Hoofdstuk 11 - Modernisering | VWO

Hoofdstuk 11
Modernisering
1 / 86
next
Slide 1: Slide
MaatschappijwetenschappenMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4-6

This lesson contains 86 slides, with interactive quizzes, text slides and 16 videos.

time-iconLesson duration is: 200 min

Items in this lesson

Hoofdstuk 11
Modernisering

Slide 1 - Slide

Pagina 217



Wat heb ik het vorige hoofdstuk geleerd?
Vorig hoofdstuk leerde ik ...
  • hoe bindingen bezien worden vanuit de paradigma's
  • wat de relatie is tussen politiek en (nationale) identiteit en dat dit gebaseerd is op het dilemma van collectieve actie. 
  • wat de modernistische en essentialistische blik is op het ontstaan van naties. 
  • wat het verschil is tussen een natiestaat en een multinationale staat
  • hoe nationale cultuur onderhevig is aan politieke en sociale ontwikkelingen.
  • wat de oorzaken zijn voor de toegenomen politieke aandacht voor identiteit. 

Slide 2 - Slide

This item has no instructions

Wat leer ik dit hoofdstuk?
  • Ik weet wat modernisering inhoudt
  • Ik weet wat de kenmerken zijn van moderne samenlevingen
  • Ik weet wat moderniseringstheorieën inhouden
  • Ik weet hoe modernisering van invloed is op het vormingsproces, het verhoudingsvraagstuk en het bindingsvraagstuk
  • Ik ken de drie paradoxen van modernisering
Leerdoelen

Slide 3 - Slide

This item has no instructions

§11.1 Context: Traditioneel of modern

Slide 4 - Slide

Pagina 217 - In deze paragraaf wordt de manier waarop wordt omgegaan met menstruatie in verschillende culturen gebruikt als casus om modernisering uit te leggen. 

Waar denk je aan bij menstruatie
in de Westerse cultuur?

Waar denk je aan bij menstruatie
in de Westerse cultuur?

Slide 5 - Mind map

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: het gebruik van tampons, maandverband, de cup, gewoon doorgaan met de dagelijkse bezigheden, de discussie over of vrouwen menstruatievrij moeten krijgen.

Slide 6 - Video

Deze video toont aan dat er in verschillende culturen op een andere wijze wordt omgegaan met menstruatie. Zo zijn er bepaalde stammen in Kenia waarbij een menstruerende vrouw als onrein wordt gezien en ze zich bijvoorbeeld niet onder het vee mag begeven, omdat dit als een gevaar wordt gezien. 

Slide 7 - Video

Deze video toont aan dat er in verschillende culturen op een andere wijze wordt omgegaan met menstruatie. Zo verblijven in sommige streken van Nepal in zogenaamde menstruatiehutten. 


Wat valt je op aan de manier waarop de video's geframed zijn?
Wat valt je op aan de manier waarop de video's geframed zijn? 

Slide 8 - Open question

In beide video's wordt menstruatie benaderd vanuit het perspectief van de moderne samenleving. 

De eerste video begint met een 'moderne' of Westerse benadering van menstruatie en toont het contrast met de manier waarop in andere delen van Kenia met menstruatie wordt omgegaan. De tweede video framed de Nepalese vrouwen als slachtoffers van de culturele praktijk rondom menstruatie: onvrijheid versus vrijheid. 

Belangrijk daarbij is dat beide video's impliceren dat de moderne manier van omgaan met menstruatie 'beter' is dan de 'achterhaalde' traditionele manier. Dit is problematisch omdat het een waardeoordeel is. Modernisering is dus een omstreden begrip (pagina 224)
Proces van rationalisering
Het proces van rationalisering houdt in dat traditionele opvattingen en handelswijzen worden vervangen door doelgericht handelen, waarbij de werkelijkheid via theorievorming voorspelbaar en beheersbaar wordt gemaakt. 

