15.2 Vetten

• Scheikunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

15.2 Vetten

Deze les

• Introductie quiz vetten
• Uitleg vetten
• Lezen 15.2
• Maken 18ABC, 19, 21, 22, 24 t/m 27

Wat is een functie van vet in het lichaam?

1. Energiebron
2. Bouwsteen cellen
3. Isolatie
4. Bouwsteen hormonen

Vetten zijn onderdeel van een gezond voedingspatroon.

1. Waar
2. Niet waar

Welke vetten passen bij een gezond voedingspatroon?

1. Verzadigde vetten
2. Onverzadigde vetten
3. Transvetten

Olie is een vloeibaar vet.

1. Waar
2. Niet waar

Het is mogelijk om lokaal vet te verbranden, bijv. buikvet, door specifieke sportoefeningen.

1. Waar
2. Niet waar

Leerdoelen

• Je kunt m.b.v. Binas tabel 67G een vet tekenen bij gegeven namen van vetzuren en kunt uit een gegeven structuurformule van een vet nagaan uit welke vetzuren het is opgebouwd.
• Je kunt de reactievergelijking in structuurformules geven van het ontstaan van een vet, van de hydrolyse hiervan, van vetharding en verzeping.
• Je weet wat fosfolipiden zijn en hoe de celmembraan is opgebouwd hiermee.
• Je kunt uitleggen op microniveau waarom (cis-)onverzadigde vetten gezonder zijn dan verzadigde vetten en transvetten.

Functie van vetten

• Energiebron en reserve opslag voor energie.
• Opbouw van de celmembraan.
• Isoleren en beschermen van organen.
• Bouwsteen voor hormonen.

Bouw van vetten

• Glycerol + 3 vetzuren --> vet 
• Vet wordt ook wel triglyceride genoemd.
• In een vet zijn esterbindingen aanwezig.
• Zie Binas tabel 67G

Naamgeving esters

• Deel van alcoholgroep = zijgroep, achtervoegsel -yl
• Deel van zuurgroep = hoofdketen, achtervoegsel -oaat
• Voorbeeld: methylethanoaat

Naamgeving vetten

• Dezelfde manier als 'gewone' esters
• Alcohol is glycerol, als zijgroep: glyceryl
• Vetzuren als hoofdketen: bijv. stearaat (van stearinezuur)
• Voorvoegsels gebruiken voor aantal vetzuren.
• Voorbeeld: glyceryltristearaat  

Verzadigde en onverzadigde vetten

• Verzadigd vetzuur = alleen enkele C-C bindingen aanwezig.
• Onverzadigd (enkelvoudig of meervoudig) vetzuur = 1 of meer dubbele C=C bindingen aanwezig.
  

• Verzadigde vetten zijn vast bij kamertemperatuur, onverzadigde vetten zijn vloeibaar bij kamertemperatuur.
• Waarom??

Verzadigde en onverzadigde vetten

• Dubbele C=C bindingen zorgen voor zwakkere vanderwaalsbinding, waardoor het smeltpunt lager ligt.
  
• Verzadigde vetten zijn slecht voor de gezondheid -> celmembraan wordt minder flexibel.
• Links verzadigd vet, rechts (cis-) onverzadigd vet.

Transvetten

• Transvetten hebben net als verzadigde vetten een sterke vanderwaalsbinding.
• Worden zeer moeilijk afgebroken in het lichaam.

Onverzadigde vetten aantonen

• Dubbele C=C bindingen in vetten kunnen worden aangetoond door additie van broom- of joodwater.
• De bruine kleur van het broom/joodwater verdwijnt bij additie. 
• Hoeveelheid benodigd broom/jood geeft mate van onverzadigdheid aan.
• Wordt aangeduid met het broom- of joodgetal.

Vetharden

• Proces waarbij de dubbele C=C bindingen in een vetzuur worden verwijderd door additie met waterstof.
• Onverzadigd vet -> verzadigd vet.
• Om houdbaarheid te verhogen.

Hydrolyse van vetten in zuur milieu

Hydrolyse van vetten in zuur milieu geeft glycerol en de vetzuren.

Hydrolyse van vetten in basisch milieu

• Hydrolyse van vetten in basisch milieu (verzeping) geeft glycerol en de vetzuurresten.
• Een zout met een vetzuurrest wordt ook wel een zeep genoemd.
• Bijvoorbeeld ontstaan van een natriumzeep:

Aan de slag

• Lezen 15.2
  
• 18ABC, 19, 21, 22, 24 t/m 27