T7 BS 1 tm 3

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Thema 7: 

Ecologie

Boek 4B

Bs 1 - Leerdoelen

7.1.1 Je kunt beschrijven wat een ecosysteem is en wat de kenmerken ervan zijn.

7.1.2 Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen.

7.1.3 Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven.

Organismen en hun milieu

Ecologie is de leer van organismen en hun relatie met het milieu

• Individu
  
• Populatie (organismen van 1 soort in een bep. gebied)
• Levensgemeenschap (organismen van meerdere soorten in een bepaald gebied)
• Biotoop (alle abiotische factoren in een gebied)
• Ecosysteem (biotoop + levensgemeenschappen) - begrensd gebied waarin een wisselwerking plaatsvindt tussen verschillende biotische en abiotische factoren. 

Tolerantie voor factoren

Soorten leven in hun habitat,
(leefomgeving van een soort met zijn specifieke biotische en abiotische factoren). 

De abiotische factoren zijn van invloed op de soortensamenstelling.

Elke factor in hun habitat:

• Optimum
• minimum- en maximumwaardes  (tolerantiegrenzen)

Biotisch en abiotische factoren

Een habitat bevat:

1. Alleen biotische factoren
2. Alleen abiotische factoren
3. Zowel biotische als abiotosche factoren
4. Geen van beide

Wat is een ecosysteem?

1. Alle abiotische factoren samen
2. Alle relaties tussen organismen en hun milieu
3. A en B
4. Een bepaald gebied, waarin de biotische en abiotische factoren een eenheid vormen

Wat is een biotische factor?

1. konijn
2. grasplant
3. beide zijn goed
4. beide zijn fout

Ik weet wat abiotische factoren zijn.
Abiotische factoren zijn:

1. Zuurstof in een slootje
2. Hoeveelheid beschikbaar voedsel
3. Aanwezigheid van een partner
4. Zonnestraaltjes

Wat is voorbeeld van een ecosysteem?

1. De duinen
2. Het tropisch regenwoud
3. Gras
4. Een konijnen populatie

Bodem alleen is geen abiotische factor!

Eigenschappen van de bodem wel zoals:

• Grootte van bodemdeeltjes
• pH
• Hoeveelheid water in de bodem
• Hoeveelheid zuurstof
• Hoeveelheid humus -> mengsel van organische stoffen, anorganische stoffen en micro-organismen (bacteriën en schimmels)

Licht alleen is geen abiotische factor!

Eigenschappen van het licht wel zoals:

• Daglengte
• Lichtintensiteit
• Golflengte van het licht

WATER

Planten (in droog milieu):

- dikte cuticula

- weinig huidmondjes

- grootte wortelstelsel

Dieren:

- zuurstofgehalte

- zoutgehalte

Temperatuur

• Chemische processen in organismen worden geregeld door enzymen.
• afhankelijk van de temperatuur
• Koudbloedige dieren niet actief bij lage temperatuur
  

Tolerantie

- habitat -> abiotische factoren -> beperkende factor

- tolerantiegrenzen

- tolerantiegebied

- optimumgrafiek

Er is een verband tussen de tolerantie en het verspreidingsgebied van een soort.

Bekijk de afbeelding. Welke soort heeft het grootste verspreidingsgebied?

1. soort A
2. soort B
3. soort C
4. soort D

Wat is de beperkende factor bij verlichtingssterkte 8?

1. zuurstof
2. licht
3. CO2
4. temperatuur

Bs 2 - Leerdoelen

7.2.1 Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en van coöperatie onderscheiden.

7.2.2 Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven.

Niche

Een niche is de rol die het organisme speelt in het ecosysteem; de interactie met het ecosysteem
Voorbeelden:

voeding - wat eet het, door wie wordt het gegeten?
Andere taken; nest bouwen, graven etc.

Niche

Natuurlijke selectie leidt tot verschillende niches

Concurrentie

Competitie / strijd

Bij concurrentie is er vaak sprake van een overlappende niche.

Kan plaatsvinden tussen soortgenoten (intraspecifiek) --> verhoogd de selectiedruk 

Maar ook tussen verschillende soorten (interspecifiek)

Coöperatie (binnen de soort)

Bescherming
Verdediging
Paarvorming
Voedsel

Symbiose

• Mutualisme: + / +
  
• Commensalisme: + / 0
  
• Parasitisme: - / +
  
  Geen symbiose:
• Competitie - / -
  
• Predatie - / +
  

Mutualisme

Beide soorten hebben voordeel van de symbiose (samenlevingsvorm)

+      + 

Korstmos: Schimmel + alge

Kunnen niet zonder elkaar leven

Een kreeft die gebruik maakt van een leeg slakkenhuis van een wulk is een voorbeeld van ....

1. Mutualisme
2. Commensalisme
3. Parasitisme

Schimmels gebruiken organische stoffen van de plant. De schimmels nemen water en anorganische stoffen op uit de omgeving en ze kunnen deze stoffen vasthouden. De algen gebruiken deze stoffen voor de fotosynthese.

Welk begrip past bij 'korstmos'?

1. Een mos
2. parasitisme
3. commensalisme
4. mutualisme

Deze symbiose is...