Slide 9 - Slide

This item has no instructions



Op welke afbeeldingen zie je rationalisering terug?
Op welke afbeeldingen zie je rationalisering terug?
A
B
C
D

Slide 10 - Quiz

Op alle afbeeldingen is rationalisering terug te zien, ook bij de afbeelding van het onderwijs; dat steeds doelmatiger en doeltreffender werd ingericht.
Rationalisering in de economie
Kenmerken van rationalisering in de economie:
  • Overgang van traditionele naar kapitalistische economie
  • Streven naar berekenbare en bestendige winst
  • Differentiëring van arbeidsprocessen

Slide 11 - Slide

This item has no instructions

Slide 12 - Video

Licht toe dat rationalisering in de economie niet alleen maar een positieve ontwikkeling is. Het streven naar maximale winst houdt ook kinderarbeid en uitbuiting in stand. 

Benadruk dat modernisering een omstreden begrip is (pagina 224) en dat het diende als legitimatie voor exploitatie en onderdrukking van ‘traditionele’ samenlevingen, bijvoorbeeld tijdens de kolonisatie. 

Rationalisering in sociale processen
Ook sociale processen werden doelmatig (efficiënt) en doeltreffend (effectief) georganiseerd en uitkomsten werden gemeten. Bijvoorbeeld in het onderwijs.

Slide 13 - Slide

This item has no instructions




Noem een voorbeeld van rationalisering in het onderwijs
Noem een voorbeeld van rationalisering in het onderwijs

Slide 14 - Open question

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: cito-scores en doorstroomcijfers
Rationalisering in kunst en wetenschap
Binnen de wetenschap werden de natuurwetenschappen steeds belangrijker en het bedrijven van de wetenschap werd steeds bedrijfsmatiger.
Binnen de kunst werden nieuwe technieken gebruikt, bijvoorbeeld digitale media. 

Slide 15 - Slide

This item has no instructions

Rationalisering in politiek en bestuur
  • Processen van bureaucratisering met regels en protocollen en als doel gelijke behandelingen in gelijke gevallen.
  • Om bestuurder te worden moet je een passende opleiding, meetbare ervaring of meetbare vaardigheden hebben.

Slide 16 - Slide

This item has no instructions

Slide 17 - Video

Dit is een filmpje dat de andere kant laat zien van regels en protocollen.
Onttovering van de wereld (Weber)
Door rationalisering geloven steeds meer mensen dat alles berekenbaar en daardoor voorspelbaar is, waardoor er geen ruimte meer is voor geheimzinnige en mystieke zaken. Dit leidt tot vermindering van het belang van tradities, emotionele bindingen en opvattingen en minder aandacht voor het bovennatuurlijke.

Slide 18 - Slide

This item has no instructions

Slide 19 - Video

Deze video gaat wat dieper in op de onttovering van de wereld volgens Max Weber.
Jared Diamond
Traditionele samenlevingen tonen volgens Diamond meer variatie dan moderne samenlevingen. 
Dit komt doordat moderne samenlevingen op elkaar lijken door processen van rationalisering, staatsvorming, democratisering, institutionalisering, individualisering en globalisering. 

Slide 20 - Slide

This item has no instructions

Rationalisering en paradigma's
Functionalisme-
paradigma
Arbeidsdeling en specialisatie zijn belangrijk voor functiedifferentiatie. Dit leidt tot bevordering van de welvaart maar ook kan leiden tot tekorten.
Conflict-paradigma
Rationalisering leidt tot ongelijke verhoudingen in de samenleving en tot vervreemding. 
Rationele-actor paradigma
Door rationalisering kunnen actoren in toenemende mate het proces beheersen om eigen doelen te bereiken. 

Slide 21 - Slide

This item has no instructions

Slide 22 - Video

Optioneel - Deze documentaire gaat over 'The pad project', een project waarbij vrouwen in een dorpje in India het taboe rondom menstruatie bespreken en leren om maandverband te produceren. Het doel van het project is om de vrouwen meer te leren over het onderwerp menstruatie en om menstruatie armoede te bestrijden.
 
Bekijk de documentaire in de klas. Vervolgens zouden de leerlingen kunnen debatteren over de vraag of het goed is of juist niet dat modernisering op deze manier door een Amerikaanse organisatie wordt 'opgelegd' aan de Indiase vrouwen. In andere woorden: is er sprake van 'white saviorism' of 'modern imperialisme' of is dit een goede daad in de strijd tegen menstruatie armoede?
§11.2 Analyse: wording van de moderne samenleving

Slide 23 - Slide

Pagina 222
Modernisering
Moderne samenlevingen zijn ontstaan als gevolg van de Verlichting. 

