BERH 11.1 Het zintuigenstelsel + 11.2 Tien zintuigen van de mens

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 4

THEMA 11 ZINTUIGEN

§ 11.1 Het zintuigenstelsel

§ 11.2 Tien zintuigen van de mens

et gezichts-, gehoor-, reuk-, smaak- en tastzin, aangevuld met proprioceptie (houdings- en bewegingsgevoel), evenwicht, interoceptie (lichaamsinterne informatie), thermoceptie (warmte en kou) en nociceptie (pijn)

Lesverloop

1. Terugblik vorige BS
2. Leerdoelen BS1 en BS2
3. Leer met deze LessonUp en je boek.
4. Kennis testen
5. Aan de slag: maak alle opdrachten in het boek.

er is te veel glucose in het bloed

glucose wordt omgezet in glycogeen

glucose wordt omgezet in glycogeen

glucosegehalte daalt

Stoffen die de werking van een bepaald orgaan regelt.

insuline

glucosegehalte daalt

glucagon

glucosegehalte stijgt 

glycogeen wordt omgezet in glucose

Leerdoelen:

11.1.1 Je kunt de werking van zintuigen beschrijven.

11.2.1 Je kunt aangeven waar het gezichtszintuig, het gehoorzintuig en het evenwichtszintuig liggen en wat hun adequate prikkels zijn.

11.2.2 Je kunt aangeven waar de zintuigcellen in je huid, de reukzintuigcellen en de smaakzintuigcellen liggen, hoe ze werken en wat hun adequate prikkels zijn.

Begrippen

adequate prikkel, drempelwaarde, gewenning, motivatie

Leerdoelen 11.1 en 11.2 

Geef deze les vanuit de context van eten. Welk eten vinden de leerlingen lekker en wat is allemaal van planten gemaakt.

'

doel is vooral dat leerlingen snappen dat planten: vetten, koolhydraten, en eiwitten maken d.m.v. glucose.

Wist je dat...

• Je knippert elke dag ongeveer 10.000x
  
• Mensen met lichte ogen knipperen vaker dan mensen met bruine ogen
• Wimpers houden stof en vuil tegen
  
• Niezen met ogen open is onmogelijk (reflex!)
  
• Met het linkeroog gesloten kan je niet over je linkerschouder kijken
  
• Tranen bezitten bacteriedodende enzymen
  

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

ONDERHAND WEET JE DIT WEL!
WAT IS EEN ZINTUIG?

Maaaar zo'n zintuig reageert alleen maar als de prikkel sterk genoeg is.

We noemen dit de drempelwaarde. 

Een zintuig reageert alleen als de prikkel sterk genoeg is.

We noemen dit de drempelwaarde. 

Alleen boven de drempelwaarde worden er impulsen doorgegeven.

drempelwaarde en adequate prikkel

Drempelwaarde is de minimale sterkte van een prikkel die nodig is om een impuls in een zintuigcel te veroorzaken.

Als een prikkel zwakker is dan de drempelwaarde, ontstaan er geen impulsen. Een heel zacht geluid hoor je bijvoorbeeld niet. 

Adequate prikkel is het specifieke type prikkel waar een zintuigcel het meest gevoelig voor is en voor welke de drempelwaarde het laagst is, waardoor een zintuigcel er een impuls door kan laten ontstaan. 

Zo is licht de adequate prikkel voor de zintuigcellen in je oog.

Elk type zintuigcel is speciaal gevoelig voor één bepaalde prikkel: de adequate prikkel (zie afbeelding). Zo is licht de adequate prikkel voor de zintuigcellen in je oog. De drempelwaarde voor de prikkel licht is voor deze zintuigcellen heel laag.

Adequate prikkel

Het specifieke prikkel waar het zintuig het meest gevoelig voor is, heet een adequate prikkel voor dat zintuig.

Voor de gezichtszintuigen is licht de adequate prikkel.

Voor de gehoorzintuigen is geluid de adequate prikkel.

Voor de reukzintuigen is geur de adequate prikkel.

Voor de smaakzintuigen zijn zoet, zout, zuur en bitter adequate prikkels.

Voor de gevoelszintuigen zijn druk, warmte, kou en pijn adequate prikkels.

Niet-adequate prikkels

Niet-adequate prikkel is een prikkel die een zintuig kan activeren, maar waar het zintuig niet voor gespecialiseerd is.  Dus een prikkel wat niet bij het zintuig hoort .

B.v.  druk is een niet-adequate prikkel voor het oog. Als er bijvoorbeeld met de vingers tegen het oog wordt gedrukt, kunnen er ook visuele beelden ontstaan, ondanks dat licht de adequate prikkel is. 

De drempelwaarde voor deze prikkels is veel hoger. 

Drempelwaarde

Een prikkel moet de drempelwaarde halen om waargenomen te worden!

B.v. Bittere stoffen hebben de laagste drempelwaarde; zoete stoffen de hoogste.

