JJBK Grammatica - herhaling mv en lv

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

GRAMMATICA

Mevrouw Duinhouwer

Lijdend voorwerp

& 

Meewerkend voorwerp

Het werkwoord bepaalt

Taalkunde: valentie 

• Een werkwoord omschrijft een handeling: wat iemand doet of wat er gebeurt
• Een werkwoord heeft altijd een onderwerp (iemand die iets doet) nodig

Een zelfstandig werkwoord is de "regisseur" van een zin en deelt de "rollen" uit

rol : Onderwerp - deze rol deelt het werkwoord altijd uit

rol:  Lijdend voorwerp - wie of wat?

rol: Meewerkend voorwerp - aan wie of voor wie?

Bijwoordelijke bepaling - geeft antwoord op vragen als hoe? waar? wanneer? waarom? waarheen? etc.

Lijdend voorwerp

VOORBEELD

FIETSEN

Iemand fietst

De jongen fietst

ETEN

Iemand eet iets

Het meisje eet een ijsje

Werkwoord = geven

Je geeft  aan iemand iets.

Ik |geef |mijn vriend | een kado.

 o   pv        mv                   lv

Uitleg valentie

Het valentiepatroon ziet er als volgt uit:

Iemand - persoonsvorm/gezegde -  iets - iemand.

Ook wel de zinsdelen: onderwerp - persoonsvorm/gezegde - lijdend voorwerp - meewerkend voorwerp.

Je zou hier nog een bijwoordelijke bepaling aan toe kunnen voegen. Dit zinsdeel is meestal niet noodzakelijk nodig om een goede zin te krijgen. Dat zinsdeel is dan optioneel en geeft extra informatie.

Uitleg valentie

Het (belangrijkste) werkwoord in de zin geeft aan wat je noodzakelijk nodig hebt om een grammaticaal goede én complete zin te krijgen. Sommige werkwoorden hebben alleen een onderwerp nodig. Andere werkwoorden alleen een onderwerp én lijdend voorwerp. 

1-plaatsige werkwoorden

Deze werkwoorden hebben een voorkeur voor één rol: degene die handelt. 

Woorden als blaffen, glimmen en groeien gebruik je het liefst alleen met een onderwerp. 

De hond blaft irritant

De parel glimt niet zo hard

De plant groeit 

Uitleg valentie

2-plaatsige werkwoorden

Deze werkwoorden delen twee rollen uit: degene die handelt en degene die de handeling ondergaat. 

Denk aan woorden als slaan, beklimmen, verwachten. 

Ik sla hem helemaal niet

Hij beklimt een boom

Zij verwacht een baby. 

De dikgedrukte zinsdelen ondergaan de handeling van het onderwerp en zijn dus lijdend voorwerp.

Uitleg valentie

3-plaatsige werkwoorden

Deze werkwoorden delen twee rollen uit: degene die handelt, degene die de handeling ondergaat of ontvangt (lijdend voorwerp)  EN aan of voor iemand (meewerkend voorwerp)

Hij gaf zijn vriend een cadeau. (onderwerp geeft aan iemand iets)

Ze vertelde haar zus een grappige mop. (onderwerp vertelt aan iemand iets)

De ober bracht de gasten hun bestellingen. (onderwerp brengt aan iemand iets)

Het onderwerp: Dit is degene die de handeling verricht.

Het lijdend voorwerp: Dit is wat de actie ondergaat of ontvangt.

Het meewerkend voorwerp: Dit is de persoon of zaak aan wie de handeling wordt gedaan.

Wederkerende werkwoorden hebben in het Nederlands ‘zich’ ervoor staan, bijvoorbeeld: ‘zich vergissen’.

Bij verplicht wederkerende werkwoorden hoort het voornaamwoord bij het werkwoordelijk gezegde

Wat is het lijdend voorwerp. Stel jezelf de goede vraag!

De kinderen geven oma bloemen.

Hoe verdeel je een zin in zinsdelen?