Processen als rationalisering, staatsvorming, democratisering, individualisering, institutionalisering en globalisering hebben geleid tot ingrijpende sociale en politieke veranderingen. 

Slide 24 - Slide

This item has no instructions

Algemene kenmerken 
Algemene kenmerken van moderne samenlevingen: 
  1. Hoge mate van differentiatie binnen de samenleving: veel verschillen tussen de leden van de samenleving
  2. Door de enorme differentiatie zijn moderne mensen sterk afhankelijk van elkaar. 

Slide 25 - Slide

This item has no instructions




Leg uit waarom een grote mate van differentiatie leidt tot een sterke afhankelijkheid van elkaar
Leg uit waarom een grote mate van differentiatie leidt tot een sterke afhankelijkheid van elkaar

Slide 26 - Open question

Mensen in moderne samenlevingen verschillen sterk van elkaar op het gebied van kennis, houding, oriëntatie en privileges. Als je bijvoorbeeld zelf opgeleid bent als kapper, ben je afhankelijk van een bakker voor brood. Dit geldt niet alleen op microniveau, maar ook op macroniveau. Denk daarbij aan hoe Nederland afhankelijk is van andere landen voor het leveren van grondstoffen. 
Politieke kenmerken 
  1. Politieke bindingen zijn ingebed in bureaucratisch georganiseerde nationale staten en onderdeel van een mondiaal statensysteem.
  2. Er is sprake van volkssoevereiniteit
  3. De macht van de overheid wordt beperkt door de in de rechtsstaat verankerde grondrechten van de burgers.
  4. De overheid garandeert sociale grondrechten.

Slide 27 - Slide

This item has no instructions

1

Slide 28 - Video

This item has no instructions

Economische kenmerken 
  1. Hoge mate van rationalisering en arbeidsdeling
  2. Er is sprake van een kapitalistisch systeem en een geglobaliseerde wereldmarkt.
  3. Gemengde economieën: de overheid oefent veel invloed uit met regels. 
  4. Er is sprake van een kenniseconomie. 

Slide 29 - Slide

This item has no instructions

Demografische kenmerken 
  1. De bevolking concentreert zich in stedelijke gebieden (urbanisatie).
  2. Heterogene samenstelling van de bevolking: divers qua herkomst, opleidingsniveau, inkomen, levensbeschouwing etc.

Slide 30 - Slide

This item has no instructions

Wat zijn volgens jou sociaal-culturele kenmerken van de moderne samenleving?

Wat zijn volgens jou sociaal-culturele
kenmerken van de moderne samenleving?

Slide 31 - Mind map

This item has no instructions

Sociaal-culturele kenmerken 
  1. Moderne samenlevingen zijn sterk afhankelijk van technisch-wetenschappelijke kennis. 
  2. Secularisering: verwereldlijking
  3. Focus op zelfontplooiing en persoonlijke autonomie
  4. Scheiding tussen de private en publieke sfeer. 

Slide 32 - Slide

This item has no instructions

Sleep het kenmerk naar de juiste categorie
Economisch
Politiek
Demografisch
Sociaal-cultureel
Secularisering
Heterogenisering
Bureaucratisering
Rationalisering

Slide 33 - Drag question

This item has no instructions

Kijkvraag
Welke politieke, economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken van de moderne samenleving herken je in het volgende fragment?

Slide 34 - Slide

This item has no instructions

1

Slide 35 - Video

This item has no instructions

Moderniseringstheorieën
Modernisme
Stelt dat vooruitgangsprocessen zich overal zullen voordoen. 
Post-modernisme
De twijfel of economische ontwikkeling en groeiende kennis en technologie ook gepaard gaan met morele en sociale vooruitgang. 

Dit vooruitgangsgeloof impliceert een universeel traject, terwijl modernisering cultureel gebonden is.

