Modernisme Beeldende kunst en Dans

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Modernisme 

1900-1945 in het teken van de grote oorlogen

-Massavernietiging

-Alles wordt in twijfel getrokken

-Breuk me het verleden: Kunstenaars zetten zich af tegen tegen oude tradities. (Avant-garde)

-Ontstaan van veel nieuwe stromingen en stijlen: Modernisme

Kunstenaars willen de maatschappij veranderen

Maatschappij

Modernisme sluit aan bij de maatschappij

Maatschappij: Snelle ontwikkeling van industrieën en technologieën

Modernisme: Snelle afwisseling stijlen en stromingen, voortuitgang

Expressie

Van zichtbare werkelijkheid naar innerlijke expressie

Op zoek naar essentie, abstractie. Uitdrukking van het innerlijke van de kunstenaar. 

Materiële <->geestelijke: verwerping natuurgetrouwheid (bijvoorbeeld kubisme); vorm, verhouding (bijvoorbeeld Piet Mondriaan, De Stijl).

Originaliteit als criterium.

Kruisbestuiving tussen verschillende disciplines, samen met een groep gelijkgestemden het nieuwe brengen.

Form follows function (bijvoorbeeld Louis Sullivan, Hendrik Petrus Berlage, Frank Lloyd Wright). Anti-kunst en anti-establishment (bijvoorbeeld Futuristen, Dada, Erik Satie).

beeldende expressie

Van het impressionisme, schilderen wat je zien naar, naar het

Expressionisme: uiten van innerlijke gevoelens en emoties

Abstracte kunst sluit goed aan bij het Modernisme: alle regels loslaten

19de eeuw

(Romantiek, Realisme, Impressionisme)

Realistische weergegeven (natuurgetrouw)

20ste eeuw

(de Stijl, kubisme, constructivisme)

Loslaten van de Natuurgetrouwheid

Abstact

Zoektocht naar essentie

De rus Kazimir Malevitsj start de volledig abstracte kunst (1913).

Nederland: De Stijl: o.a. Piet Mondriaan

Malevitsj, Zwart vierkant

Constantin Brancusi

Expressionisme

Die Brücke : Afscheid van geldende kunstregels en maken een ''brug'' naar moderne tijd.  

Uitdrukken van innerlijke drijfveren in de kunst (onderbewuste)

Stijl: chaotisch, weinig tot geen perspectief, kleuren zijn niet realistisch. 

Ernst Ludwig Kirchner

Surrealisme 

Vanaf 1925 belangrijkste vernieuwende stroming

Sigmund Freud: Dromen en het onderbewuste

Andere werkelijkheid, vervreemding (surrealiteit)

André Breton

Salvador Dali

Anti-kunst

Anti-establishment (tegen de heersende orde)

Dada: drijft spot met normen en waarden

Afkeer van rede en logica die volgens de dadaïsten geleid

hebben tot de Eerste Wereldoorlog. 

Wijzen schoonheid af en steven naar betekenisloosheid

Maken de bestaande normen en waarden belachelijk

Techniek en beweging

Begin 20ste eeuw. Grote technische ontwikkeling. Industrialisatie

Opkomst massamedia (radio, tv)

Futurisme: Italiaanse beweging, 

Omarmde de dynamiek van de moderne samenleving.

Ontwikkeling en beweging laten zien

Ideeën vaak onmogelijk en absurd. (Venetïe vernietigen/maanlicht doven)

Giacomo Balla (Futurisme

Vooruitgang

Fascinatie voor beweging en bewegend beeld

Functionalisme

Stroming in de architectuur na WOI

De vorm en het uiterlijk van een gebouw dienen te worden bepaald  door zijn functie.