1. Je zoekt eerst de persoonsvorm (pv). Maak de zin vragend, dan komt dit werkwoord
    vooraan in de zin te staan. Of zet de zin in een andere tijd. De persoonsvorm verandert.

2. Zet er een streep vóór en achter.

3. Je kijkt of er andere werkwoorden in de zin staan. Als die er zijn, zet je er ook een
    streep vóór en achter.

    Belangrijk: Alle werkwoorden samen vormen het werkwoordelijk gezegde (WG)

4. Alle woorden die al vóór de pv staan, vormen één zinsdeel.

5. Je gaat de overgebleven woorden vóór de pv proberen te zetten. Dat doe je met zoveel
    mogelijk woorden en de zin moet blijven kloppen.

Herhaling

Uitleg zinsopbouw

Een zin bestaat standaard uit twee basisdelen.

- een deel dat zegt wat de handeling is (= werkwoordelijk gezegde)

- een deel dat zegt wie de handeling uitvoert (= onderwerp)

   vb: Fieke tekent. 

Deze zin kun je uitbreiden door er zinsdelen aan toe te voegen. Die geven extra informatie over bijvoorbeeld: wat, wie aan wie , met wie, wanneer, waar, waarmee, waardoor?

* Fieke / tekent / graag / paarden.

* Fieke / tekent / een paard / met een potlood.

* Fieke / heeft / gisteren / voor haar oma / een paard / getekend / met een potlood.

Bijwoordelijke bepaling

Geeft antwoord op de volgende vragen:

waar, wanneer, waarom, waarmee, waardoor, hoe en hoeveel.

Alle vragen behalve wie of wat!

Bijwoordelijke bepalingen zijn woorden of zinsdelen die meer informatie geven over hoe, waar, wanneer, of waarom iets gebeurt in een zin. 

Bijvoorbeeld: "Hij rent snel," waarbij "snel" de bijwoordelijke bepaling is die ons vertelt hoe hij rent.

Bijwoordelijke bepaling

We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. Alles wat je overhoudt na het benoemen, noem je bwb.

Bijwoordelijke bepaling

Soms helpen de vragen niet. Bepalingen blijven dan vanzelf over. Ook opvulwoordjes zijn bepalingen:

Niet

Ook

Wel

Misschien

Dadelijk

Straks

Wanneer

Hoe

Samenvatting van de lessen

Verschil tussen gezegdes: 

Een werkwoordelijk gezegde beschrijft een actie die iemand doet, t

Een naamwoordelijk gezegde aangeeft wat iemand is, 

Bijvoorbeeld: Hij is boos -> is boos is het naamwoordelijk gezegde 

Koppelwerkwoorden: zijn - worden - blijven - blijken - lijken - schijnen - heten - voorkomen 

Dit zijn werkwoorden die het onderwerp aan een toestand of eigenschap koppelen. 

Deze koppelwerkwoorden zijn belangrijk om een naamwoordelijk gezegde te herkennen.

Zinsontleding: Leer hoe je zinnen kunt ontleden door de persoonsvorm te vinden en zinsdelen zoals onderwerp, werkwoordelijk gezegde, lijdend voorwerp en meewerkend voorwerp te benoemen.

Huiswerkopdracht: Werk samen met een klasgenoot om het huiswerk na te kijken en zinnen juist te verdelen in zinsdelen. Gebruik het antwoordenmodel om je werk te controleren.

Samenvatting van de lessen

Zinsdelen: 

Onderwerp

Persoonsvorm 

Lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp 

Bijwoordelijke bepaling

Bijwoordelijke bepaling

Geeft antwoord op de volgende vragen:

waar, wanneer, waarom, waarmee, waardoor, hoe en hoeveel.

Alle vragen behalve wie of wat!

Bijwoordelijke bepalingen zijn woorden of zinsdelen die meer informatie geven over hoe, waar, wanneer, of waarom iets gebeurt in een zin. 

Bijvoorbeeld: "Hij rent snel," waarbij "snel" de bijwoordelijke bepaling is die ons vertelt hoe hij rent.