Slide 36 - Slide

This item has no instructions

06:34

Welke politieke, economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken van de moderne samenleving herkende je in het fragment?
Welke politieke, economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken van de moderne samenleving herkende je in het fragment?

Slide 37 - Open question

De volgende kenmerken zijn te herkennen in het fragment: 
1. Rationalisering en arbeidsdeling
2. Kenniseconomie (de data omvat kennis)
3. Afhankelijkheid van technisch-wetenschappelijke kennis
4. Urbanisatie
5. Het feit dat de macht van de overheid wordt beperkt door de in rechtsstaat verankerde grondrechten van de burgers en de vraag of dit met de komst van smart cities ook nog zo is. 
01:01



Welk politieke kenmerk van de moderne samenleving herken je in de video?
Welk politieke kenmerk van de moderne samenleving herken je in de video?
A
Bureaucratie en statensystemen
B
Volkssoevereiniteit
C
Grondrechten van burgers verankerd in de rechtsstaat
D
Verzorgingsstaat

Slide 38 - Quiz

This item has no instructions

§11.3 Verandering in het vormingsvraagstuk

Slide 39 - Slide

Pagina 226
Civilisatieproces
Het proces vanaf 1500 waarbij mensen zich leren beheersen. Dit is een gevolg van bevolkingsgroei en de toenemende complexiteit van de samenleving. 

Slide 40 - Slide

This item has no instructions



Leg uit waarom bevolkingsgroei en het complexer worden van de samenleving heeft kunnen leiden tot het ontstaan van het civilisatieproces
Leg uit waarom bevolkingsgroei en het complexer worden van de samenleving heeft kunnen leiden tot het ontstaan van het civilisatieproces

Slide 41 - Open question

Als gevolg van de toename van de hoeveelheid mensen waarvan men afhankelijk is, neemt de dwang tot zelfdwang die door de omgeving wordt uitgeoefend toe. 

Veranderingen in de vorming
  • Ontstaan van het civilisatieproces
  • Afname van de band tussen persoonlijke en collectieve identiteit
  • Pluralisme aan levensstijlen
  • Informalisering

Slide 42 - Slide

This item has no instructions

Anonieme sociale controle
Door anonieme sociale controlemechanismen weet iemand wat moet of wat niet mag. 
Naast dat mensen zichzelf steeds meer in bedwang houden houden anonieme sociale controlemechanismen zo het gedrag van mensen in de gaten. 

Slide 43 - Slide

This item has no instructions

Noem een voorbeeld van anonieme sociale controlemechanismen

Noem een voorbeeld van anonieme
sociale controlemechanismen.

Slide 44 - Mind map

Bijvoorbeeld flitscamera's of veiligheidscamera's in winkels. 

Slide 45 - Video

This item has no instructions

Doelrationeel handelen
Doelrationeel handelen houdt in dat van mensen wordt verwacht dat ze hun behoeften uitstellen om zo hun doelen te bereiken: het zo effectief en efficiënt inzetten van je handelen. 

Dit wordt in een moderne samenleving al van jonge mensen verwacht en kan gezien worden als zelfdwang 

Slide 46 - Slide

This item has no instructions



Voel jij druk om in jouw leven doelrationeel te handelen?
Voel jij druk om in jouw leven doelrationeel te handelen?
Ja
Nee

Slide 47 - Poll

This item has no instructions

Kanttekeningen
  1. Mensen hebben een passieve en afhankelijke levensstijl gekregen
  2. Het risico van een persoonlijke identiteit die gespleten en instabiel is. 
  3. Afhankelijkheid van technologie
  4. Zelfsturing wordt verlangd, maar dit is niet voor iedereen te bereiken. 

Slide 48 - Slide

This item has no instructions



In welke van de vier kanttekeningen herken jij jezelf het meest?
In welke van de vier kanttekeningen herken jij jezelf het meest?
Passieve en afhankelijke levensstijl
Gespleten of instabiele identiteit
Afhankelijkheid van technologie
Bereiken van zelfsturing

Slide 49 - Poll

Benadruk dat er geen goed of fout antwoord is bij deze vraag. Het doel van de vraag is voornamelijk om het gesprek aan te gaan over dit onderwerp en taboes bespreekbaar te maken.

