Verantwoordelijkheid - MB

• Mentorles
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Middelbare school
• Praktijkonderwijs
• Leerjaar 1,2

Verantwoordelijkheid

hoe leer je keuzes maken die moreel juist zijn?

Verantwoordelijkheid - In deze les staat het begrip “verantwoordelijkheid” centraal. Leerlingen reflecteren op en vormen zich een mening over het gedrag en de emoties van Jamie (13 jaar) die een moord heeft gepleegd. Tevens is er aandacht voor de rol die de advocaat en de vader spelen voor Jamie.

In het laatste deel van de les

Je kent het begrip verantwoordelijkheid en je kunt redenen uitleggen waarom iemand wel of geen verantwoordelijkheid neemt in een bepaalde situatie. 

Dat betekent dat je kunt uitleggen:

- hoe emoties en omstandigheden een rol kunnen spelen bij het al dan niet nemen van verantwoordelijkheid

- hoe iemands beoordeling van een situatie bepaalt of hij/zij verantwoordelijkheid wil nemen.

Leerdoel

Leerdoel:

Je kunt het begrip verantwoordelijkheid uitleggen

Je kunt redenen geven waarom iemand wel of geen verantwoordelijkheid neemt in een bepaalde situatie.

Succescriteria:

Je kunt uitleggen hoe emoties en omstandigheden een rol kunnen spelen bij het al dan niet nemen van verantwoordelijkheid

Je kunt uitleggen hoe iemands beoordeling van een situatie bepaalt of hij/zij verantwoordelijkheid wil nemen.

Wat is verantwoordelijkheid?

In het algemeen wordt onder verantwoordelijkheid verstaan dat je aansprakelijk bent voor je keuzes en handelen en daarover verantwoording kan afleggen. 

Klik hier: fragment politie verhoor I

Klik op het kopje 'verhoor bij de politie' en kijk het fragment van Adolescence. In dit clipje is het nog niet duidelijk, voor de mensen die het  nog niet gezien hebben, dat Jamie schuldig is aan de moord. De komende vragen spelen hier op in. 

Wat zou jij Jamie aanraden om te doen?

1. niks zeggen
2. een verhaal verzinnen
3. eerlijk antwoord geven op de vragen
4. iets anders

Leerlingen beantwoorden de vraag “Wat zou jij Jamie aanraden om te doen?” door middel van een multiple choice vraag.

Benoem de uitkomsten. Blijf weg van waarde-oordelen.

Vraag leerlingen expliciet naar optie D.

Vraag door:

- Welke optie werd niet/nauwelijks gegeven? Vraag leerlingen waarom ze die niet kozen

- Vraag leerlingen om hun antwoord toe te lichten.

- Vraag leerlingen wat het positieve/negatieve gevolg van hun antwoord zou kunnen zijn.

- Laat leerlingen die verschillende antwoorden hebben op elkaar reageren.

vader?

Vader Eddie zegt steeds dat hij Jamie gelooft. 

Is dat een goede keuze voor een vader?

JA

NEE

Benoem de uitkomsten. Blijf weg van waarde-oordelen.

Vraag door:

-Waarom heb je voor “ja”/ “nee” gekozen? Hiermee worden de onderliggende waarden van leerlingen zichtbaar.

-Is “eerlijkheid” belangrijker dan “steun geven”?

-Hoe moet een vader zich gedragen?

- Is de steun die een vader geeft onvoorwaardelijk? Waarom wel/niet?

Het advies van de advocaat

De advocaat heeft Jamie het advies gegeven om niets te vertellen over wat te maken heeft met gisteravond. 

Dat is een juridisch advies, omdat het gericht is op het beste voor zijn zaak bij de rechtbank. 

De advocaat heeft geen moreel advies gegeven. Moreel is wat het juiste is voor goed leven.

In slide 7 en 8 staat centraal dat mensen in verschillende rollen verschillende adviezen kunnen geven. Een vader kan een ander advies geven aan zijn zoon dan wanneer hij als advocaat zijn cliënt bijstaat in de rechtbank.

In welke situatie zou een advocaat wel een moreel advies kunnen geven?

Kern van het antwoord: Mensen kunnen in verschillende rollen vanuit verschillende perspectieven denken en handelen.

Het is niet zo dat een juridisch advies per definitie immoreel is. Het dient een ander doel. De vader geeft ook niet per definitie een moreel advies.

Heeft een moordenaar de morele plicht om de moord te bekennen?
Leg je antwoord uit.

Het antwoord “ja” heeft de sterkste argumenten.

Vraag door:

- Waarom is het erkennen van de waarheid belangrijk?

- Waarom is het tonen van respect voor het slachtoffer en diens nabestaanden belangrijk?

Welke emotie houdt Jamie tegen om gebruik te maken van die verantwoordelijkheid?

angst

schaamte

trots

verdriet

woede

Vraag door:

- Leg je antwoord uit.

- Kan er ook sprake zijn van een combinatie van emoties?

Angst: Jamie is bang voor de gevolgen van zijn daad.

verdriet: Jamie is verdrietig, omdat hij nu waarschijnlijk de gevangenis in moet.

