Hoofdstuk 14 les 3

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Herhaling 14.2: het oog

In de afbeelding is de bouw van een oog weergegeven.
Welke letter geeft het hoornvlies aan? En welke letter geeft de ooglens aan?

1. Hoornvlies = P, Lens = Q
2. Hoornvlies = S, Lens = Q
3. Hoornvlies = T, Lens = P
4. Hoornvlies = S, Lens = P

Haaien kunnen goed zien. Een haaienoog heeft onder andere een hoornvlies, een ooglens en een netvlies met staafjes en kegeltjes. Uit de bouw van zo’n oog leiden biologen af dat haaien kleuren kunnen zien.
Uit welke eigenschap van een haaienoog leiden ze dit af?

A. uit de aanwezigheid van een hoornvlies

1. uit de aanwezigheid van een hoornvlies
2. uit de aanwezigheid van een ooglens
3. uit de aanwezigheid van kegeltjes in het netvlies
4. uit de aanwezigheid van staafjes in het netvlies

Gele vlek

1. Het deel van het oog waar de oogzenuw het oog verlaat en waarmee men niets kan zien.
2. Gedeelte van het netvlies, waarop voornamelijk kegeltjes zijn geconcentreerd.
3. Het doorzichtige deel van het oog dat tussen de lens en het netvlies ligt.

De pupil wordt kleiner door het samentrekken van spieren in de iris. In de iris bevinden zich kringspieren en lengtespieren.

Door het samentrekken van welke spieren wordt de pupil kleiner?

1. alleen door het samentrekken van kringspieren
2. alleen door het samentrekken van lengtespieren
3. door het samentrekken van kringspieren en door het samentrekken van lengtespieren

Je leest een boek, je lens is dus bol.
Zijn de lensbandjes gespannen of ontspannen?
Zijn de accomodatiespieren gespannen of ontspannen?

1. Lensbandjes gespannen; accomodatiespier gespannen.
2. Lensbandjes gespannen; accomodatiespier ontspannen.
3. Lensbandjes ontspannen; accomodatiespier ontspannen.
4. Lensbandjes ontspannen; accomodatiespier gespannen.

14.3: de hersenen en zenuwen

Autonome en animale zenuwstelsel

- Op basis van functie

- animale = bewuste bewegingen

- autonome = onbewust (hartslag, ademhaling etc.)

Deel 1: de zenuwen

Autonoom zenuwstelsel

Animaal zenuwstelsel

Dubbele aansturing

Alle organen worden door beide zenuwstelsels aangestuurd; ze ontvangen altijd impulsen van beide. Soms meer van de één en soms meer van de andere.

Als je parasympathische zenuwstelsel meer doet dan je sympatische zenuwstelsel, dan ben je...

1. in rust
2. in actie

Wanneer is het nuttig om de urineblaas samen te trekken? En welk zenuwstelsel is daarvoor verantwoordelijk?

1. in rust; parasympatisch zenuwstelsel
2. in actie; parasympatisch zenuwstelsel
3. in rust; orthosympatisch zenuwstelsel
4. in actie; orthosympatisch zenuwstelsel

Zenuwen

Meerdere uitlopers van zenuwcellen liggen bij elkaar samen vormen ze een zenuw.
Elke uitloper is omringd door een isolerend laagje.
Om een zenuw zit bindweefsel.

Je ziet iets, en dan?

Orgaan dat prikkels op kan vangen.

Orgaanstelsel dat bestaat uit hersenen, ruggenmerg en zenuwen.

Gedeelte van het zenuwstelsel dat uit hersenen en ruggenmerg bestaat.

Cel in het zenuwstelsel die impulsen kan geleiden.

Cel in een zintuig waar een prikkel wordt omgezet in een impuls.

Zintuig

Zenuwstelsel

Centraal zenuwstelsel

Zenuwcel

Zintuigcel

Een prikkel wordt opgevangen door een zintuigcel. Deze maakt een impuls. Wat is een impuls?

1. Een chemische reactie
2. Een stroompje
3. Hetzelfde als een prikkel

Deel 2: de zenuwcellen

Deze cellen zitten alleen in het centraal zenuwstelsel.

1. Schakelcel
2. Motorische zenuwcel
3. Sensorische zenuwcel
4. Zintuigcel

Deze cellen hebben alleen contact met andere zenuwcellen.

1. Schakelcel
2. Motorische zenuwcel
3. Sensorische zenuwcel
4. Zintuigcel

Deze cellen geven impulsen door aan spieren zodat die gaan samentrekken.

1. Schakelcel
2. Motorische zenuwcel
3. Sensorische zenuwcel
4. Zintuigcel

Deze zenuwcellen hebben als taak: doorgeven van impulsen uit zintuigen naar het CZS

1. Schakelcel
2. Motorische zenuwcel
3. Sensorische zenuwcel
4. Zintuigcel

Deel 3:

De hersenen

Hersen centra 

herstenstam

De hersenstam is verantwoordelijk voor onze basisfuncties zoals lichaamstemperatuur, hartslag, ademhaling, bloeddruk, spijsvertering, oogbewegingen, plassen, horen, proeven, kauwen en slikken, en het voelen van beweging en zwaartekracht.

kleine hersenen

Coördinatie van beweging, balans en evenwicht. Geheugen voor reflexmatige motorische handelingen / Het regelen van reflexen. Oogmotoriek. Cognitieve, taalkundige- en emotionele processen, waaronder onthouden.

gezichtscentrum

Het gedeelte in de hersenen waar de impulsen van de zintuigcellen uit de ogen worden verwerkt.