Functie staat dus voorop

Geen onnodige versieringen

In Nederland: het nieuwe bouwen

Streven naar: Ruimte en licht

Andrew Loyd Wright

Hendrikus Berlage

Louis Sullivan

Form Follows Function

art-noveau/art-deco

Veel versiering

Organisch

Niet altijd praktisch 

Functionalisme

Vorm dient de functie van het gebouw

Bauhaus (1919-1933) Na WO I

Vernieuwend: Geen traditionele academie

Weimar-Dessau

Industrieel ontwerpen 

(Itten, Gropius, van der Rohe)

Inspiratie uit de Arts and Crafts beweging (UK)

Samenbrengen van  kunst, architectuur en kunstnijverheid en één opleiding

Door Hitler verboden

kunst als laboratorium

Combineren van disciplines was typerend voor het modernisme (bijv. Bauhaus)

Onderzoek van en naar nieuwe materialen en manieren om deze toe te passen

y

Zoals:

Gewapend beton in de architectuur

Metalen buizen en triplex bij meubels

 

Mies van de Rohe

Voorbeeld van hoe materiaal en vorm de functie bepaald

De nieuwe huiskamer

Breuk met alles wat burgerlijk en ouderwets is

Gerrit Rietveld (de Stijl)

Rietveld-Schröderhuis

Architectuur: open structuur, licht 

Le Corbusier

Rietveld-Schröderhuis

Rietveldstoel

Modernisme in Rusland

Russische revolutie in 1917 (Lenin)

Jonge kunstenaars helpen mee de communistische staat vorm te geven (tegenovergesteld van het Westen)

Storten zich op het vormgeven van: gebouwen, propagandaposters en gebruiksvoorwerpen

Uitgangspunt: breuk met traditionele opvattingen over kunst en vormgeving (net als de politiek-Communisme)

Constructivisme (kunst, architectuur). Kunstenaars en architecten vonden enkel de constructie al mooi genoeg, geen versiering nodig.  

Film: Sergej Eisenstein

Bedenkt Attractiemontage (losse shot komen samen in de montage: Scene: schoten, mensen, kroonluchter die trilt, mensen

El Lizitsky, Versla de Witten met de Rode Wig 

Primitivisme

Westerse blik op andere culturen

Kunstenaars verheerlijken het primitieve en zuivere leven en streven terug naar de tijd van voor de moderne beschaving (onbedorven en puur).

Het spontane en het naïeve staan centraal.

Vorm van kritiek op de eigen cultuur (bijv. Kunstenaar Paul Gauguin). 

Niet-Europese invloeden op kunstenaars als Henri Matisse (schilder), Antonin Artaud(toneelschrijver), Ruth St. Denis (danseres) Igor Stravinsky(componist).

Matisse

Gaugain

Asmat-schild

Papoea

Entartete kunst

Hitler in 1933 aan de macht in Duitsland

Kunst dat niet voldeed aan de eisen van de Nazi's werd verboden (vooral abstracte en expressionistische kunst)

Verdorven/ontaarde kunst.

Nazi Propaganda. Staat bepaald en laat zien wat wel en niet mag

Gold ook voor muziek (verbod op Jazz, en bijv. atonale muziek van Schönberg)

Dans en expressie 

Komt een einde aan de populariteit van het Romantisch ballet (clichematig, gekunsteld, slecht imago)

In Rusland nieuwe boost, in westen verval

Russisch ballet wordt populair in Westen. 

Romantisch ballet vs Ballet Russes

 Stijlkenmerken van die tijd bij het Romantisch ballet:

Ontsnapping uit de werkelijkheid (escapisme)

Verheerlijken van de natuur en het exotische

Streven naar perfectie,  dansers dansen verticale lijnen, spitzen, sierlijk, groots.

Ballet Russes:

Niet langer sierlijk zweven. Nauwelijks een verhaallijn.

Dansers reageren op de muziek en passen primitieve invloeden toe. 

Hoekige bewegingen. 

Primitivistische invloeden. (niet westerse dans)

Diaghilev 

•  Van gelegenheidsgezelschap--> vast gecontracteerd gezelschap 
• Doorbrak de academische theaterdans (dans waar de artistieke context centraal staat) . 
• Koppelde verschillende disciplines aan elkaar om iets te maken =  ‘Gesamtkunstwerk’ 
•  Exporteerde Russische kunst naar West-Europa. 
• Vernieuwde academische dans 
• Rehabilitatie van de danskunst als eersterangs kunstvorm (herwaardering)
• Succesformule (erg succesvol, door commercieel inzicht) -> meer aktes op één avond/variatie, gericht op een zo groot mogelijk publiek, reisden/toerden rond, sterdansers als publiekstrekkers -> op een andere manier ging mensen naar dans toe 
• Toen Diaghilev stierf werd het ballet ontbonden in 1929 

Michael Fokine

• balletexpressionisme 
• Vernieuwend want: gevoel - expressief van binnenuit (emoties in gezicht en bewegingen)
• lelijk dansen werd nu ook toegestaan. De emoties en karakter van het personage moet geloofwaardig overgebracht worden. 
• Vond het 19e eeuwse ballet verstard in vastliggende passen, poses en in een nietszeggende gebarentaal die niet meer pasten bij de moderne tijd. 

