Par. 2.2 vulkanisme en aardbevingen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

WELKOM!

Les paragraaf 2.2

Nodig: 

• Chromebook 
• Schrift
• Aantekenblad + pen voor aantekeningen.

Planning

• Herhalen 2.1
• Nakijken maakwerk
• Theorie 2.2 

Uit welke twee 'delen' bestaat de aardkorst?

binnenkern

buitenkern

mantel

lithosfeer

asthenosfeer

Noteer per korstsoort: uit welk gesteente het bestaat, de dichtheid en de dikte.

Juist of onjuist?
1. De continentale korst duikt onder de oceanische korst.
2. De asthenosfeer bestaat uit vloeibaar gesteente.
3. Graniet is zwaarder dan basalt.

Convergent

Divergent

Transform

Sleep de begrippen naar de juiste plek. 

Gesteentesoort

Gesteentesoort

Stratovulkaan

Oceanische korst

Continentale korst

Trog

Mantel

Subductie

Basalt

Graniet

Hoe heet de landschapsvorm bij de letter A (de zeebodem)?

Welk proces wordt hier omschreven:
Door opkomend magma wordt het oude stollingsgesteente opzij geduwd. Door de zwaartekracht zakt het stollingsgesteente steeds verder van de breuklijn.

1. Convectie
2. Ridge push
3. Slab pull

Huiswerk nakijken met nakijkboekjes

Leerdoelen 2.3 (deel 1)

• Je kunt uitleggen wat explosief en effusief vulkanisme is.
• Je kunt de vulkaanvorm koppelen aan het eruptietype.
• Je kunt uitleggen waar (en waarom daar) explosieve en effusieve vulkanen voorkomen.
• Je kunt uitleggen hoe een stratovulkaan ontstaat.
• Je kunt uitleggen hoe een caldera ontstaat.
• Je kunt uitleggen waarom er een 'pauzetijd' is tussen 2 erupties.
• Je kunt uitleggen waarom er aardbevingen kunnen ontstaan voorafgaand of tijdens een vulkaanuitbarsting.
• Je kunt uitleggen waarom vulkanen verder van een subductiezone te vinden zijn.

Vulkanen

Vulkanisme komt voor op alle plekken waar magma aan het oppervlak kan komen door breuken/scheuren (mid-oceanische ruggen, subductie) + hotspots

Explosief of effusief?

Een vulkaanuitbarsting kan explosief of effusief zijn (eruptietype). Explosief wil zeggen dat de uitbarstig hevig is, met veel kracht. Dit komt voor bij subductiezones door taaie/stroperige magma.

Effusief wil zeggen dat de uitbarsting rustig is, dat de lava rustig uit de vulkaan stroomt. Magma is dun/vloeibaar/ heeft een lage viscositeit. Effusief komt voor bij divergentie en hotspots.

Explosief vulkanisme

Explosief vulkanisme (= eruptietype) ontstaat dus bij een convergente plaatbeweging, dus waar subductiezones te vinden zijn.

Er ontstaan dan 2 vulkaanvormen:

• Stratovulkaan
• Calderavulkaan

Subductie?

Subductie betekent dat de oceanische korst onder de continentale korst duikt. Dit gebeurt dus bij Chili: de Nazcaplaat duikt onder de Zuid-Amerikaanse plaat. Pas als de oceanische plaat diep genoeg is gedoken vindt er smelt plaats! Te ondiep = geen smelt = geen vulkanisme.

1. Stratovulkanen

Kenmerken stratovulkanen

Stratovulkaan - altijd bij subductiezones!

Smelten van de oceanische plaat + deel continentale korst bij → dit mengsel geeft stroperig magma. Eenmaal buiten de vulkaan heet magma lava. De stroperige lava koelt snel af op de helling. Hierdoor ontstaat de kenmerkende steile helling (kegelvorm). Door de snelle afkoeling wordt lava het gesteente basalt. 