smaakcentrum

Die zes smaken proeven we met onze smaakpapillen. Dat zijn kleine gevoelige velden op onze tong. Wanneer een vloeistof of een vaste stof onze tong raakt, sturen de smaakpapillen dit als prikkels door naar het 'reuk- en smaakcentrum' in onze hersenen. Die prikkels worden daar vervolgens omgezet in smaak.

bewegingscentrum

Vanuit bewegingscentra in de grote hersenen gaan impulsen via motorische zenuwcellen naar spieren. De bewegingscentra zitten voor de centrale groeve.

gevoelscentrum

Deel van de grote hersenen waar binnenkomende impulsen van sensorische zenuwen worden verwerkt en de prikkel wordt waargenomen. In het centrum voor gevoel komen impulsen binnen vanuit de zintuigcellen in de huid van het gezicht, armen, handen, romp en benen.

centrale groeve

Scheidt frontale hersenkwab van achterste hersenkwab. Voor de centrale groeve ligt het motorische centrum waarmee de skeletspieren worden aangestuurd.

schrijf centrum

Gedeelte van de hersenen waar de bewegingen van de spieren bij het schrijven op elkaar afgestemd worden.

spraakcentrum

Dit deel van de hersenen wordt gezien als het meest geavanceerde deel, verantwoordelijk voor het menselijke zelfbewustzijn. Ook spraakcentrum van Broca genoemd. Een deel van de hersenschors dat betrokken is bij de verwerking van taal.

reukcentrum

De reukcentra van de grote hersenen (temporale cortex), waar de reukperceptie plaatsvindt en het limbische systeem, deze koppelt de geur aan een emotionele beleving.

gehoorcentrum

De geluidsinformatie wordt verwerkt door het slakkenhuis (cochlea). Dit slakkenhuis is gevuld met vloeistof en bekleed met duizenden kleine haarcellen (zintuigcellen). Als de gehoorbeentjes geluidsgolven doorgeven, wordt de vloeistof in het slakkenhuis in beweging gebracht en buigen de haartjes.

Primaire en secundaire centra

-Primair motorisch centrum: stuurt spieren aan (via kleine hersenen) 

-Secundair motorisch centrum: onthoudt bewegingen (motorprogramma's)

-Primair visueel centrum: gewaarwording

-Secundair visueel centrum: verwerking; wat zie je?

Als je dronken bent, sta je wat wankel op je benen. Je motoriek is niet zo goed meer. Op welk deel van de hersenen heeft alcohol blijkbaar invloed?

1. de grote hersenen
2. de kleine hersenen
3. de thalamus
4. de hersenstam

Ook heb je , als je dronken bent, een verminderd reactievermogen. Je reageert trager op prikkels. Op welk deel van de hersenen heeft alcohol blijkbaar invloed?

1. de grote hersenen
2. de kleine hersenen
3. de thalamus
4. de hersenstam

Receptoren

• Regelkring heeft receptoren, een norm en effectoren (spieren en klieren)
• Receptoren voor licht, mechanisch, chemisch

Deel 4: receptoren en afstand schatten

Regelkring

Regelkringen bestaan uit receptoren (zintuigen) en effectoren (klieren of spieren):

- receptor: meet hoe het er voor staat

- regelcentrum: checkt of het nog binnen de norm is

- effector: komt in actie als de norm niet meer klopt

= effector

Optisch chiasma

In het optisch chiasma kruisen de

oogzenuwen elkaar gedeeltelijk.

Hierdoor vallen de beelden van het 

rechterdeel van het gezichtsveld van

beide ogen samen aan de linkerkant

van je brein (en andersom).

Dit geeft informatie over afstand en diepte.

Waardoor kun je blind zijn aan één oog?

1. Beschadigd optisch chiasma
2. Beschadigde visuele schors
3. Beschadigde oogzenuw
4. Beschadigd netvlies

01:56

Deze persoon fietst van het muurtje af. Blijkbaar heeft hij de afstand niet goed kunnen inschatten. Verklaring?

1. Zijn optisch chiasma is uitgeschakeld
2. Zijn ene oog kan niet veel zien
3. Zijn primaire visuele schors is beschadigd
4. Zijn secundaire visuele schors is beschadigd

03:45

Ook hier gaat iets niet helemaal goed... wat kan GEEN oorzaak zijn voor wat je hier ziet?

1. Hij heeft een beschadiging in zijn kleine hersenen
2. Hij heeft een te hoog alcoholpromillage in zijn bloed
3. Hij heeft een beschadiging in zijn secundaire motorische centra
4. Hij heeft een beschadiging in zijn primaire motorische centra

Ter afsluiting

Wat zit er in de gekleurde hersencentra?

1. Schakelcellen
2. Motorische zenuwcellen
3. Sensorische zenuwcellen

Waar in het oog worden van prikkels impulsen gemaakt?

1. In de lens
2. In het hoornvlies
3. In de pupil
4. In het netvlies

Wat is de juiste volgorde?

1. Prikkel - impuls - verwerking hersenen - bonbon pakken - signaal naar spieren
2. Prikkel - impuls - verwerking hersenen - signaal naar spieren - bonbon pakken
3. Impuls - prikkel - verwerking hersenen - bonbon pakken - signaal naar spieren
4. Prikkel - verwerking hersenen - bonbon pakken

Op welke manier kun je géén diepte meer waarnemen, maar nog wel zien?

1. Met een beschadigde visuele schors in de linkerhersenhelft
2. Met een beschadigde visuele schors in de Rechterhersenhelft
3. Een beschadigd optisch chiasma
4. met zicht in nog maar één oog

Wanneer je kijkt naar de motorische schors, heeft de hand veel meer hersencapaciteit nodig dan de voet. Waarvoor is dat nodig?