Weber en de prestatiemaatschappij

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Hobbes, Weber en de prestatiemaatschappij

1. Weber en de onttovering van de wereld

• Griekse denkers: menselijke natuur is afspiegeling van de rest van de natuur. Deze natuur heeft een bepaalde betekenisvolle orde en harmonie.
• Bijvoorbeeld Aristoteles: alle beweging dient een bepaald inhoudelijk doel (entelecheia). De mens ontwikkelt zich tot een redelijk wezen.
  

• Moderne denkers: technologische ontwikkelingen --> de wereld is doelloos en onbezield
  
• Bijvoorbeeld Hobbes: de natuur gehoorzaamt aan doelloze natuurwetten. De mens wordt ook gedreven door dit soort wetten: angst voor de dood en de begeerte om te leven
  

• Weber: onttovering van de wereld. Wereld gaat van een bezield naar onbezield geheel.
  

Mensbeeld Hobbes

De mens is...

• zelfzuchtig
• wreed
• grofweg gelijk

Hobbes

De natuurtoestand volgens Hobbes als centraal gezag ontbreekt:

 "Ieder mens jaagt alleen maar zijn eigen belang na en is een wolf voor de ander uit angst om te sterven. Mensen zien alleen af van geweld als anderen dat ook doen."

Hobbes vreesde voor een 'oorlog van allen tegen allen' als we geen hogere macht hebben die ons in toom houdt. 

Max Weber

Max Weber was een Duitse socioloog die het gedrag van mensen verklaart door te kijken naar hoe zij de werkelijkheid zien. Wanneer je wilt begrijpen waarom iemand iets doet, moet je je inleven in diegene, volgens Weber. Dit wordt het sociaalconstructivisme-paradigma genoemd.

 

Weber ontwikkelde niet alleen sociologische theorieën door middel van onderzoek doen, maar deed ook uitspraken over hoe men onderzoek moet doen. Dit wordt methodologie genoemd en die doet dus onderzoek naar procedures en werkwijzen die wetenschappers gebruiken. Ook op deze manier heeft Weber bijgedragen aan de sociale wetenschap.

sociaalconstructivisme-paradigma

Onttovering

Mysteries beheerste vroeger het leven: veel dingen waren voor ons onverklaarbaar.

Tegenwoordig (mede door de wetenschap) weten we steeds meer te verklaren. 

Weber noemde dit 'onttovering van de wereld' (Entzauberung der Welt).

Max Weber

Visie van Weber op rationalisering

In de moderne tijd (door rationalisering) verminderde het belang van tradities en emotionele bindingen en was er minder aandacht voor het bovennatuurlijke. Weber typeerde dit als “onttovering van de wereld”.

• Opkomst van het kapitalistische systeem (met het op rationele wijze nastreven van winst) 
• Toenemende bureaucratisering van de staat (ijzeren kooi) 
  

IJzeren kooi 

De ijzeren kooi is een concept van de socioloog Max Weber. Het verwijst naar de manier waarop bureaucratie en rationalisering in de moderne samenleving mensen kunnen beperken. Wat ooit bedoeld was om efficiëntie te vergroten, kan veranderen in een verstikkend systeem van regels en procedures waaruit individuen moeilijk kunnen ontsnappen.

Samenvattend

De ijzeren kooi van Max Weber verwijst naar hoe bureaucratie en rationalisering mensen gevangen kunnen houden in een systeem van regels. Dit staat in verband met individualisering, waarbij mensen steeds meer op zichzelf zijn aangewezen, en met de onttovering van de wereld, waarin traditionele waarden en magie plaatsmaken voor rationeel denken. In de prestatiemaatschappij wordt dit zichtbaar: mensen worden gedwongen zichzelf voortdurend te bewijzen, vastgehouden in een systeem van efficiëntie en succescriteria.

De prestatiemaatschappij

Vrije markt als individualiserende ideologie: iedereen krijgt de kans om op de markt zijn eigen volmaaktheid te bereiken. Succesvol zijn, alles uit jezelf halen, excelleren, er helemaal voor gaan, je droom verwezenlijken. Het leven als een geheel van kansen, belevingen en ervaringen.

Max Weber: protestantisme arbeidsethos is voorloper van kapitalistische samenleving. Arbeid en werk als essentieel voor het goede leven. Je beroep als je roeping.

Verschillen:

- In het protestantisme zin van de arbeid gelegen in de dienst aan God. Nu: in externe goederen.

- Elk beroep waarin je je talent gebruikte en je medemensen diende is eervol. Nu: succes als pyramide structuur

- Mens als intrinsiek waardevol.

De prestatiemaatschappij

Psychische druk: je moet wel materieel en qua positie succesvol worden. Je succes is je eigen verdienste, maar als je faalt, ben jij gefaald. --> dit is ideologie.

- Je moet jezelf als succesvol presenteren --> mooie foto's op Insta zetten van de geweldige dingen die je doet.

- Loser kan niet in opstand komen tegen dit systeem, behalve door of de schuldigen aan te wijzen of te medicaliseren

Paradox van de verwerkelijking van de vrijheid: vrije markt was bevrijdend bedoelt, maar dwingt mensen in een nieuwe dwangbuis van de meritocratie (beloning op basis van talent/kunnen).

1. Leg uit dat de vrije markt een individualiserende ideologie is
2. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen de prestatiemaatschappij en de opvatting van arbeid en beroep volgens Max Weber?
3. Leg uit hoe de prestatiemaatschappij tot grote psychische druk leidt
4. Wat is de paradox van de verwerkelijking van de vrijheid via de vrije markt (individualisering) en de prestatiemaatschappij?