Leestekens, hoofdletters, koppelteken en trema

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-4

Leestekens en hoofdletters

Trema en koppel

Lesdoelen

• Je leert leestekens op de juiste manier gebruiken.
• Je weet wanneer je een komma, een dubbele punt en aanhalingstekens gebruikt in een zin.
• Je weet wanneer je een hoofdletter gebruikt.
• Je weet wanneer en hoe je een koppelteken moet gebruiken.
• Je weet wanneer en hoe je een trema moet gebruiken.

Leestekens

Begrip

• Leestekens: tekens die in de tekst gebruikt worden om een tekst beter leesbaar te maken. 

Huh?

s zomers leefde men in de middeleeuwen buiten en werden karels avonturen en belerende fantasieen opgevoerd en hoorde men gecreeerde poezie op bomvolle pleinen vol geinteresseerde mensen was het fictie of nonfictie marias leven stond in ieder geval centraal in veel verhalen want de bijbel speelde een belangrijke rol

Ervaar het verschil!

's Zomers leefde men in de middeleeuwen buiten en werden Karels avonturen en belerende fantasieën opgevoerd en hoorde men gecreëerde poëzie op bomvolle pleinen vol geïnteresseerde mensen. Was het fictie of non-fictie? Maria's leven stond in ieder geval centraal in veel verhalen, want de Bijbel speelde een belangrijke rol.

Een zin eindigt met een leesteken.

• Punt (gewone zin):
  De deelnemers presenteren hun act.
• Vraagteken (vraagzin):
  Zijn ze erg zenuwachtig?
• Uitroepteken (uitroep):
  Doe je best!

Komma

De komma is een korte pauze in een zin. Zonder de komma kan een zin verkeerd geïnterpreteerd worden.

Komma

 De komma is een korte pauze in een zin.

Je gebruikt een komma...	bijvoorbeeld
als je iemand aanspreekt	'Hé, wat doe jij hier?'
tussen delen van een opsomming	In de zomer ga ik fietsen, zwemmen, wandelen en raften.
voor voegwoorden als: want, maar, omdat, zoals.	In deze zin staat een komma, want er staat een voegwoord in.
tussen twee persoonsvormen	Pas toen hij dat zei, vielen de puzzelstukjes op z'n plaats.

Wat gebeurt hier?

• De meester zei Pietje is een monster.
• De meester zei: 'Pietje is een monster.'
• 'De meester,' zei Pietje, 'is een monster.'

Wat gebeurt hier?

• De leerlingen die met zekerheid een voldoende willen hebben vaak goed geleerd en geoefend.
• De leerlingen die met zekerheid een voldoende willen, hebben vaak goed geleerd en geoefend.

Voorbeeldzin zonder komma

Schrijf de zin over, met de komma op de juiste plek!

Als je gesport hebt moet je daarna douchen.

Als je gesport hebt, moet je daarna douchen.

Voorbeeldzin zonder komma

Schrijf de zin over, met de komma op de juiste plek!

Laatst toen ik mijn kamer aan het opruimen was vond ik allerlei spullen van toen ik jong was: lego barbies kaartspellen en knuffels.

Laatst, toen ik mijn kamer aan het opruimen was, vond ik allerlei spullen van toen ik jong was: lego, barbies, kaartspellen en knuffels.

Dubbele punt

• Voor een toelichting of verklaring.
• Voor een opsomming
• Voor een citaat

Wat gebeurt hier?

• De patiënt redt het niet het donorhart invriezen dus
• De patiënt redt het: niet het donorhart invriezen dus!
• De patiënt redt het niet: het donorhart invriezen dus!

Aanhalingstekens

• Bij een citaat (ook wel directe rede genoemd).
• Als je het woord zelf bedoelt en niet de betekenis: 

Wat een 'geweldige' dag was dit.

Voorbeeld aanhalingstekens

Een citaat (wordt ook directe rede genoemd):

- 'Heb jij een pen voor me?' vroeg Rachel aan Sem.

- 'Volgende week ben ik bij mijn vader en zijn vriendin,' zei Storm.

- Linde smeekte haar zus: 'Mag ik alsjeblieft dat zwarte jurkje van je lenen?'

- 'Als ik je van het station moet halen,' zei Lars, 'dan stuur je maar een appje.'

Geen aanhalingstekens bij:

LET OP! 

Bij een indirecte rede (je schrijft dan niet letterlijk iemands woorden) en bij gedachten gebruik je geen aanhalingstekens.

- Rachel vroeg aan Sem of hij een pen voor haar had.

Schrijf de zin over, met de hoofdletters, leestekens en
aanhalingstekens op de juiste plek!

