Griekse tragedie: toneel

• Grieks
• Secundair onderwijs

De Griekse tragedie

Wat ontbreekt er op de vorige foto?

1. de stoeltjes op de tribune
2. het dak
3. het podiumgebouw
4. het beeldscherm

Oorsprong Griekse tragedie:

1. - wedstrijden tussen zang- of dansgroepen van jongens of mannen
2. - Bij wedstrijden ter ere van Dionysos: 
3. offer van een bok op altaar (tragos) 
4. of eerste prijs
5. - 'tragedie' komt dus van tragoidia (tragos + odia): "bokken-zang"

ARCHITECTUUR: de onderdelen van een Grieks/Romeins theater

Orchestra: plaats waar het koor zong en danste

midden op orchestra : altaar (religieus karakter)

Hoeveel bedroeg de prijs van een toegangskaartje?

1. Gratis, dat werd betaald door de stad
2. een dagloon
3. een maandloon
4. een jaarloon

Waarvoor werd het skene-gebouw NIET gebruikt

1. als decor waarvoor de acteurs speelden
2. opslagruimte voor rekwisieten
3. als kleedruimte
4. als toeschouwersruimte

Onderdelen van een theatergebouw

02:27

Het theater van Pompeius was het eerste stenen (en dus permanente) theater in Rome. Dat was een schandaal!

Hoe zorgde Pompeius ervoor dat het nooit zou worden afgebroken?

1. Hij liet een wet stemmen die de doodstraf plaatste op het afbreken van zijn theater
2. Hij betaalde het theater volledig uit eigen zak
3. Hij liet een tempel voor Venus bovenop de tribune bouwen
4. Hij liet de bouw van houten theaters verbieden

Welke historische
gebeurtenis speelde zich
af in de vergaderzaal?

1. Caesar is hier vermoord door zijn medesenatoren, onder wie zijn adoptiezoon Brutus
2. Cato bleef hier herhalen dat Carthago vernietigd moest worden
3. Pompeius is hier onthoofd

Griekse theatermaskers

Theatron

Op welke manieren zorgden de oude Grieken NIET voor een betere akoestiek?

1. amforen onder het podium zorgden door trilling door het geluid voor versterking
2. de toneelmaskers van de acteurs werkten door hun vorm als een soort luidspreker/megafoon
3. Er was een klein bassin met water dat het geluid versterkte
4. de perfect ronde vorm van de tribune weerkaatste het geluid

Wie waren de toeschouwers in het theater?

1. Alle bevolkingslagen, mannen en vrouwen
2. Alleen mannen
3. Alleen rijken
4. Rijke mannen én vrouwen

Soms kwam een god als redder in nood:
de deus ex machina. Hoe kwam die het podium op?

1. Ze maakten rook met na hout en hij leek op een wolk binnen te komen
2. Hij werd met soort kraan met touw van de paraskenia naar beneden gelaten
3. Hij had altijd een lange grijze baard en was meteen herkenbaar voor het publiek
4. Hij sprong van het skènè-gebouw; soms ging het mis.

1. De Grote Dionysia

1. De Grote Dionysia

Organisatie

• Toneelfestival in Dionysustheater (Athene, 5e eeuw v. Chr.)
  
• 5 dagen eind maart (lente / extra publiek)
• Voor iedereen toegankelijk
  
• Wedstrijd
  
• Subsidie & sponsoring
  

1. De Grote Dionysia

Organisatie

• Dag 1         Beeld van Dionysus naar theater
  
  
• Dag 2-4    3 dagen met tragedies
                        Elke dag trilogie + saterspel van 1 auteur
                        Elke dag afgesloten met 1 komedie
  
  
• Dag 5        Optocht, offers & prijsuitreiking
  

Aan de voet van de Akropolis

17.000 zitplaatsen (330 v.Chr.)

Actueel: in 427 v. Chr. komt Oidipous Rex van Sophokles.

Dat is twee jaar na de grote pestepidemie. 

Een monsterlijke sfinx zorgt voor pest en Oidipous 

lost dat probleem op door het raadsel te ontcijferen.