In de stroperige magma kunnen gassen niet makkelijk ontsnappen. Hierdoor ontstaat een hoge druk in de kraterpijp: deze raakt verstopt.  Het vrijkomen van de hoge druk zorgt voor explosief vulkanisme.

2. Calderavulkanen

2. Calderavulkanen

Kenmerken Calderavulkanen

Caldeira ontstaat bij zeer krachtige uitbarsting waardoor de magmahaard voor groot deel leegloopt. (oorzaak)

Gevolgen:

- bovenliggende gesteentelagen storten in

- er ontstaat een komvormig gebied met een doorsnede tot 50 km

Maar ook: bij deze ulkaan is sprake van een (zeer) explosieve uitbarsting (oorzaak), waardoor de top/kegel van de vulkaan opgelazen werd en er een enorme krater ontstond (gevolg)

Caldera is explosief omdat de magma stroperig is/ het veel gassen bevat.

Modderstroom?

Sneeuw op de vulkaan smelt tijdens een uitbarsting. Dit zorgt ervoor dat er modderstromen kunnen ontstaan naast de uitbarsting zelf.

CVB-vragen

1. Wat is explosief vulkanisme?
2. Welke vulkaanvormen zijn explosief?
3. Welke eigenschappen van magma maken vulkanen explosief?
4. Bij welke plaatbeweging komt explosief vulkanisme voor?
5. Op wat voor geologische plekken komt explosief vulkanisme voor?
6. Waaraan herken je een stratovulkaan en een calderavulkaan?
7. Hoe ontstaat een calderavulkaan?
8. Uit welk gesteente bestaan deze 2 vulkanen?

locatie vulkaan

• Liggen vulkanen direct bij de subductiezone? 
• Nee! Voor vulkanisme is magma nodig. Dicht/direct bij de subductiezone heeft nog geen smelt plaatsgevonden omdat de duikende plaat nog niet diep genoeg is. 

Aardbevingen en vulkanisme?

Er stroomt magma naar de magmakamer (oorzaak).

De magmakamer zet hierdoor uit/ er komt steeds meer druk op bovenliggend gesteente. (gevolg).

De vulkaan Mayon heeft een bijna perfecte kegelvorm.
Geef (1) een kenmerk van het magma waardoor deze kegelvorm ontstaat en (2) het eruptietype van de Mayon.

Ten oosten van Filipijnen ligt een subductiezone. Direct langs deze subductiezone ontstaan aardbevingen. Verder van de subductiezone af ontstaan pas actieve vulkanen.
Geef aan waardoor actieve vulkanen pas verder van de subductiezone af ontstaan.

Gebruik de bron en de atlas.
De Bromo is een vulkaan in het oosten van Java, die deel uitmaakt
van een lange keten van vulkanen. Geef
-een beschrijving van de wijze waarop de vulkanen in deze keten zijn
ontstaan;
-de namen van de tektonische platen die hierbij betrokken zijn.

De Bromo ligt in een caldera. Deze caldera ontstond na afloop van een grote vulkaanuitbarsting. Beschrijf de wijze waarop deze caldera is gevormd.

Leerdoelen 2.3 (deel 2)

• Je kunt aangeven welke vulkaanvorm effusief is.
• Je kunt magma-eigenschappen benoemen van een effusieve vulkaan.
• Je weet op welk soort plekken effusief vulkanisme voorkomt.
• Je kunt uitleggen hoe een schildvulkaan boven een hotspot gevormd wordt, waarbij je ingaat op het begrip mantelpluim en de plaatbeweging.

Effusief vulkanisme

Effusief vulkanisme (= eruptietype) ontstaat bij een hotspots en divergente plaatbewegingen.

Vulkaanvormen: 
Spleetvulkaan, schildvulkaan

Spleetvulkanen

Kenmerken:

• Eruptietype is effusief;
• Dat komt omdat de magma erg dun is (vloeibaar) en weinig gassen bevat (die kunnen goed ontsnappen);
• Flauwe helling (omdat de lava ver weg kan stromen).