Bijwoordelijke bepaling

We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. Alles wat je overhoudt na het benoemen, noem je bwb.

Formatieve toets

Maak de formatieve toets in Learnbeat

Formatieve toets

Bekijk je resultaat in Learnbeat:

Kies een zinsdeel uit dat je lastig vindt en oefen in Learnbeat.

Vorige les

Koppelwerkwoorden 

In het Nederlands hebben we negen koppelwerkwoorden:

zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen.

Als je deze uit je hoofd leert, kan het makkelijker worden om het naamwoordelijk gezegde te herkennen. 

Is het refrein Alles is liefde een naamwoordelijk of werkwoordelijk gezegde?

Licht toe!

Is het refrein 'Zelfs je naam is mooi' een naamwoordelijk of werkwoordelijk gezegde?

Licht toe!

Is het refrein 'Zeg dat nieti' een naamwoordelijk of werkwoordelijk gezegde?

Licht toe!

Maak het stripverhaaltje af door een zin met een naamwoordelijk gezegde in te vullen.

Benoem het werkwoordelijk en naamwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde

DUO OPDRACHT

bN

In dit stripverhaaltje wordt iets over de monteur gezegd en iets over het internet.

Wat is een naamwoordelijk gezegde en wat is een werkwoordelijk gezegde? 

Overleg met elkaar en noteer bij elke tekstballon of het een nwg of wwg

DUO OPDRACHT
Zoek een liedje met een naamwoordelijk en werkwoordelijk gezegde

Welk zinsdeel vind je lastig en wil je
graag een herhalingsles over?

Lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

Werkwoordelijk gezegde

Onderwerp en persoonsvorm

Wat weet je nog over
de bijwoordelijke
bepaling?

Bijwoordelijke bepaling (BWB)

Bijwoordelijke bepalingen geven vaak antwoord op vragen die beginnen met vraagwoorden: Wanneer, waar (waardoor, waarheen?), hoe (hoelang, hoe ver?). 

De vraagwoorden zijn ook bijwoordelijke bepaling als ze in de zin staan: Waar heb je die gave tas gekocht?

Voorbeelden

Bekijk de volgende zinnen:

Op zolder liggen twee paar schaatsen.

Janna viert over twee weken haar verjaardag.

De barbecue werd vanwege het slechte weer afgelast.

De dikgedrukte woorden zijn voorbeelden van bijwoordelijke bepalingen.

Een bijwoordelijke bepaling

• Eerder gevonden zinsdelen: persoonsvorm, onderwerp, werkwoordelijk gezegde, lijdend voorwerp , meewerkend voorwerp. 
• Wat overblijft is meestal de bijwoordelijke bepaling (bwb). 
• Een bijwoordelijke bepaling geeft antwoord op vragen als  wanneer, waar, waarmee, hoe, door wie, met wie enzovoort:

Hij fietste naar het sportveld.
De bijwoordelijke bepaling is:

Ik vertel het je volgende week.
De bijwoordelijke bepaling is:

Met zijn zakmes sneed hij het brood.
De bijwoordelijke bepaling is:

Ik ga met mijn vriendje naar de bioscoop.
De bijwoordelijke bepaling is:

Bevat deze zin een bijwoordelijke bepaling?

De oppas wachtte op het schoolplein op haar oppaskinderen.

1. Nee, de zin bevat geen bijwoordelijke bepaling.
2. Ja, de zin bevat één bijwoordelijke bepaling.
3. Ja, de zin bevat twee bijwoordelijke bepalingen.

lijdend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

onderwerp

bijwoordelijke bepaling

werkwoordelijk gezegde

Hij 

viert

zijn verjaardag

dit weekend.

inderdaad

Bijwoordelijke bepaling(en)

Ik

mijn huiswerk

heb

af.

bijna altijd

Bijwoordelijke bepaling(en)

Ik

nooit

heb

gewonnen.

met de andere quizzen