4.3 De paus en de kruistochten

• geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

KA #15

Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Tweezwaardenleer

• Wereldlijke en geestelijke macht werkten samen en versterkten elkaar (vroege ME)
• Waar ligt het primaat? Keizer/koning of de paus...?

OOSTERS SCHISMA

Paus versus andere patriarchen

* Paus was aanvankelijk één van de vijf patriarchen

  (Constantinopel, Jeruzalem, Antiochië en Alexandrië)

* De vier andere bevonden zich in het Oost-Romeinse rijk en

  stonden onder de keizer (Constantijn was destijds het hoofd

  van de kerk: caesar-papisme)

* De paus kon zich in het westen vrijer ontwikkelen én claimde

  de heerschappij op basis van het Primatus Petri.

* In 1054 kwam het tot een breuk met de orthodoxe kerk

De Investituurstrijd

Investituur

• Investituur: een plechtige benoeming
• Om de macht te vergroten, benoemden keizers  en koningen in Europa vanaf de 10e eeuw bisschoppen als vazal
• Trouwer aan de keizer dan de paus en geen gevaar van erfzonen (vanwege het celibaat)

Bij de investituur werden de symbolen van het bisschopsambt overhandigd: een ring, een staf en de mijter

HOOFDROLSPELERS: 1. PAUS GREGORIUS VII

                                       2. KEIZER/KONING HENDRIKIV

Gregorius wilde een hervormings-beweging starten.

De paus als de eerste macht!

Er waren veel misstanden in de kerk: lekeninvestituur, simonie en seksuele losbandigheid

Machtsmiddelen

• Paus heeft excommunicatie ('in de ban doen')
• Keizers/koningen hebben (eventueel) vazallen

Gang naar Canossa

Keizer van het Heilige Roomse Rijk Hendrik IV

• Wankele machtsbasis: lokale/regionale adel sterk
• Bij excommunicatie wenden ze zich meteen af van keizer
• machtsstrijd was nog niet voorbij!

voorlopig einde investituurstrijd:

CONCORDAAT VAN WORMS (1122)

- paus kiest de bisschop (ring en mijter)

- daarna mag de keizer/koning de bisschop als leenman aanstellen (scepter)

Gezien als winst voor de paus

EERSTE KRUISTOCHT (1096-1099)

KA 16

De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten

1095: Oproep tot de eerste kruistocht te Clermont door Urbanus II

‘Laat dat voor u de wapenkreet zijn in de strijd, want hij kwam van God. Wanneer u zich groepeert om de vijand aan te vallen, zal deze door God gestuurde kreet de kreet van ons allen zijn: ‘God wil het! God wil het!’

* Aanleiding: verzoek van Byzantijnse    keizer Alexius I om steun te krijgen 

  tegen de Seldjoeken.

* Doel paus: 

  - einde maken aan Oosters Schisma

  - versterking positie t.o.v de

     keizer (investituurstrijd)

* inspelen op anti-islam gevoelens

De islamieten hebben de altaren besmeurd met bloed dat ze in de doopvonten lieten vloeien. Ze hebben de christenen besneden en hen gegeseld en gemarteld, voordat ze hen doodden.

LEIDERS:

* Godfried van Bouillon 

* Bohemund van Taranto

* Raymond IV van Toulouse

- Machtige mannen, maar geen koningen of oudste

  zonen van de hoge adel

- Voetvolk en pelgrims vaak blok aan het been

Gigantische leger (zie boek) vertrok via verschillende routes, om bijeen te komen in Constantinopel

Kruisvaardersstaten.

- Koninkrijk Jeruzalem was de

  belangrijkste

- Godfried van Bouillon was geen

  koning, maar 'Beschermer van het

  Heilige Graf'.

- Zijn jongere broer Boudewijn nam wel

  de titel koning aan.

Fulcher van Chartres, Historia Hierosolymitana: "Met getrokken zwaarden renden onze mensen door de stad. Zij spaarden niemand, zelfs niet diegenen die om genade smeekten. (...) Na deze grote slachting gingen ze de huizen van burgers binnen en namen alles wat ze daarin vonden".

Ralph van Caen, een kroniekschrijver die later schreef, maar zich baseerde op ooggetuigenverslagen: "In Ma'arra kookten onze mannen heidense volwassenen in potten; kinderen spietsen ze aan stokken en aten ze geroosterd" 

Solomon bar Simson-kroniek: Een van de Joodse kronieken die de bloedbaden gedetailleerd beschrijft: "De bisschop probeerde hen te verbergen in zijn paleis, maar de Duitsers stormden binnen, braken de poorten open en doodden de Joden, waarbij ze geen ziel spaarden, noch jong, noch oud, noch zuigeling"

Pogrom in het Rijnland (bij Mainz)

Gebeurtenis in 1098 in het huidige Syrië

Over de inname van Jeruzalem

SALADIN EN RICHARD LEEUWENHART

Typerend hoofddeksel, de sharbūsh

* Laatste koning van Jeruzalem, Boudewijk IV.

* Vaak onderlinge strijd tussen nieuwkomers en

   'oude kolonisten over de houding tegenover moslims.

* Saladin weet de verdeelde moslims te verenigen en herovert

  Jeruzalem. Opvallend tolerant voor de overwonnenen, groot

  contrast met bloedbad 1099

* Derde kruistocht, nu wel met de keizer en koningen

* Waarom keerde de Franse koning relatief snel terug naar 

   Frankrijk?

* Beoordeel de politiek van de Engelse koning

KRUISTOCHTEN BINNEN EUROPA

* Reconquista in Spanje

* Kerstening in Noordoost Europa

* Uitroeiing Katharen

* Pogroms tegen joden

DE NOORDELIJKE KRUISTOCHTEN

* Officieel goedgekeurd door de paus en erkent

  als kruistochten, inclusief een volledige aflaat.

* Duitse Orde of Teutoonse ridders, vergelijkbaar

  met de (religieuze) ridderordes die in het

  Midden-Oosten waren ontstaan (Tempeliers

  bijvoorbeeld)

* wit gewaad als teken van onschuld

   zwart kruis, discipline (en Jezus in donkere

  tijden)

KATHAREN IN ZUID-FRANKRIJK

* Rond 1200 riep de paus op tot een kruistocht tegen de

  Katharen (woord 'ketters' komt hier vandaan)

* Steden en kastelen werden belegerd, waarna massamoord

   volgde.

* Hierna werd de inquisitie opgericht, waarbij de Dominicanen

  Orde een leidende rol zou gaan spelen

POGROMS TIJDENS DE KRUISTOCHTEN

* Geen officiële, door de paus

  afgekondigde  kruistocht

* Vooral in het Rijnland vonden bloedige

  vervolgingen plaats

* Fanatisme te maken met sterke

  religieuze gevoelens door kruistochten

  (ook economische redenen speelden een

  rol)

Gevolgen

• Alle kruisvaardersstaten gaan ten onder. Politiek-militaire doel dus uiteindelijk niet bereikt
• Na 4e kruistocht, plundering Constantinopel verdere verwijdering west-oost
• Toename handel in Europa (Italië) en het Midden-Oosten.
• Kennis over de Arabische cultuur en wetenschap (cijfers) in Europa neemt toe

Video

Fragment: Kingdom of Heaven (2005)

Aanval op Jeruzalem (1187)