Elsa zei ik heb morgen om 9.30 uur een afspraak bij de kapper

Schrijf de zin over, met de hoofdletters, leestekens en
aanhalingstekens op de juiste plek!

de trainer zei jullie hebben allemaal goed getraind vandaag

‘Isabelle zei:‘ Ik heb een super vakantie gehad.

1. Goed
2. Fout

Bjorn vroeg: ‘Wil je de suiker aangeven?’

1. Goed
2. Fout

Nina zei tegen Joost: ‘Ik kan het niet vinden’.

1. Goed
2. Fout

Hij dacht dat hij wel op tijd kon komen.

1. juist
2. onjuist

Bollo, de hond van de buren, heeft het hele weekend geblaft.

1. juist
2. onjuist

'Je kunt ervan uitgaan,' zegt hij, 'dat ik niet op tijd in de les kan komen'.

1. juist
2. onjuist

Hoofdletters

• aan het begin van de zin > Het is vandaag zonnig.
• bij eigennamen > Myrthe Croese
• bij feestdagen of historische gebeurtenissen > Tweede Wereldoorlog
• aan het begin van een citaat >
  De docent riep: 'Start met stillezen.'

Begin van een zin

• Je begint een zin met een hoofdletter.

Als de zin met een afgekort woord begint, verschuift de hoofdletter naar het tweede woord:

• 's Ochtends sta ik vroeg op.
• 't Was vanochtend wel erg koud.

Begin van een zin

Als de zin met een cijfer of symbool begint, schrijf je geen hoofdletter aan het begin van de zin.

• €15 betaalde hij voor het boek.
• 86 jaar geleden werd mijn opa geboren.

Namen van personen

Je schrijft een hoofdletter bij voor- en achternamen, doopnamen en voorletters:

• Myrthe Croese

Aanspreektitels (mevr.) en tussenvoegsels (van der) krijgen geen hoofdletter, maar wel als de voornamen erbij staan.

• fam. Berkmans
• Bert van den Brink, let op: meneer Van Den Brink

Organisaties, merken, producten

Organisaties, merken en producten krijgen een hoofdletter.

• Apple
• Verenigde Naties

Soms gebruiken bedrijven de hoofdletters afwijkend, je neemt dit dan over.

• iPhone, iPod, eBay

Aardrijkskundige namen, volken, talen, windstreken

Bij aardrijkskundige namen van landen, steden, rivieren, enzovoort gebruik je een hoofdletter.

• Eindhoven
• Amerikaanse president
  
  

Ook bij volken, talen of dialecten gebruik je een hoofdletter.

• Fransman
• Limburgs dialect

Wat is goed geschreven?

1. ronell Langston Plasschaert
2. Ronell langston Plasschaert
3. Ronell Langston Plasschaert
4. Ronell Langston plasschaert

Wat is goed geschreven?

1. belgische gerechten
2. belgische Gerechten
3. Belgische Gerechten
4. Belgische gerechten

Welk woord schrijf je met een hoofdletter?

1. kerstmis
2. december
3. kerstviering
4. kerstboom

Welk woord schrijf je met een hoofdletter?

1. winkel
2. supermarkt
3. lidl
4. aanbieding

Welk woord is goed geschreven?

1. politieagent
2. politie-agent

Welk woord is goed geschreven?

1. vmboleerling
2. vmbo-leerling

Welk woord is goed geschreven?

1. judoopleiding
2. judo-opleiding

Welk woord is goed geschreven?

1. tv-programma
2. tvprogramma

Welk woord is goed geschreven?

1. tv-programma
2. tvprogramma

Gebruik van het trema 

• Deze gebruik je ook om tekst beter leesbaar te maken.

1. twee klinkers naast elkaar, waarvan de laatste met een trema: apart uitspreken.
2. bij een -ie schrijf je in het meervoud -iën of -ieën

Gebruik van het trema 

Twee klinkers naast elkaar, waarvan de laatste met een trema: apart uitspreken

• geïnteresseerd
  
• conciërge

Gebruik van het trema 

Bij een -ie schrijf je in het meervoud -iën of -ieën

• Valt de klemtoon op de -ie? Dan schrijf je -ieën.
  
• Valt de klemtoon niet op de -ie? Dan schrijf je -iën.

wel op -ie: 

fantasie = fantasieën

kopie = kopieën

niet op -ie: 

bacterie = bacteriën

ruzie = ruziën 

Welk woord is goed geschreven?

1. tweeën
2. tweën

Welk woord is goed geschreven?

1. parodiën
2. parodieën

Welk woord is goed geschreven?

1. drieënveertig
2. driënveertig

Welk woord is goed geschreven?

1. knieën
2. kniën