Vaslav Nijinski

• Beroemde sterdanser van de Ballets Russes 
• Krachtige mannendans -> L’Après-midi d’un faune 1912 -> Choquerend
• Was zelf ook danser, maar werd choreograaf: trad zelf buiten de

 grenzen van de klassieke (academische) dans. 

• Technisch, statisch, hoekig, geen verhaal maar fragmenten, langzamer, horizontaler - Vernieuwend: het gaat er niet meer om hoe goed ze dansen (de trucjes) 
• Geïnspireerd door afbeeldingen op Griekse vazen (muzen) 

le sacre du printemps

Sterdanser: Vaslav Nijinski

Maakte een abstracte dans met veel dansexpressie

Dansers reageren op de muziek

Beelden nauwelijks een verhaal uit

Bewegingen: hoekig/stampen

Primitivisme

Muziek door Igor Stravinsky: niet de nadruk op melodie maar op complexe onregelmatige ritmes

Première is een groot schandaal

Romantisch (klassiek) ballet

 

1. academisch dansvocabulaire

2. harmonieuze esthetiek, rond en vloeiend

3. in opdracht van theater/overheid gemaakt

4. grootse balletten met meer aktes

5. begeleiding van programmatische orkestmuziek componisten: piano, slagwerk, stiltes.

6. verhalende, sprookjesballetten; narratief

7. amusement op hoog artistiek niveau

8. bedenkers/makers zijn mannen

9. uitvoerende zijn veelal vrouwen

10. nadruk op dansvirtuositeit

Moderne dans

 

1. vocabulaire ontwikkeld vanuit individu.

2. niet-harmonieuze esthetiek, gebroken en hoekig

3. zelfstandig in eigen studio gecreëerd

4. solistisch, kort en kleinschalig werk, dansconcert

5. absolute muziek van eigentijdse componisten: piano, slagwerk, stiltes.

6. niet verhalend, symbolisch, eigentijds realisme

7, diepgravende intellectuele Kunst met hoofdletter

8. maker en vertolker zijn vaak dezelfde

9. de vrouw manifesteert als choreograaf

10. nadruk op expressie van beweging of gebaar

Bij de expressionisten ging het om de 'allerdiepste' beleving die, door ervaring van de werkelijkheid, wordt opgeroepen in het zelf van de kunstenaar. Vooral de emotionele ervaring is belangrijk. 

Op een vergelijkbare manier ontstond ook in de danskunst, in de jaren 20 en 30 van de 20e eeuw, het dansexpressionisme van kunstenaars zoals Rudolf Laban, Mary Wigman en Kurt Jooss in Europa, en Martha Graham en Doris Humphrey in de Verenigde staten. Zij wilden verder gaan dan dansers als Fuller, Duncan, St. Denis en Shawn, die ze te uiterlijk of te oppervlakkig vonden.

Zo ging het bij het expressionisme in de dans om de expressie van de allerdiepste belevingen van de kunstenaar.

Expressionistische dansstukken gaan vaak over onaangename gevoelens, zoals angst, verdriet en wanhoop. 

Expressionisme

Moderne Theaterdans

Isadora Duncan

 Martha Graham

Mary Wigman

Rudolf Laban

Duncan choqueerde net als Fuller door, in het kader van de vrouwenemancipatie, geen korset te dragen. Ze danste op blote voeten in een loshangend gewaad. Duncan streefde naar een zo natuurlijk mogelijk dansstijl en maakte gebruik van alledaagse bewegingen zoals lopen, huppelen, rennen, liggen en opstaan. Dans was een instrument voor gevoelsexpressie en muziek diende de emoties vrij te maken die in haar dans werden uitgedrukt.
Duncan wilde een doorgaande, vloeiende, golvende bewegingsstroom bereiken via het dansen op de voorvoet (demie-pointe) waarbij de torso een lichte,

opwaartse positie innam. Het beeld van

Nikè was daarbij een inspiratiebron. 