Slide 50 - Video

Deze video gaat in op de redenen waarom generatie Z psychisch kwetsbaar is. In de video komen zowel het doelrationeel handelen als de het risico van een persoonlijke identiteit die gespleten en instabiel is als gevolg van de moderne samenleving terug. 
§11.4 Verandering in het verhoudingsvraagstuk

Slide 51 - Slide

Pagina 229

Spreek jij je ouders/verzorgers aan met 'u' of 'je'?


Spreek jij je ouders/verzorgers aan met 'u' of 'je, jij'?
U
Je, jij

Slide 52 - Poll

Bespreek met de leerlingen dat het een aantal decennia geleden heel normaal was om je ouders met 'u' aan te spreken, terwijl de meeste kinderen hun ouders nu tutoyeren. Dit laat informalisering zien: de verhouding tussen mensen is informeler geworden (Pagina 229)
Informalisering

Het proces waarbij de verhoudingen tussen mensen informeler worden.

Slide 53 - Slide

This item has no instructions

Slide 54 - Video

In dit filmpje wordt het kernconcept sociale ongelijkheid nog eens uitgelegd voor de leerlingen die een opfrisser nodig hebben.
Sociale ongelijkheid
Traditionele samenleving
Rigide sociale stratificatie, 
lage sociale mobiliteit
Industriële Revolutie
Moderne
 samenleving
Van standen- naar klassensamenleving

Slide 55 - Slide

This item has no instructions

Sociale ongelijkheid
Opleidingsniveau is belangrijker geworden
Industriële Revolutie
Toename arbeidsdeling
De afhankelijkheid van andere mensen is toegenomen
Mogelijkheid tot sociale mobiliteit is toegenomen en de sociale stratificatie is breder geworden

Slide 56 - Slide

This item has no instructions



Geef een verklaring voor de afnemende sociale ongelijkheid vanaf het begin van de vorige eeuw.
Geef een verklaring voor de afnemende sociale ongelijkheid vanaf het begin van de vorige eeuw.

Slide 57 - Open question

This item has no instructions

Bekijk de gehele grafiek op bladzijde 230 in je lesboek.

Slide 58 - Slide

Aan de hand van deze grafiek kun je als docent uitleggen dat de sociale ongelijkheid vanaf de jaren '80 weer is toegenomen. In Nederland is er voornamelijk sprake van vermogensongelijkheid (pagina 230). 

Slide 59 - Video

In dit fragment spreekt Sander Schimmelpenninck zich uit over de vermogensongelijkheid in Nederland. 
Meritocratie
De plaats die iemand inneemt in een samenleving is afhankelijk van zijn bijdragen (merites) aan de samenleving. 

Slide 60 - Slide

This item has no instructions

Slide 61 - Video

This item has no instructions

Individuele participatiesamenleving
  1. Mensen hebben een passieve en afhankelijke levensstijl gekregen
  2. Het risico van een persoonlijke identiteit die gespleten en instabiel is. 
  3. Afhankelijkheid van technologie
  4. Zelfsturing wordt verlangd, maar dit is niet voor iedereen te bereiken. 

Slide 62 - Slide

This item has no instructions

§11.5 Verandering in het bindingsvraagstuk

Slide 63 - Slide

Pagina 232
Sociale integratie
Versterking van de sociale integratie door o.a.: 

Slide 64 - Slide

This item has no instructions



Hoe herken jij het proces van informalisering in je dagelijks leven?
Hoe herken jij het proces van informalisering in je dagelijks leven?

Slide 65 - Open question

Benadruk dat er enerzijds sprake is van informalisering (denk bijvoorbeeld aan de verandering van bevelshuishouding naar onderhandelingshuishouding), maar anderzijds ook steeds meer behoefte naar formalisering is ontstaan: steeds meer regels en procedures (pagina 232). 
Noem een voorbeeld van formalisering.

Noem een voorbeeld van
formalisering.

