hfstk 5 h4 voeding en energie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Engelse ziekte

Tekort veroozaakt spierzwakte

vandaag start §5.1

- voedingsmiddel ? voedingsstof ?

-stofwisseling

- brandstoffen en bouwstoffen

-dissimilatie  en verbranding

Wat is stofwisseling?

5.1 invloed van voeding op je gezondheid
Je weet wat voedingsmiddelen zijn en wat voedingsstoffen zijn.
Je weet dat er verschillende soorten voedingsstoffen zijn (koolhydraten, vetten, eiwitten, water, mineralen (en spoorelement), vitaminen en voedingsvezels).
Je kunt de functie van de 7 verschillende voedingsstoffen benoemen voor dieren.

Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met bouwstoffen en brandstoffen en je weet welke voedingsstoffen bouw- en/of brandstoffen zijn.
Je kunt het verschil uitleggen en verklaren tussen ruststofwisseling en de stofwisseling bij inspanning.
Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met warm- en koudbloedig en voorbeelden noemen van organismen en je kunt ze indelen.
Je kunt uitleggen en toepassen wat de invloed is van warm- of koudbloedig op de stofwisseling.
Je weet met behulp van BINAS 67 F, G en H hoe (uit welke bouwstenen) de koolhydraten, vetten en eiwitten zijn opgebouwd.  
Je kunt de begrippen stofwisseling, assimilatie en dissimilatie uitleggen en toepassen en voorbeelden noemen.
Je kunt anorganische en organische stoffen herkennen
Je kunt BINAS tabel 82 A en 82 B gebruiken en je kunt de begrippen welvaartziekte,  gebreksziekte, ADH, additieven en voedingsmiddel uitleggen.

voedingsmiddel

Voedingsstof

koolhydraten

vetten

eiwitten

water

mineralen

vitaminen

voedingsvezels

welke voedingsmiddelen bevaten veel eiwit?

BINAS!

stofwisseling

stoffen worden omgezet in andere stoffen

assimilatie: opbouw van grote moleculen

(eiwitten, koolhydraten, vetten)

dissimilatie: afbraak van grote moleculen

organische en anorgaische stoffen

anorganisch: kleine energiearme stoffen

bv:  H2O, O2, CO2, N2, mineralen

organische stoffen: grote energierijke stoffen

bv : glucose, eiwit, DNA, vet, aminozuur

stofwisseling

rust of inspanning

warmbloedig of koudbloedig?

muis

slang

sprinkhaan

kip

vis

kikker

warmbloedige dieren (zoogdieren en vogels)

moeten zichzelf voortdurend op temperatuur houden

(met veren of vacht)

stofwisseling in koude omgeving:   hoog of laag?

stofwisseling in warme omgeving:  hoog of laag?

koudbloedige dieren

hebben dezelfde temperatuur als de omgeving

stofwisseling in koude omgeving.    hoog of laag?

stofwisseling in warme omgeving.   hoog of laag?

bouwstoffen

Opbouw en onderhoud van je lichaam

- eiwitten

- water

      -  mineralen

brandstoffen

Energie

- koolhydraten

-vetten

-eiwitten

In welk organel vindt verbranding plaats

welke stof heb je altijd nodig voor verbranding?

overig

vitaminen : beschermende stoffen

voedingsvezels: stoelgang

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

 

Vitamines 
 met                                functie gebreksziekten  en voedingsmiddelen

BINAS 82 A

additieven: binas

binas opdracht

2 personen

Leerdoel: 

Je weet met behulp van BINAS 67 F, G en H hoe (uit welke bouwstenen) de koolhydraten, vetten en eiwitten zijn opgebouwd. 

dissimilatie

stapsgewijze afbraak van koolhydraten, vetten en eiwitten

mitochondriën

ATP   wordt gevormd  (stofje dat energie "rondbrengt" in de cel)

Wat zijn organische stoffen?

opslag van reserve stoffen dier

vetten

koolhydraten 

Opgeslagen in spiercellen  en levercellen  als glycogeen
BINAS tabel 67 F

koolhydraten

Glucose
zetmeel
cellulose

Eiwit

20 verschillende aminozuren
Essentiele aminozuren en niet-essentiele aminozuren

BINAS tabel 67H
De niet essentiele aminozuren kunnen in de lever worden gemaakt uit andere aminozuren.

vetten

Essentiele vetzuren en niet-essentiele vetzuren.                        