2. De Grote Drie

Aischylos (525-456)

• 90 tragedies
  
• 7 over (trilogie Oresteia)
• Uitheemse kostuums/dans
• 2 acteurs, grote rol koor
• Geen toeval, maar invloed
    van goddelijke gerechtigheid
  

Sofokles (495-406)

• 123 stukken
• 7 tragedies overgeleverd
  
• 24x eerste prijs
• Introductie 3e acteur
• Koor heeft commentaarfunctie
• Aandacht voor karakter van
   personages
  

Euripides (480-406)

• 92 tragedies
• 18 overgeleverd
• Slechts 5x eerste prijs
• Griekse Verlichting (na Salamis)
• Grote nadruk op psychologie van
    de personages (vrouwen)
  
   --> mens is verantwoordelijk
  

Even checken of je nog mee bent.

Kijk goed naar de onderdelen van het plaatje.

Onderdeel E heet ....

1. orchestra
2. skene
3. parodos
4. theatron

H+G vormen samen:

1. orchestra
2. skene
3. parodos
4. theatron

Onderdeel A heet:

1. orchestra
2. skene
3. parodos
4. theatron

Soms kwam een god als redder in nood:
de deus ex machina. Hoe kwam die het podium op?

1. Ze maakten rook met na hout en hij leek op een wolk binnen te komen
2. Hij werd met soort kraan met touw van de paraskenia naar beneden gelaten
3. Hij had altijd een lange grijze baard en was meteen herkenbaar voor het publiek
4. Hij sprong van het skènè-gebouw; soms ging het mis.

Wat is de juiste volgorde?

1. Proloog-epeisodion-parodos-stasimon (4x) - epiloog - exodos
2. Proloog-parodos-epeisodion & stasimon (4x) - exodos - epiloog
3. Parodos-proloog-epeisodion-stasimon-exodos-epiloog
4. Proloog-parodos-epeisodion & stasimon -epiloog-exodos

Waarvan is Delphi NIET bekend?

1. Haar orakel
2. Haar sterke vloot
3. De Pythische Spelen ter ere van Apollo
4. de heuvel staat volgebouwd met schathuizen voor Apollo

Hoe komt het dat er op Sicilië een Grieks theater gebouwd is?

Het theater van Orange is:

1. Grieks
2. Romeins

Theater van Marcellus

Vaste vorm-onderdelen:

- Proloog (voorwoord): beginsituatie en thema

- Parodos: opkomst van het koor

- Episodes (epeisodion): meestal 4 of 5 (bedrijven)

- Stasima: na elk epeisodion: koorlied (reflectie op de gebeurtenissen)

- Exodos: afloop

Noem een duidelijk zichtbaar verschil tussen een Grieks (Epidauros, Delphi) een Romeins theater (Rome, Orange)

Wat is hybris?

1. Opvoering van een zeeslag
2. Tragedie met veel thema's
3. Een solo
4. Hoogmoed t.o.v. goden

Onthoud en noteer de Griekse termen uit het volgende filmpje (4'26")

Hoeveel toneelspelers verdeelden onderling de rollen in een tragedie?

1. vier
2. twee
3. één
4. twee of drie

Medea (Euripides)

Verhaal:

1. Personages (weet je wat persona betekent?):           

Medea, Jason, Kreon (Korinthe)

2. Jason en de Argonauten (zie volgende dia: filmpje

en lees daarna p. 120-121 klassikaal)

Thematiek:

Luister naar filmpje op volgende dia en noteer (!) de thema's die aan bod komen in het verhaal

De thematiek van de Medea

         passie

         verraad

         verbanning

         wraak (!)

         Griekse 'beschaving' vs. de oosterse ‘barbaarsheid’

         de sterke powervrouw/feministe

 

Probeer je eens in te leven in de situatie van Medea zelf. Om welke redenen gaat zij precies over tot haar daden?

- Ze heeft geen economische zekerheid meer na haar scheiding met Jason

- identiteit: heeft haar eigen broer vermoord en thuisland achtergelaten om bij Jason te kunnen zijn. Nu valt ook dat nog weg: ze is nu een vreemdelinge in een vreemd land.

- Sterke powervrouw/feministe: ze is intelligent en bekritiseert 

de traditionele rol van de vrouw en maatschappelijke orde.

+ als vernederde vrouw neemt zij haar situatie in eigen handen.

- Wraak: nu ze niks en ook niemand meer heeft, kan ze Jason 

alleen maar treffen door hun kinderen te doden.

ekkuklèma

Het geweld of een moord zelf mocht nooit getoond worden, alleen het 'resultaat' ervan. Daarvoor werd een 'ekkuklèma' gebruikt, een rolbaar platform waarop na de moord de lijken het podium werden opgerold.

In de Medea gebeurt dat eigenlijk in de deus ex machina-scène (de lijkjes an haar zonen liggen op het karos van Helios waarmee ze ervandoor gaat).