Waarom? (zie volgende slide)

Wat betekent het dat een bittere stof een lage drempelwaarde heeft, en waarom eigenlijk?

Heeft een hond een lagere of hogere drempelwaarde voor geuren dan de mens ?

Adequate prikkel

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vraag

Henk gaat op bezoek bij Ingrid, Ingrid woont naast een spoor. Henk wordt gek van het geluid, maar Ingrid snapt er niets van. 

> Waarom wordt Henk er wel gek van, maar Ingrid niet?

Drempelwaarde = minimale sterkte om iets waar te nemen.

Gewenning

> Waarom wordt Henk er wel gek van, maar Ingrid niet?

• Gewenning: Als een bepaalde prikkel vaak herhaald wordt, reageer je daar niet meer op. De zintuigcellen ontvangen dan langere tijd dezelfde prikkels en daardoor ontstaan minder impulsen. Dit noem je gewenning. 
  

Gewenning is het proces waarbij je geleidelijk minder heftig reageert op een herhaaldelijke prikkel, waardoor deze prikkel steeds normaler wordt ervaren en je aandacht niet meer weggetrokken wordt. 

Drempelwaarde, gewenning en motivatie

Gewenning is het proces waarbij je geleidelijk minder heftig reageert op een herhaaldelijke prikkel, waardoor deze prikkel steeds normaler wordt ervaren en je aandacht niet meer weggetrokken wordt. 

Gewenning verhoogt de drempelwaarde.

> Je hebt een sterkere prikkel nodig om het waar te nemen.

Motivatie is de bereidheid van een dier om bepaald gedrag uit te voeren.

Motivatie (b.v. goed luisteren) verlaagt de drempelwaarde

> Je kunt minder sterke prikkels waarnemen omdat je focust.

Door het zeuren van Henk, hoort Ingrid het geluid ineens ook. Zij ging daar op letten en aandachtig luisteren (motivatie). Wat gebeurt er met de drempelwaarde van de prikkel (het geluid)?

Waarneming 

Hoe je iets waarneemt wordt beïnvloed door:

1. gewenning
   
2. motivatie
   
3. hoe snel je hersenen een waarneming verwerken. B.v. een woord lezen gaat veel sneller dan het oplezen van een kleur. We woorden eerder bewust van het woord dan van de kleur.

Probeer het maar (zie afbeelding)!

Waarneming in de hersenen

Wat zie je hier?

Wat is een adequate prikkel?

1. De prikkel waar een zintuig niet op reageert
2. Een prikkel waargenomen als je gemotiveerd bent.
3. De minimale sterkte van een prikkel
4. De prikkel waar een zintuig op reageert

Wat is een drempelwaarde?

1. De hoogste prikkel waarbij een zintuig reageert
2. De laagste prikkel waarbij een zintuig reageert
3. De hoogste prikkel waarbij de hersenen reageren
4. De laagste prikkel waarbij de hersenen reageren

Wat is geen gewenning?

1. je ruikt na een tijdje de appeltaart wel
2. je ruikt de appeltaart na een tijd niet meer
3. je ruikt makkelijk de vieze was van een kort afstand
4. je ruikt de hond als die binnenloopt

Wat is motivatie?

1. De zin om een handeling uit te voeren
2. Alles wat een mens of dier doet
3. Niet meer reageren op een bepaalde prikkel
4. reageren op verschillende prikkels

Combineer de juiste zintuig met de adequate prikkel.

Licht

Zwaartekracht

Geur

Smaak

Warmte

Geluid

Gezichtszintuig

Evenwichtszintuig

Reukzintuig

Smaakzintuig

Gehoorzintuig

Warmtezintuig

Als een voetballer een bal tegen zijn oog aankrijgt ontstaan er impulsen in je ogen. Je kan dan "sterretjes" zien.

Is de druk van de bal voor je ogen een adequate of niet-adequate prikkel?

1. Adequate prikkel
2. Niet-adequate prikkel

De zwakste prikkel die een impuls veroorzaakt heet de ...

1. Adequate prikkel
2. Gewenning
3. Drempelwaarde
4. Zintuig

Een zintuig met een hoge drempelwaarde voor een
bepaalde prikkel zal eerder reageren op die prikkel
dan een zintuig met een lage drempelwaarde.

1. Juist
2. Onjuist

Je hebt de hele dag sokken aan. Toch voel je dit niet. Hoe komt het dat je dat niet waarneemt?

1. Gewenning
2. Motivatie
3. Hoe snel je hersenen een waarneming verwerken

Probeer dit thuis: Geven waarnemingen van de warmte- en koudezintuigen in de huid een betrouwbare aanwijzing voor de temperatuur?

Wat is jouw conclusie van de afgelopen experiment?

11.2 Tien zintuigen van de mens

§ 11.2 Tien zintuigen van de mens

                  Lees BS2 in het boek (blz. 188-190) en neem de volgende slides door.

