V3 Genetica Les 1: Introductie tot erfelijkheid en stamboom

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 2 Genetica

Introductie tot erfelijkheid en stamboom

Leerdoelen en begrippen

1. Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.  

2. Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.  

3. Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren.

Begrippen: fenotype, genotype, karyotype, chromosomenportret/karyogram, homologe chromosomen, geslachtschromosomen, gen, nucleotiden, genoom, basenparing, DNA-sequentie, allel, genexpressie, inactivatie, milieufactoren, modificatie, aangeboren afwijking, erfelijke ziekte/aandoening

Genotype

• In élke cel van je lichaam is dezelfde erfelijke informatie aanwezig (alleen niet in cellen zonder kern: rode bloedcellen)

• Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen (23 paren)

• Een stukje DNA waar informatie staat over één bepaalde eigenschap = GEN

Fenotype

• Het fenotype zijn de waarneembare eigenschappen van een organisme

• Je kunt je fenotype aanpassen

• Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen

Diploïd / haploïd

Lichaamscellen zijn diploïd

(chromosomen in paren)

Geslachtscellen zijn haploïd

(chromosomen in enkelvoud)

[46,XY]

DNA-Sequentie

DNA-Sequentie van een gen bevat de informatie voor het maken van een specifiek eiwit

Eiwitten regelen de werking van het lichaam

Recept voor eiwitten

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

Een baby is dus een mix van 2 sets van 23 chromosomen

De moeder heeft voor elke erfelijke eigenschap 2 genen. Ze geeft er maar 1 door in haar eicel van elke eigenschap.

De vader heeft dit ook. 

Een baby is dus een mix van de genen.

Genotype: alle erfelijke informatie die vastligt in het DNA/chromosomen

Fenotype: het uiterlijk van een organisme

Voorbeelden van erfelijke/genetische eigenschap

Welke duim heb jij?

Welke variant heb jij? Links of rechts?

Vragen

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Mathilde laat haar haren blonderen bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype?
En haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Dit hiernaast is een karyogram van een....

1. zaadcel
2. eicel
3. lichaamscel
4. is niet te zeggen

Hoeveel chromosomenparen hebben de meeste mensen in hun lichaamscellen?

1. 22
2. 23
3. 44
4. 46

Hoeveel erfelijk materiaal heeft een gameet (geslachtscel), ten opzichte van een gewone cel.

1. Net zoveel
2. 1/2
3. 1/4
4. 2x zoveel

Een allel is een variant van een

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Opdracht:

Teken je stamboom vanaf je grootouders tot jezelf.

• Gebruik symbolen: vierkanten voor mannen en cirkels voor vrouwen. 
• Kleur de vierkanten en cirkels niet in!
  
• Noteer namen. 

Klaar: maak het werkblad 

"monohybride kruisingen"