Basisstof 5: Osmose, passief en actief transport

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 1: Inleiding in de biologie

Basisstof 5: Transport door membranen

Wat gaan we doen?

• Herhaling
• Leerdoelen doornemen
• Uitleg basisstof 5: Actief en passief transport, osmose
• Aan het werk
• Verwerking

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan ik...

• Uitleggen wat diffusie en osmose is en toelichten welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten
• Beschrijven hoe transport van stoffen via (cel)membranen plaatsvindt

Transport door membranen

• Diffusie en osmose spelen een belangrijke rol bij het transport in cellen van organismen.
• Voor osmose op hoog tempo zijn aquaporines nodig
• Dit zijn speciale eiwitten voor het transport van watermoleculen nodig. 

Een cel met veel aquaporines heeft een ... doorlaatbaarheid voor water

1. Grote
2. Kleine

Welk orgaan bevat cellen met veel aquaporines?

Osmose bij dierlijke cellen

• Dierlijke cellen hebben geen celwand, dus osmose kan een desastreus effect hebben op dierlijke cellen.
• Hypotoon: Osmotische waarde omgeving is lager dan cytoplasma

Osmose bij dierlijke cellen

• Dierlijke cellen hebben geen celwand, dus osmose kan een desastreus effect hebben op dierlijke cellen.
• Hypotoon: Osmotische waarde omgeving is lager dan cytoplasma

Osmose bij dierlijke cellen

• Dierlijke cellen hebben geen celwand, dus osmose kan een desastreus effect hebben op dierlijke cellen.
• Hypotoon: Osmotische waarde omgeving is lager dan cytoplasma
• Isotoon: Osmotische waarde omgeving is gelijk aan cytoplasma

Osmose bij dierlijke cellen

• Dierlijke cellen hebben geen celwand, dus osmose kan een desastreus effect hebben op dierlijke cellen.
• Hypotoon: Osmotische waarde omgeving is lager dan cytoplasma
• Isotoon: Osmotische waarde omgeving is gelijk aan cytoplasma

Osmose bij dierlijke cellen

• Dierlijke cellen hebben geen celwand, dus osmose kan een desastreus effect hebben op dierlijke cellen.
• Hypotoon: Osmotische waarde omgeving is lager dan cytoplasma
• Isotoon: Osmotische waarde omgeving is gelijk aan cytoplasma
• Hypertoon: Osmotische waarde omgeving is hoger dan cytoplasma

Osmose bij dierlijke cellen

• Dierlijke cellen hebben geen celwand, dus osmose kan een desastreus effect hebben op dierlijke cellen.
• Hypotoon: Osmotische waarde omgeving is lager dan cytoplasma
• Isotoon: Osmotische waarde omgeving is gelijk aan cytoplasma
• Hypertoon: Osmotische waarde omgeving is hoger dan cytoplasma

Osmose bij planten

• Celwanden van planten zijn  volledig permeabel
• Osmotische waarde in de celwanden = osmotische waarde van het water in de ruimte tussen de cellen
• Planten krijgen stevigheid in een hypotone omgeving

Osmose bij planten

• Celwanden van planten zijn  volledig permeabel
• Osmotische waarde in de celwanden = osmotische waarde van het water in de ruimte tussen de cellen
• Planten krijgen stevigheid in een hypotone omgeving

Osmose bij planten

• Celwanden van planten zijn  volledig permeabel
• Osmotische waarde in de celwanden = osmotische waarde van het water in de ruimte tussen de cellen
• Planten krijgen stevigheid in een hypotone omgeving
• Planten worden slap in een hypertone omgeving

Osmose bij planten

• Celwanden van planten zijn  volledig permeabel
• Osmotische waarde in de celwanden = osmotische waarde van het water in de ruimte tussen de cellen
• Planten krijgen stevigheid in een hypotone omgeving
• Planten worden slap in een hypertone omgeving

Passief transport

• Kost geen energie
• Gaat met concentratieverval mee (osmose en diffusie)
• Transport via fosfolipiden (celmembraan) en porie-eiwitten (aquaporines)
• Transporteiwitten binden specifieke moleculen en transporteren deze 

Passief transport

• Kost geen energie
• Gaat met concentratieverval mee (osmose en diffusie)
• Transport via fosfolipiden (celmembraan) en porie-eiwitten (aquaporines)
• Transporteiwitten binden specifieke moleculen en transporteren deze 

Passief transport

• Kost geen energie
• Gaat met concentratieverval mee (osmose en diffusie)
• Transport via fosfolipiden (celmembraan) en porie-eiwitten (aquaporines)
• Transporteiwitten binden specifieke moleculen en transporteren deze 

Actief transport

• Kost wel energie (ATP)
• Gaat tegen het concentratieverval in (lage concentratie -> hoge concentratie).

Transport via blaasjes

• Endocytose: Blaasjes afsnoeren om stoffen op te nemen
• Fagocytose: Via endosomen voedsel opnemen

Passief en actief transport

• Passief transport: Kost geen energie, gaat met concentratieverval mee (bergje af skiën)
• Actief transport: Kost energie, gaat tegen het concentratieverval in (berg op lopen)

Celmembraan

> Water

> Gassen (O₂, CO₂)

> In vet oplosbare stoffen

> Glucose en bepaalde ionen

Selectief permeabel

Door waterkanaaltjes

Door de fosfolipidelagen heen

Door de fosfolipidelagen heen

Door porie-eiwitten (passief)/door transporteiwitten (actief)

Fagocytose

• Actief transport (kost dus energie)
• Voedselopname van verschillende eencelligen 

Bloed

• De osmotische waarde van bloed komt overeen met die van een 0,9% NaCl-oplossing.
  
• Wat zal er met de rode bloedcellen gebeuren als een druppel bloed in gedestilleerd water wordt gebracht?
  

Bloed

• De osmotische waarde van bloed komt overeen met die van een 0,9% NaCl-oplossing.
  
• Wat zal er met de rode bloedcellen gebeuren als een druppel bloed in gedestilleerd water wordt gebracht?
  
• De rode bloedcellen zullen door osmose water opnemen.
  
• Daardoor gaan ze op zwellen en ‘barsten’.

Bloed

• De osmotische waarde van bloed komt overeen met die van een 0,9% NaCl-oplossing.
  
• Wat zal er met de rode bloedcellen gebeuren als een druppel bloed in sterke zoutoplossing wordt gebracht?
  

Bloed

• De osmotische waarde van bloed komt overeen met die van een 0,9% NaCl-oplossing.
  
• Wat zal er met de rode bloedcellen gebeuren als een druppel bloed in sterke zoutoplossing wordt gebracht?
  
• De rode bloedcellen zullen door osmose water afgeven.
  
• Daardoor gaan ze verschrompelen.