Par. 2 Opkomst van Vlaanderen en Brabant in de Late Middeleeuwen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

HC Steden en burgers in de Lage Landen 
1050-1700

www.vrt.be

www.bnnvara.nl

Paragraaf 2:

De positie van de stedelijke burgerij (1302-1602)

Welke invloed hadden sociaaleconomische en politieke ontwikkelingen op de positie

van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten (1302-1602)?

Kenmerkende Aspecten:

• De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden
• Het begin van staatsvorming en centralisatie
  
• De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had
• Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

Atrecht als startpunt van de stedelijke dynamiek

Atrecht is een stad helemaal in het zuiden van de Lage Landen.

• Centrale plaats in de lakennijverheid >> vonden als eerste aansluiting met handelsplaatsen in Frankrijk en Italië.
  
• Door de lakenindustrie >> veel rijke kooplieden.
  Zij versterkten hun positie door zich te organiseren in kooplieden gilden + door leningen te verstrekken aan edellieden en stadsbesturen.
  
• Atrecht wordt overvleugeld door Hanze-stad Brugge.
  

Patriciërs en adel <> Het Gemeen

Patriciërs = burgers die in de steden de macht in handen hadden (rijke kooplieden, adel etc.)

Het gemeen = de rest van de stedelijke bevolking (de rest) >> aangevoerd door ambachtslieden.

Spanning tussen twee groepen:

• Alleen patriciërs (10% bevolking) in het bestuur >> ambachtslieden (40%) waren daar fel tegen.
• Dagloners (merendeel rest van de bevolking) hadden geen vast inkomen, deden zwaarste werk en waren niet georganiseerd >> onvrede in tijden van economische tegenslag.
  

Guldensporenslag = strijd waarin de spanningen tot uiting kwamen.

npo.nl

Vlaanderen & Brabant: economisch zwaartepunt

Gebieden van Vlaanderen en Brabant:

• Veel verstedelijking in vergelijking met andere gebieden, verbonden door handelsnetwerk
• Antwerpen wordt in de 16e eeuw het grootste handelscentrum van West-Europa >> Brabant middelpunt.
• Vlaanderen en Brabant waren verantwoordelijk voor 62% van de belastingen >> Holland 13% en Overijssel minder dan 1%.
• Brugge nieuwe handelscentrum van de Lage Landen (i.p.v. Atrecht) >> zat in handelsnetwerk van verschillende steden.
  

Vlaanderen & Brabant: economisch zwaartepunt

Binnen het netwerk versterkte elke stad de eigen positie en het netwerk als geheel door:

• Innovatie op allerlei gebieden:
  >> uitvindingen zoals de Kogge
  >> verbetering infastructuur + opslag van producten
  >> arbeidsverdeling + specialisatie in nijverheid/landbouw.
  
• Innovatie wordt getriggerd door schaalvergroting in netwerk van de steden:
  >> bevolkingsgroei in steden: meer produceren.
  >> door toename handel: meer wegen en havens worden aangelegd + schepen vergroot.
  

Stedelijke burgerij neemt taken van geestelijkheid over

• De steden vergroten invloed op de sociale zorg.
  >> Hospitalen, leprozerieën en bedeling van armen --> kerk
  >> zorg voor bejaarden, weduwen en wezen -->gilden
  >> bewaken geesteszieken --> stadbestuur
  
• De steden gaan zorgen voor onderwijs.
  >> kloosterschool overgenomen door stadsbestuur
  >> scholing was in het belang van de stad
  >> vrouwen, kleuters en volwassenen ook toegestaan
  >> analfabetisme onder mannen bijna geheel verdwenen
  
  

Stedelijke burgerij neemt taken van geestelijkheid over

• Stadsbesturen gaan het algemeen belang ('bonum commune') dienen.
  >> Monopolie op gebruik geweld + strenge straffen bij overtredingen
  >> Bouw openbare gebouwen zoals stadhuis of markthal + infrastructuur in handen van het stadsbestuur.
  >> "In het belang van de stad" mocht het bestuur tegen regels/tradities in gaan --> soms problemen (opstanden e.d.)
  
• Bedelorden en begijnhoven worden in de steden gevestigd.
  >> Moderne Devotie = individuele vroomheid die tot uiting wordt gebracht door arbeid en bezinning door het lezen van nieuwe bijbelvertalingen en boeken met christelijke leefregels (in volkstaal).
  >> Begijnhoven (vrouwenordes olv priester) + bedelorden in stad gesticht.
  

(Examen)vragen

Maak de volgende vragen:

4, 6, 7

Examenvragen:

10, 15

Syllabus

In de late middeleeuwen kwam de positie van de steden onder druk te staan. Het particularisme van de Brabantse en Vlaamse steden botste met het beleid van de Bourgondische hertogen die in de 15e eeuw grip probeerden te krijgen op bestuur en rechtspraak in hun Nederlandse gebieden. Mede doordat zij een centrale rol in de handel met Spaanse en Portugese koloniën in kon nemen, profiteerde Antwerpen hier het meeste van en nam zij de centrale positie van Brugge over.