Schaamte/verdriet: Jamie schaamt zich dat hij de moord heeft gepleegd, omdat hij weet dat iemand vermoorden slecht is. Dit is een mogelijke verklaring, maar in de serie blijkt het lastig te zien in hoeverre Jamie zich echt schuldig voelt over wat hij heeft gedaan en echt medelijden heeft met het slachtoffer.

Klik hier: fragment politie verhoor II

Klik op het kopje en bekijk het tweede deel van het fragment waar je erachter komt dat Jamie schuldig is. Op de volgende slides komen er vragen die ingaan op het fragment.

De agenten weten al dat Jamie de moord heeft gepleegd, omdat er camerabeelden zijn. Hoe zullen de agenten Jamie zien als hij niet eerlijk is of meewerkt?

Kern van het antwoord: Iemand die meewerkt en zich positief opstelt zal waarschijnlijk een positiever beeld achterlaten bij de agenten dan iemand die tegenwerkt. Een meewerkende opstelling kan blijk geven van verantwoordelijkheids-of schuldbesef.

De agenten tonen de camerabeelden waarop te zien is dat Jamie het meisje neersteekt.
Na het zien van die beelden begint Jamie te huilen.
Waarom zou hij juist op dat punt gaan huilen?

Kern van het antwoord:

Jamie ziet in dat de agenten 100% zeker weten dat hij de moord gepleegd heeft en dat hij daarvoor gestraft zal worden.

Ook mogelijk antwoord: Jamie heeft spijt dat hij de moord gepleegd heeft en wordt geconfronteerd met de onomkeerbaarheid ervan (maar dit is uit de andere afleveringen in de serie niet geheel duidelijk, zie ook de uitleg bij de vorige slide).

Verantwoordelijkheid in het dagelijks leven

Je bent laat. Je ziet dat het verkeerslicht op rood staat. Er is bijna geen verkeer op de weg. Wat doe je?

stoppen

doorrijden

Vraag door:

- Waarom heb je voor doorrijden/stoppen gekozen?

- Waarom heb je niet voor de andere optie gekozen?

- Wanneer zou je van keuze veranderen?

In welke situatie zou je keuze anders zijn?

er zijn veel auto's

er zijn camera's met gezichtsherkenning

je gaat naar een belangrijke afspraak

geen enkele

Deze vraag laat iets zien over het interne morele kompas van leerlingen. Het is duidelijk dat handelen bepaald wordt door onder andere: gevolgen (zoals pakkans en risico’s), persoonlijke prioriteiten en sociale druk. Als leerlingen bij de ene variant anders zouden handelen dan bij de andere, waarom is dat dan zo? Waarom vinden ze bijvoorbeeld de pakkans belangrijker dan de drukte?

Vraag door:

- Waarom verandert je beslissing om te stoppen/door te rijden bij deze keuze?

- Als je meerdere antwoorden had kunnen kiezen, welke had je dan ook gekozen?

-Welke mogelijkheid ontbreekt er nog?

- Zet de drie keuzeopties in een volgorde en zet op plaats 1 degene die het meest bepalend is en op plaats drie degene die het minst bepalend is. Leg je keuze uit.

Je docent loopt even de klas uit en laat de laptop open. Een klasgenoot loopt naar de laptop en gaat naar de cijfers voor de laatste toets. De klasgenoot vraagt wie een hoger cijfer wil en vult het daarna in op de laptop.

Wat doe jij? 

Wat zijn de gevolgen?

Wat wordt er van je verwacht?

Wat vind je zelf belangrijk?

Casus: cijfers veranderen

Deze casus gaat over het spanningsveld tussen verantwoordelijkheid nemen en sociale druk.

Vraag door:

- Is de docent verantwoordelijk, omdat deze het scherm niet blokkeert?

- Is de klas verantwoordelijk om in te grijpen - en wie is “de klas” dan?

- Zijn mensen die niet ingrijpen medeplichtig aan het veranderen van de cijfers?

-Welk risico loopt degene die besluit wel in te grijpen? Bedenk een reden waarom dat risico wel/niet de moeite waard is.

Bespreek je antwoorden thuis met je ouder(s). 

Voeg hun mening toe in een klein interview. 

1. Welke verantwoordelijkheid vind je dat je beter aankunt dan je leeftijdsgenoten?

2. Is er een verantwoordelijkheid waarvan je zelf vindt dat je hem aankunt, maar je ouders van niet?

3. Welke verantwoordelijkheid zou je nooit willen hebben?

4. Is verantwoordelijkheid iets dat je moet nemen of moet krijgen?

Reflectie-opdracht

Reflectie-opdracht

Vanzelfsprekend zullen de antwoorden die leerlingen hierop formuleren van elkaar verschillen. Op een abstracter niveau bepalen waarschijnlijk de volgende criteria hoe leerlingen/hun ouders hierover denken. Loop deze expliciet langs en moedig uitwisseling aan.

Vraag door:

- Welke redenen heb jij/hebben je ouders om te vinden wat ze vinden?

- Waarom zou je een bepaalde verantwoordelijkheid nooit willen hebben?

- Moet je afwachten tot je verantwoordelijkheid krijgt of kun je hem ook zelf nemen?

Meer media in je les?

Ga naar: https://www.beeldengeluid.nl/onderwijs/digitaal-lesmateriaal