1. Mutualisme
2. Parasitisme
3. Commensalisme

De koolplant scheidt een stofje uit dat sluipwespen aantrekt. Sluipwespen leggen eieren in de rupsen die de koolplant op eten.

1. Mutualisme en parasitisme
2. Mutualisme en commensalisme
3. Commensalisme en parasitisme
4. Mutualisme, commensalisme en parasitisme

Biologisch evenwicht

Verklaar het verloop van de grafiek. Wat kun je hieruit afleiden over de relatie tussen konijnen en vossen?

Populatiedynamiek

Wat is de draagkracht van een ecosysteem?

1. Het aantal dieren in een bepaald gebied
2. De maximale populatiegrootte die een gebied kan onderhouden
3. Alle organismen in een bepaald gebied
4. De minimale populatiegrootte die een gebied kan onderhouden

Waardoor leidt overschrijding van draagkracht meestal tot een lagere draagkracht?

1. de dieren zijn dood
2. voedselbronnen zijn uitgeput
3. het systeem schiet door
4. er zijn meer predatoren

Optimale omstandigheden

Groei van populatie is zichtbaar te maken in grafiek.

Draagkracht van ecosysteem is belangrijk voor grootte.

- Exponentiele groei (J)

- Begrensde groei (S)

Overschrijden van draagkracht

Als de draagkracht wordt overschreden, zal de populatie een periode van sterfte doormaken

Uiteindelijk kan:
1) de populatie zich herstellen tot de oorspronkelijke draagkracht

2) Een nieuw evenwicht ontstaan bij een lagere draagkracht

3) De populatie verdwijnen uit het gebied

Exoten

Exoten: soorten afkomstig uit een ander 

gebied die zich vestigen in een ecosysteem

Invasieve exoot: brengt een ernstige verstoring teweeg in het ecosysteem

Voorbeeld: halsbandparkiet (Psittacula krameri) uit India. Het gevaar bestaat dan dat ze inheemse populaties verdringen.

BS 3 - Leerdoelen

7.3.1 Je kunt de voedselrelaties binnen een ecosysteem beschrijven.

7.3.2 Je kunt de energiestromen door een ecosysteem beschrijven.

Voedselketen

Geeft de voedselrelaties weer in een ecosysteem.

1.   Start met producent!

2.  Pijlen goed richting: "wordt gegeten door".

Voedselweb

Voedselweb: alle voedselrelaties binnen een levensgemeenschap 

Energiestroom

Trofisch niveau = schakel in een voedselketen/web

Een voedselketen/web start altijd met een producent (eigen eten maken)

Producenten zijn of foto-autotroof (zelfvoedend door fotosynthese) of chemo-autotroof (zelfvoedend door chemosynthese)

Welke van de onderstaande beweringen is/zijn juist?

1) Planteneters zijn altijd consumenten van de 1e orde.
2) Vleeseters zijn altijd consumenten van de 2e orde.

1. Alleen bewering 1 is juist
2. Alleen bewering 2 is juist
3. Beide beweringen zijn juist
4. Beide beweringen zijn onjuist

Bestudeer het voedselweb hiernaast:
Op welk trofisch niveau bevinden zich de jonge rondvissen?

1. consument 1e orde
2. consument 1e orde of consument 2e orde
3. consument 2e orde
4. consument 2e orde of consument 3e orde

Organisch/anorganisch

Organische stoffen (zoals C6H12O6):

1. Bevatten sowieso: C en H (en meestal O).
2. Zijn meestal grote, ingewikkelde moleculen.                                  
3. Komen meestal van organismen af.

Anorganische stoffen:

1. Zijn meestal klein en eenvoudig (H2O, CO, CO2, NaCl, O2)
2. Komen zowel voor in levenloze natuur als in organismen 

Energiestromen

Energiestromen

Piramides

piramide van aantallen

* het aantal organismen per trofisch niveau

* kan verschillende vormen hebben

piramide van biomassa

* het totale gewicht van alle organische stofffen 

per trofisch niveau

* altijd piramidevorm 

Welke piramide is de piramide van biomassa?

1. P
2. Q
3. R
4. S

Bij welke piramide is de volgende schakel altijd kleiner?

1. Piramide van aantal
2. Piramide van biomassa

Aan de slag!

Wat?	Thema 7: - basisstof 1: 1, 3, 4, 5 - basisstof 2: 9, 10, 11 - basisstof 3: 16, 17, 18, 19
Hulp nodig? Meer hulp nodig?	Lees basisstof 4 Steek je vinger omhoog

Aan de slag!

Levensgemeenschap

Biotische factoren

Abiotische factoren

Ecosysteem

Habitat

Soortensamenstelling

Tolerantie

Optimum

Beperkende factor

Concurrentie

Symbiose

Mutualisme

Commensalisme

Parasitisme

Migratie

Biologisch evenwicht

Exoten

Vraat

Voedselketen

Voedselrelaties

Voedselweb

Predatie

Trofisch niveau

Autotroof

Producenten

Assimilatie

Fotosynthese

Organische stoffen

Anorganische stoffen

Heterotroof

Consumenten

Reducenten

Dissimilatie

Biomassa