Verzadigde en niet verzadigde vetzuren.                                               
Glycerol en 3 vetzuren                                           

Cappilaire werking

5.2 energie in voedsel

Binas 67 L         

ATP   adenosine tri fosfaat

  ADP   adenosine di fosfaat

mitochondrien

alle cellen

mitochondrien

glucose wordt daar verbrand

glucose + zuurstof --> CO2  + water  ( en ATP)

spieren

Deze 2 stoffen in spiercellen en spelen een rol in energie voorziening (ATP)

 

creatine fosfaat

glycogeen

Inspanning spier (stappen)

1:  aanwezig ATP wordt omgezet in ADP + P
2: creatine fosfaat (CP) in cytoplasma kan 1 P aan ADP afstaan.
(1 + 2 samen = fosfaat accu)
3: aanwezig glucose wordt verbrand (mitochondrien)
4: glycogeen wordt afgebroken -> glucose beschikbaar

glucose verbranding

aerobe verbranding    (voldoende zuurstof beschikbaar)

per glucose molecuul worden 38 ATP moleculen gevormd

glucose  +  O2  --->  CO2  + H2O ( + energie)

intensieve inspanning (sprinten)

anaerobe verbranding van zuurstof  in het grondplasma (niet in mitochondrien)
maar 2 ATP (ipv 38 ATP)

glucose + O2 --> melkzuur
na inspanning op adem komen -> extra inname O2
melkzuur kan verder worden afgebroken (lever)

melkzuur ---->
verzuring

BINAS

90A

Vetten en eiwitten kunnen ook gebruikt worden om ATP te produceren

- tussen product: pyrodruivenzuur

- pyrodruivenzuur kan aeroob verbrand worden in mitochondrien.

Eiwitten:

-->  ureum lever,

nieren, urine

§5,3  Plantaardig en dierlijk voedsel

Anatomie van de plant

blad, bloem, stengel, zaad, knol, bol, wortel, vrucht
bastvaten, houtvaten

Houtvaten

" om Hoog"

Bastvaten "naar Beneden"

organische stoffen?

anorganische stoffen?

Doel van een plant?

  overleven en voortplanten

knollen/bollen:  vooraad zetmeel en olie
geur- en smaakstoffen (bitter, giftig)

fruit: geur, smaak, kleur, voedzaam
zaden: vooraad zetmeel en olie

Wat eten wij?  Alles

blad en stengels,  fruit, zaden, wortels,  knollen en bollen

voedingsvezels: (niet goed verteerbaar --> stoelgang)
cellulose (celwand), pectine en lignine (houtstof)


water, vitaminen, mineralen, koolhydraten, vetten en eiwitten

Dierlijk voedsel

Eiwitten

20 verschillende aminozuren

essentiële aminozuren en niet-essentiële aminozuren

Hoogwaardige eiwitten = veel aminozuren kun je gebruiken.

Dierlijk voedsel: vetten

Glycerol en 3 vetzuren

onverzadigd, (meervoudig) verzadigde vetzuren

Essentiële vetzuren

verbranding

Glucose + O₂   -->   CO₂  +  H₂O

Glucose bevat energie.
ademhaling

verbranding

In alle levende cellen
Van alle organismen
Dag en nacht

fotosynthese

CO₂  +  H₂O   -->   Glucose +  O₂

bladgroenkorrels
Alleen bij voldoende licht
 

fotosynthese

alleen overdag (voldoende licht)
alleen met bladgroenkorrel

Plant, alg, planaardig plankton.

huidmondjes kunnen open en dicht

te weinig water=> huidmondjes dicht

Oefenvraag

Bij een proef worden geraniums in bloempotten met aarde onder een afgesloten glazen stolp geplaatst. Onder de stolp wordt tevens een schaaltje kalkwater geplaatst. Kalkwater wordt snel troebel als het in contact komt met een hogere concentratie koolstofdioxide dan er normaal in de lucht aanwezig is. Als blanco proef gebruikt men bloempotten met aarde zonder planten in een overigens gelijke opstelling. Tijdens de proef wordt het kalkwater in beide opstellingen troebel. Onder de stolp met bloempotten met geraniums gebeurt dit eerder dan onder de stolp met bloempotten zonder planten.

Ten gevolge van welk stofwisselingsproces in de geraniums wordt het kalkwater onder de stolp met geraniums troebel?

voortgezette assimilatie

"want een plant bestaat niet alleen uit glucose"

glucose

wordt gebruikt voor de assimilatie van

-koolhydraten: zetmeel

-vetten

-eiwitten

netto en bruto opbrengst

netto en bruto opbrengst glucose

Brutoproductie : alle glucose gemaakt door fotosynthese.

Nettoproductie = BP min D

                   D = dissimilatie

                    D = alle glucose die wordt                                gebruikt voor verbranding

compensatie punt

Verlichting 10 mW/cm2, beperkende factor voor zonnebladeren?

                                               voor schaduwbladeren?

 biotechnologie

Mens gebruikt biologie voor de productie van voedsel, medicijnen, hormonen....

moderne biotechnologie:   DNA, genetische modificatie
klassieke biotechnologie

klassieke biotechnologie

Vee teelt
planten teelt

gebruik van gist en melkzuurbacterie

gist

is een schimmel

alcoholische gisting
anaerobe vergisting
suiker -> alcohol (ethanol) + CO2 ( + 2ATP)

brood (Rijzen)     Wijn, bier

melkzuur bacterie

melksuiker  -> melkzuur
anaerobe omzetting

zuur ->  pH laag
-> langer houdbaar