Slide 66 - Mind map

Bijvoorbeeld de invoering van citoscores en PTA's in het onderwijs, maar denk bijvoorbeeld ook aan veiligheidsprotocollen tijdens de coronacrisis.
Maatschappelijk middenveld
Er is sprake van een afname van de bindingen die ontstaan in het maatschappelijk middenveld. Denk daarbij aan de rol van:
Religie
Verenigingsleven
Bindingen zijn meer gebaseerd op levensstijl en minder op familiebanden, stand en klasse. 

Slide 67 - Slide

This item has no instructions



Stelling: Mensen zijn minder afhankelijk van geworden van mensen in hun directe omgeving.
Stelling: Mensen zijn minder afhankelijk van geworden van mensen in hun directe omgeving. 
Eens
Oneens

Slide 68 - Poll

Het juiste antwoord is eens, sociale netwerken zijn uitgestrekter en flexibeler geworden, waardoor mensen minder afhankelijk van elkaar zijn geworden van mensen in hun directe omgeving. 

Kanttekeningen
Kanttekeningen bij de sociale cohesie in een moderne samenleving:

Globalisering
Social media
Verzorgingsstaat

Slide 69 - Slide

Bespreek bij deze dia de verschillende kanttekeningen wat betreft sociale cohesie in de moderne samenleving (pagina 234).

Slide 70 - Video

Video over de participatiemaatschappij.
Sleep de opvatting over individualisering naar de juiste ideologie.
Sociaaldemocratie
Liberalisme
Confessionalisme
Individualisering leidt tot grotere sociale ongelijkheid, dit moet bestreden worden.
De overheid moet het maatschappelijk middenveld steunen, zodat zij maatschappelijke problemen kunnen bestrijden
Individuele ruimte en ruimte voor zelfontplooiing is het hoogste goed. 

Slide 71 - Drag question

This item has no instructions

§11.6 Paradoxen in de moderne samenleving

Slide 72 - Slide

Pagina 236
Verzelfstandiging vs verafhankelijking
Mensen worden steeds zelfstandiger en worden minder afhankelijk van de natuur en hun sociale omgeving
Versus
Zelfstandiger worden leidt tot nieuwe wederzijdse en globale afhankelijkheden

Slide 73 - Slide

This item has no instructions

Slide 74 - Slide

Voorbeeld van afhankelijkheid: Russisch gas.
Generalisering vs pluralisering
Ontstaan van een universele cultuur als gevolg van globalisering
Versus
De behoefte van mensen om in hun eigen leefomgeving een nieuwe, eigen cultuur te creëren

Slide 75 - Slide

This item has no instructions



Noem een voorbeeld van generalisering.
Noem een voorbeeld van generalisering.

Slide 76 - Open question

This item has no instructions

Rationeel versus emotioneel
Doelgericht en beheerst handelen
Versus
Mensen handelen irrationeel en streven (emotionele) behoeften achterna

Slide 77 - Slide

This item has no instructions

Slide 78 - Video

Impression management als voorbeeld van doelgericht en beheerst handelen


Stelling: Mensen zijn minder afhankelijk van geworden van mensen in hun directe omgeving.
Doe jij aan impression management op social media?
Ja, zeker!
Nee

Slide 79 - Poll

Bespreek met de leerlingen of en waarom ze aan impression management doen op bijvoorbeeld Instagram, TikTok of Snapchat en wat dat voor effect heeft. 

Slide 80 - Link

This item has no instructions

Slide 81 - Link

This item has no instructions


Wat heb je geleerd deze les?

Slide 82 - Open question

This item has no instructions


Wat vind je nog lastig?

Slide 83 - Open question

This item has no instructions

Slide 84 - Video

This item has no instructions

Volgende les: Machtsverhoudingen in de wereld
Ik weet ...
  • wat modernisering inhoudt
  • wat de kenmerken zijn van moderne samenlevingen
  • wat moderniseringstheorieën inhouden
  • hoe modernisering van invloed is op het vormingsproces, het verhoudingsvraagstuk en het bindingsvraagstuk
  • wat de drie paradoxen van modernisering zijn

Slide 85 - Slide

This item has no instructions

Einde van hoofdstuk 11
Modernisering

Slide 86 - Slide

This item has no instructions