Ook wat toneelaankleding betreft was ze een vernieuwster door af te zien van een decor. 

Volgens Duncan is de solar plexus (net boven de navel)  het centrum waar alle
beweging uit voortkomt.  

Isadora Duncan 

Spanning en ontspanning leerde Wigman via een Dalcroze school, dit werd een belangrijk element in haar expressionistische dansen. Wigman werkte samen met Laban.

De belangrijkste principes van Wigman waren:

• dans is een uiting van diepe en sterke emoties door de

zeggingskracht van de beweging zelf.

• Het lichaam is een instrument dat zingt en beweegt/trilt.

Ademhaling was heel belangrijk in haar dansstijl, dit om de natuurlijke spanning en ontspanning teweeg te brengen die

voortgezet werd in haar dansbewegingen. Dit resulteert in een golvende, harmonieuze bewegingsstijl. Opvallend was verder de pose-achtige bewegingen van heup, armen en handen. De thematiek van haar dansen was somber. Het karakter expressionistisch. Zij gebruikte vaak maskers bij haar dans.

Mary Wigman

Graham is afkomstig uit de V.S. 

Van Delsarte had zij de relatie tussen lichaam en geest, het belang van bewegingsanalyse, spiercoördinatie en evenwichtscontrole geleerd, alsmede het belang van ademhaling. ( theorie op het gebied van lichaamsexpressie ontwikkeld, genaamd 'Toegepaste Esthetica'.)

Al deze elementen zijn op de een of andere manier in het werk van Graham terug te vinden. Zo ligt bij haar de aanzet van de beweging (evenals bij Duncan) bij de Solar Plexus. Voorts wordt gewerkt met

het principe spanning-ontspanning (Dalcroze, Laban) bij Graham werd dit de contraction-release genoemd.  Met deze
contraction-release is het ritme van de ademhaling verbonden. Daarnaast deed Graham afstand van de bij de academische techniek gehanteerde uitdraai van de benen. Het hele karakter van de Graham techniek is bovendien veel aardser gericht en doet geen pogingen de wetten van de zwaartekracht te ontkennen zoals dat bij de academische techniek wel  het geval is. Bij sprongen zijn de benen 

vrijwel altijd in een hoekige en niet-gestrekte positie. Voorts speelt de spiraal in veel bewegingselementen een rol. 

In haar choreografieën gaf Graham de
uitwerking van bepaalde hevige, menselijke emoties en psychische 

conflicten, zoals doodsangst, jaloezie,

ontwikkelde archetypen (Jung).  

Martha Graham

Martha Graham

Laban was geinteresseerd in de oorsprong

en mogelijkheden van de menselijke

beweging enerzijds alsmede de dynamiek

en de expressiviteit daarvan anderzijds. Bij

zijn onderzoek kwam hij tot een uitvoerige

analyse die hij systematiseerde in een

door hem ontwikkeld notatiesysteem (de

laban notatie).

Bij Laban stond het gevoel en de emotie

op de eerste plaats. In zijn onderzoek

onderscheidde Laban verschillende typen

dansers: wilstype, gevoelstype en

verstandstype. Elk van deze types zouden

in de lessen van de docent verwerkt

moeten worden. Volgens Laban is dans

samengesteld uit de elementen tijd, kracht

en ruimte. 

Rudolf Laban

 Loïe Fuller 

 Was een Amerikaans-Franse danseres

Experimenteerde met elektrisch licht in het theater

Ze wordt gezien als een pionier op het gebied van moderne dans en theaterbelichting.

Josephine Baker

1920's

Revu Negre (Revu dans)

Le ballet Suedois naar Parijs gehaald

Grote ster is Josephine baker (New-Orleans USA)

Oerdriften en seksuele instincten uitdrukken in de dans

Is wat het witte publiek verwachte van een ''primitieve'' zwarte vrouw

Hardnekkige vooroordelen uit die tijd

Rages

Zo snel als muzikale stromingen elkaar opvolgen zo snel ontstaan er:

Dansrages

Moderne gezelschapsdans

 VS: bijvoorbeeld charleston

Engeland: bijvoorbeeld ballroomdansen

Charlston