2.3 Het stroomgebied van de Rijn

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

Lengteprofiel

Lengteprofiel rivier bestaat uit:

1. Bovenloop: Alpen + Hoog-Rijn
2. Middenloop: Boven-Rijnse laagvlakte 
3. Benedenloop: Neder-Rijn

De Boven-Rijnse Laagvlakte

Bij Basel: Boven-Rijnse Laagvlakte binnen = middenloop

Boven-Rijnse Laagvlakte:

- Ontstaan toen een deel van de aardkorst naar beneden zakte = slenk (de laagvlakte)

 - aan beide kanten liggen hoger gelegen gebieden = horsten (Zwarte Woud en Vogezen)

De Boven-Rijnse Laagvlakte

De Rijn stroomt hier langzaam:

 - minder uitsnijding (minder diep door minder erosie)

 - bredere rivier met ruime bochten = meanders

Hoe ontstaan meanders?

1. In de buitenbocht erosie door snelstromend water -> bocht groter = breedte-erosie

2. In de binnenbocht lagere snelheid water ->

sedimentatie van klei, zand en grind = groei oever

De Boven-Rijnse Laagvlakte

In het dal van de Boven-Rijnse Laagvlakte bezinken sedimenten (grind, zand, klei) door de lage stroomsnelheid

-> vooral bij overstromingen 

Vorming hoefijzermeer door erosie en sedimentatie

Meanderende rivier snijdt buitenbocht af - zoekt de kortste weg 

Meander in Rijn (Boppart, Duitsland)

De Midden-Rijn

Tussen Bingen en Bonn moet de Rijn door gebergten

1. Rivier zoekt de zwakke plekken in het gesteente
2. Rijn hier: veel afbuigingen, smaller, dieper
3. Was belangrijke handelsroute -> veel Middeleeuwse kastelen 
4. Veel toerisme en Werelderfgoed.

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

Aan de slag:

Wat?	§2.3 Opdrachten: 1 t/m 5
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Herhalingsvragen

Pak je schrift en schrijf de antwoorden op:

1. Schrijf de drie onderdelen van een rivier (het lengteprofiel) op.

2. Waar stroomt een rivier sneller: binnenbocht of de buitenbocht?
3. Waar vindt erosie plaats: binnenbocht of de buitenbocht?
4. Waar vindt sedimentatie plaats: binnenbocht of de buitenbocht?
5. Wat zijn horsten en slenken?

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

De benedenloop

Na Bonn: benedenloop = geen (grote) hoogteverschillen meer

- langzame stroming, breed, veel meanders

- splitsingen in Nederland: hoe verder naar het westen, hoe meer splitsingen.

De benedenloop

Dicht bij de monding (waar rivier in zee komt):

• erg klein verhang = hoogteverschil per km
  -> lage stroomsnelheid
• Veel sedimentatie ->  rivierbeddingen verstopt
  
• Nieuwe uitgangen naar zee -> veel rivierarmen -> delta

A Delta

1 door opgehoopte sediment raakt de monding verstopt

2 de rivier zoekt steeds nieuwe uitgangen naar zee

3 stelsel van vertakte rivierlopen

B Estuarium (trechtermond)

1 door sterke eb- en vloedstromen schuurt de riviermonding uit
2 sedimentatie vindt door de sterke stromingen niet plaats
3 de riviermonding is breed en krijgt de vorm van een trechter

 

Twee manieren waarop een rivier in zee uitmondt:

Delta

De benedenloop

Delta’s (zoals Nederland) zijn:

- vlak

- vruchtbaar

- dichtbevolkt

- ook: grote kans op overstromingen

Estuarium 

B96: Debiet en regiem

Debiet = hoeveelheid water die op een bepaald punt door de rivier stroomt - in m3 per seconde

Regiem = schommelingen in de waterafvoer

-> Vaak minder water in de zomer door verdamping

B96: Debiet en regiem

Basel:

• Weinig schommeling -> klein regiem.
• Dicht bij bron -> veel gletsjerwater -> regelmatig

Lobith:

• Grote schommeling -> groot regiem
• Dicht bij monding -> veel regenwater -> onregelmatig

Overstromingen

• Vertragingstijd = de tijd tussen neerslag en stijging waterpeil stroomafwaarts.
  -> Korter in de winter door minder vegetatie
  
  
• Door verstening in het stroomgebied van de Rijn kan er minder water de bodem in zakken = infiltratie
  Minder infiltratie: meer en steeds sneller overtollig water in de Rijn.
• Door verstening korter geworden -> toegenomen kans op overstromingen.

B95 Verval en verhang

Verval = hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier.
VB: hoogteverschil van de Rijn: Spijk en Hoek van Holland = 12 m

Verhang = het verval per km.
VB:

1. Lengte van de Rijn tussen Spijk en Hoek van Holland = 150 km.
2. Hoogteverschil (verval) = 12 m
3. Verhang = 12 m / 150 km = 0,08 m per km
   

Een rivier gaat normaal gesproken in de ..... meanderen

1. Bovenloop
2. Benedenloop
3. Middenloop

Het hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier noem je

1. Verval
2. Verhang

De hoeveelheid water die op een bepaald punt door de rivier stroomt (m3/s) noem je het

1. debiet
2. regiem

Delta

Estuarium

Horst

Slenk

Erosie

Sedimentatie

Meanderen

1. Bij een breuk kan een stuk aardkorst naar beneden zakken. De hoog gelegen delen noem je horsten. Het laag gelegen deel een slenk.  
2. Een rivier loop door het laagste punt -> de Rijn loopt door de slenk.
3. Een rivier gaat meanderen bij een lage stroomsnelheid. 
4. In de binnenbocht stroomt de rivier langzaam = sedimentatie. In de buitenbocht snel = erosie.
5. Een rivier mondt uit in zee op een van de twee manieren: delta of estuarium.

Aan de slag:

Wat?	§2.3 Opdrachten: 6 t/m 9
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

Begrippenlijst

• Lengteprofiel
  
• Bovenloop
  
• Middenloop
  
• Benedenloop
  
• Slenk
  
• Horst
  
• Meander
  
• Breedte-erosie
  
• Sedimenten
  
• Hoefijzermeer
  
• Monding

Verval=

hoogteverschil=

2500-2000= 500 m