke idee van Calvijn. 

Ruzie tussen machtige mannen

• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits wilde dat niet. 
• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 pleegde Maurits een staatsgreep en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Gebroeders De Witt 

Met de Vrede van Munster in 1648 was er een einde gekomen aan de oorlog met Spanje. De Republiek ging na de dood van de stadhouder dan ook eerst zonder stadhouder verder. Waarom zou dit zijn?

In 1667 kwam er een oorlog tussen de Republiek en Engeland. De Engelse vloot werd onder leiding van Michiel de Ruyter verslagen. 

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Engeland - Nederland

• Concurrenten in handel
• Jaloerse landen -> republiek
• Handel over zee
• Republiek = rijk
• Engeland wil de macht
• Oorlog 

Lodewijk XIV

• De Zonnekoning 
• 1643: Koning Frankrijk
• Frankrijk -> machtig land
• Voert oorlog met andere landen

Johan de Witt

• Raadspensionaris 
• Machtige man
• Zorgt dat de vloot wordt versterkt

Rampjaar

• 1672 aanval op De Republiek
  
• Ook Frankrijk en Duitse legers vallen aan -> land
• Leger van de Republiek is zwak
• Michiel de Ruyter wint op zee
• Op land wint Frankrijk

Johan de Witt

• Staten-Generaal is boos op Johan de Witt
• Hij heeft niet genoeg ingezet op het landleger

Rampjaar

Radeloos : de regenten wisten niet goed wat te doen.

Reddeloos : de Republiek leek verloren

Redeloos : het volk was (onterecht) woedend op Johan de Witt

1672 > De Republiek aangevallen door
Engeland, Frankrijk en Munster/Keulen

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.