1.2.1 Je kunt aangeven waar het gezichtszintuig, het gehoorzintuig en het evenwichtszintuig liggen en wat hun adequate prikkels zijn.

11.2.2 Je kunt aangeven waar de zintuigcellen in je huid, de reukzintuigcellen en de smaakzintuigcellen liggen, hoe ze werken en wat hun adequate prikkels zijn.

Het smaakzintuig

In de tong liggen smaakknopjes: deze bevatten smaakzintuigcellen.

De smaakzintuigcellen geven een impuls 

door via de zenuwen naar de hersenen.

Er zijn maar 5 soorten smaakzintuigcellen:

• zoet, zuur, zout, bitter, umami
  

Het smaakzintuig

Hoe ruik je?

• Je ruikt met je reukzintuig
  
  
• Het reukzintuig is deel van
   het neusslijmvlies
  
  
• Geurstoffen komen via de 
   lucht bij het reukzintuig

Reukzintuig

Waar liggen de reukzintuigcellen van het reukzintuig?

Zintuigen in de huid

5 zintuigen in de huid

Orgaan: Huid

Prikkel:

1. Tast (glad of ruw)
2. Druk 
3. Kou
4. Warmte
5. Pijn

Zintuigcellen: Op verschillende dieptes van de huid

Pijnpunten verschillen van de andere zintuigen. Het zijn de vrije uiteinden van gevoelszenuwen. Ze zitten dus niet in knopjes of groepjes, zoals andere zintuigen in je huid. Pijnpunten zijn bovendien gevoelig voor verschillende prikkels, zoals een te hoge temperatuur of chemische prikkels (zoals het eten van hete pepers). Ze komen op allerlei plaatsen in je lichaam voor, ook in dieper gelegen organen.

 Gezichtszintuig

Gehoorzintuig + evenwichtszintuig

Gehoorzintuig

Gezichtszintuig

Reukzintuig

Evenwichtszintuig

Smaakzintuig

Tastzintuig

Drukzintuig

Warmte zintuig

Koude zintuig

Pijn zintuig

Geur 

Licht 

Smaak 

Lichte aanraking

Geluid 

Zwaartekracht

Druk

Hogere temperaturen

Pijn 

Lagere temperaturen

Waar liggen de zintuigen in de huid?

1. Hoornlaag
2. Kiemlaag
3. Lederhuid
4. Onderhuids bindweefsel

Onderdeel 1 en 2 geven een zintuig in de huid weer. Welke is logischerwijs het drukzintuig en welke het tastzintuig? 

Sleep A en B.

Drukzintuig

Tastzintuig

Vier leerlingen doen een uitspraak over de afbeelding.
- Anja zegt dat in die afbeelding een deel van de tong is getekend.
- Boris zegt dat in die afbeelding een deel van de huid is getekend.
- Caspar zegt dat P een smaakknopje aangeeft.
- Diane zegt dat P een tastknopje aangeeft.

Welke leerlingen hebben gelijk?

1. Boris en Caspar
2. Boris en Casper
3. Anja en Diane
4. Anja en Caspar

Lederhuid

Opperhuid

Wat registreert het evenwichtszintuig?

1. licht
2. druk
3. geluid
4. zwaartekracht

Waar liggen de tastzintuigen?

1. onder de opperhuid
2. boven de opperhuid
3. in de spieren
4. in de botten

Welke prikkel is adequaat voor het reukzintuig?

1. Licht
2. Kleuren
3. Geurstoffen
4. Geluiden

1. Lees de §11.1 + §11.2 in je boek.  
   
2. Maak alle opdrachten + extra opdrachten + samenhang
   
3. Maak aantekeningen van wat je geleerd hebt. 
   
4. KIJK NA!
5. Doe de Test Jezelf online.
   
6. Vragen? Noteer deze.

Klaar? 

• Leer al voor de SE Toets!
• Ga naar Biologiepagina.nl om te oefenen.
• Ga naar Examenkracht.nl om te oefenen.

Verdieping: bekijk beschikbare videos zoals Biologie met Joost

Aan de slag! 

BMJ

https://www.youtube.com/watch?v=nqQpc81nPf8&list=PLr1tx9agautFLe3zVT9GUmOv0PIfoLxaC

TIPS SE en EXAMEN VOORBEREIDING

1. Maak samenvattingen en teken schema's van de stof.
   
2. Gebruik voorbeeldexamens en oefenvragen om je kennis te testen.
   
3. Bestudeer de begrippenlijst en zorg dat je alle termen begrijpt.
   
4. Vraag je docent om uitleg als je iets niet begrijpt.
   
5. Leer de stof in samenhang met andere biologieonderwerpen, zoals het spierstelsel en het endocriene systeem
   

BMJ

https://www.youtube.com/watch?v=nqQpc81nPf8&list=PLr1tx9agautFLe3zVT9GUmOv0PIfoLxaC