Mid-oceanische rug

Kenmerken schildvulkaan:

• Eruptietype is effusief;
• Dat komt omdat de magma erg dun is (vloeibaar) en weinig gassen bevat (die kunnen goed ontsnappen);
• Flauwe helling (omdat de lava ver weg kan stromen).

CVB-vragen

1. Wat houdt effusief vulkanisme in?
2. Welke 2 eigenschappen van magma maken een uitbarsting effusief?
3. Welke vulkaanvormen zijn effusief?
4. Hoe herken je een schildvulkaan?
5. Uit welk gesteente bestaat een schild/ spleetvulkaan?
6. Op wat voor geologische plekken komt effusief vulkanisme vooral voor? 

Hotspots

Schildvulkanen ontstaan ook bij hotspots. Wat zijn dat?

Je gaat een filmpje kijken (2.20 minuten). Maak aantekeningen tijdens het filmpje met in ieder geval de volgende onderdelen:

• Het begrip mantelpluim;
• Hoe de magma door de aardkorst komt en een vulkaan vormt.

Hotspot

Soms komen vulkanen voor die niet bij breukzones liggen.

mantelpluim = grote bel (nog warmere) magma die opstijgt vanuit diepere mantel. Bij de aardkorst wordt korst omhoog gedrukt en scheurt, lava stroomt naar buiten: hotspot

Aardplaat schuift over stabiel liggende mantelpluim heen en hotspot vormt aan het aardoppervlak een keten vulkanen (Hawaii)

Zet de letters in de goede volgorde zodat er een duidelijk uitleg ontstaat over het ontstaan van een vulkaan. Begin met A.

Bij subductiezones is de eruptietype?

1. Explosief
2. Effusief

Welk plaatje laat een calderavulkaan zien?

1. 
2. 
3. 
4. 

Een schildvulkaan komt voor bij

1. divergente breukzones en bij hotspots
2. convergente en divergente breukzones
3. convergente breukzones en hotspots
4. bij transforme breukzones en hotspots

Leerdoelen 2.3 (deel 3)

• Je kunt uitleggen (oorzaak-gevolg) hoe platentektoniek kan leiden tot een aardbeving.
• Je kunt uitleggen waarom een beving heviger is wanneer het hypocentrum ondiep is.
• Je kunt 4 factoren benoemen die de mate van schade bepalen.
• Je kunt uitleggen hoe en waar (en waarom daar) een tsunami ontstaat.

Hypocetrum

• plek waar de aardbeving begint
• bijvoorbeeld 5 of 25 km diepte
  

epicentrum

• recht boven de bron van de aardbeving.
• zwaarste aardbevingen komen hier voor
  

Trilling van de aardkorst als gevolg van het (plotseling) verschuiven van aardplaten. Er moet een spanning opgebouwd worden!

Kracht gemeten op de schaal van Richter.

Oorzaak-gevolgrelatie (SE of CE vragen!): benoem eerst de plaatbeweging (en de betrokken platen indien gevraagd), daarna dat de opgebouwde spanning vrijkomt.

zware aardbevingen

alleen lichte aardbevingen

zware aardbevingen

WAAROM DEZE VERSCHILLEN?

Gebruik kaartblad 131.
Leg uit hoe in het noordelijk deel van Turkije ontstaan. Je antwoord moet oorzaak-gevolgrelatie bevatten

Mate van schade

• Dichtbevolkt/dunbevolkt gebied.
• Economische situatie van het land (arm-rijk) - huizen?
• Diepte van hypocentrum
  Dieper = minder schade  demping door gesteente.
  Bij divergentie niet heel sterk: er wordt geen spanning opgebouwd.
• Mate van voorbereiding (hazard management)

Gebruik atlaskaart 238B.
Welke locatie is het meest gevoelig voor tsunami's? de westkust van Sumatra (Indonesië) of de oostkust van de VS. Leg je keuze uit.

Aan de slag!

Maak van 2.2:

Opdracht 1 t/m 6.

Noteer je antwoorden in hele zinnen, in je schrijft.

Let op formulering antwoord!