In zowat elk Grieks drama (ook de Ilias en de Odyssee) staat het hoofdpersonage voor een enorm dilemma: in welke zin geldt dat voor Medea?

Medea: moreel dilemma!

Ze is vernederd door haar man: 

- ofwel leeft ze de rest van haar leven als gescheiden vreemdelinge

én zonder haar kinderen en in Korinthe: haar leven is kapot

- ofwel kan ze terug de overhand/de macht over haar man krijgen: daarvoor moet ze dan wel haar eigen kinderen ten gronde richten.

HAMARTIA = de menselijke tekortkoming of vergissing die tot de ondergang leidt. 

Medea’s hamartia is: vooral haar hybris (= hoogmoed): in plaats van zich te schikken in haar lot MOET ze haar man terugpakken. Haar trots en haar wraakzucht zijn oncontroleerbaar.

In de voortdurende strijd in zichzelf tussen haar rationele inzicht en haar emoties overwinnen die laatste: ze weet dat het doden van haar kinderen haar zal breken, maar doet het toch.

Haar fout is dus dat ze haar morele grenzen overschrijdt uit gekrenkte trots.

Wat is de PERIPETEIA in de Medea van Euripides?
M.a.w: op welk moment doet ze iets waardoor ze de afloop onvermijdelijk in gang zet en er geen terugkeer meer mogelijk is (point of no return)?

PERIPETEIA!

Medea voert een voortdurende inwendige strijd: tussen rationeel blijven en het niet doen, want ze houdt zielsveel van haar kinderen

en anderzijds nemen de emoties stilaan de overhand:

Wanneer ze de vergiftigde geschenken (kroon + mantel) aan haar kinderen meegeeft om aan hun nieuwe stiefmoeder cadeau te doen, zet ze de dodelijke afloop onvermijdelijk in gang. Ook al zou ze het niet meer willen, nu MOET ze haar kinderen wel doden, want anders zullen ze uit wraak door de koninklijke familie gedood worden.

Euripides (480-406)

• 92 tragedies
• 18 overgeleverd
• Slechts 5x eerste prijs
• Griekse Verlichting (na Salamis)
• Grote nadruk op psychologie van
    de personages: ook sterke en menselijke vrouwen
   --> mens staat centraal: is verantwoordelijk voor daden en toont redeneringen erachter
  

de werken van Euripides

- maatschappijkritiek: hij gaf een spreekpodium aan groepen als slaven en vrouwen (die spreken vaak intelligenter dan koningen in zijn werken!)

- radicaal en modern: daarom ook minder geliefd 

Als je goed op de jaartallen hebt gelet, heb je volgende vraag juist. Welke stelling klopt?

1. Euripides vocht mee tijdens de Perzische Oorlogen, Sophokles liep als jongen mee in de overwinningsprocessie na Salamis, maar Aischylos werd geboren op de dag van de Slag bij Salamis.
2. Aischylos vocht mee tijdens de Perzische Oorlogen, Sophokles liep mee in de overwinningsprocessie na Salamis, en Euripides werd geboren op de dag van de Slag bij Salamis.
3. Sophokles werd geboren vóór de Perzische Oorlogen, Aischylos erna, en Euripides pas een eeuw later.

www.bing.com

Lees nu prologos p. 122-123

Daarna vertalen epeisodion 1

"Antigone"

• Tragedie van Sophokles
  
• Dochter van Oedipus
  
• volgende filmpje = samenvatting in 7 min
• (of anders die daarna: minder goed, maar in 3 min)

Zet de onderdelen van een tragedie in de 1goede volgorde.

epeisodion

exodos

proloog

stasimon

parodos

Zet de onderdelen van een tragedie in de 1goede volgorde.

De wachter meldt Creon dat P. toch begraven is. Antigone is op heterdaad betrapt

Ismene wil ook sterven/de schuld krijgen. Creon laat beiden wegvoeren. 

Ismene en Antigone overleggen: Ismene wil/kan niet helpen

Creon ondervraagt Antigone. Antigone verdedigt zich

Creon verduidelijkt zijn edict: Polyneikes mag niet begraven worden

Wie zijn de hoofdrolspelers in de Antigone?

1. Ismene, Antigone, Creon en Haemon
2. Antigone, Polynices, Creon en Haemon
3. Antigone, Medea, Creon en Haemon
4. Antigone, Eurydice, Creon en Eteocles