*Formuleren H1, samentrekking, VWO 3

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Formuleren H1

- (foutieve) samentrekkingen

Lesdoelen

Je leert wat een samentrekking is en je kunt foutieve samentrekkingen herkennen en verbeteren.

Wat is ook alweer een samengestelde zin?

Een samengestelde zin...

• is een zin met meerdere persoonsvormen;
• bestaat uit een hoofdzin met een of meerdere hoofd- en bijzinnen.

De buurman heeft een gele auto, de buurman heeft een bestelbus, de buurman heeft een sportwagen en de buurman heeft een cabrio.
Hoe zou je bovenstaande zin korter kunnen opschrijven?

De buurman heeft een gele auto, een bestelbus, een sportwagen en een cabrio.

Als in een zin dezelfde woorden twee (of meer) keer voorkomen, kun je die woorden meestal de tweede (en daarop volgende) keer/keren weglaten. Dat heet SAMENTREKKING. 

Logisch, hè?! 

Toch gaat het wel eens fout. Kijk maar naar deze zin:

*Janneke is jarig en vandaag 16 jaar geworden.

In deze zin is sprake van een foutieve samentrekking!

De (foutieve) samentrekking

Je mag woorden alleen weglaten als er aan 3 voorwaarden wordt voldaan:

1) de woorden die je weglaat, hebben dezelfde functie (onderwerp, hulpwerkwoord, lijdend voorwerp, enz.);

2) de woorden die je weglaat, hebben dezelfde betekenis;

3) de woorden die je weglaat, hebben hetzelfde getal.

Voorwaarde 1: dezelfde functie

Janneke is jarig en (Janneke is) vandaag 16 jaar geworden.

'Janneke' is in beide gevallen onderwerp, maar 'is' is in het linkerdeel een zelfstandig werkwoord (officieel een koppelwerkwoord) en in het rechterdeel van de zin een hulpwerkwoord! Het woord 'is' mag je dus niet weglaten:

Correct is: Janneke is jarig en is vandaag 16 jaar geworden.

Voorwaarde 2: dezelfde betekenis

Het gaat ook wel eens fout met de betekenis (en dan vaak bij splitsbare werkwoorden of uitdrukkingen).

*Hij lachte mij uit en haar toe.

Hij lachte mij uit en (hij lachte) haar toe.

'Hij' is in beide gevallen onderwerp, maar 'uitlachen' is iets anders dan 'toelachen'. Hier is dus sprake van een verschil in betekenis. 

Correct is: Hij lachte mij uit en lachte haar toe.

Voorwaarde 3: hetzelfde getal 

* De straten werden geveegd en de stoep opnieuw bestraat.

De straten werden geveegd en de stoep (werd) opnieuw 

bestraat.

Waarschijnlijk zie je al meteen wat er niet klopt. 'Werden' is meervoud en 'werd' is enkelvoud en dat mag dus niet. Hier is sprake van een verschil in getal.

Correct is: De straten werden geveegd en de stoep werd opnieuw bestraat.

Stappenplan

1) Kijk welk woord/welke woorden zijn weggelaten.

2) Bepaal functie, betekenis en getal van de woorden die er wel staan.

3) Bepaal functie, betekenis en getal van de weggelaten woorden.

4) Is de samentrekking correct? Is aan de 3 voorwaarden voldaan?

5) Als er sprake is van een foutieve samentrekking verbeter dan de zin door de weggelaten woorden alsnog in de zin te zetten.

We gaan even oefenen!

Na het feest gingen Jan en Bas naar huis en Joke nog even naar de kroeg.
1. Welk woord/welke woorden zijn weggelaten?
2. Is er sprake van verschil in functie, betekenis of getal?

Jolien heeft de kinderen geroepen en een ijsje gegeven.

1. Welk woord/welke woorden zijn weggelaten?
2. Is er sprake van verschil in functie, betekenis of getal?

Hij viel in de kuil en ook door de mand.

1. Welk woord/welke woorden zijn weggelaten?
2. Is er sprake van verschil in functie, betekenis of getal?

Opdracht

Blz. 35: Maak opdracht 2, 3 en 4

Wil je nog een keer uitleg? Bekijk het filmpje van H1 Formuleren van het online materiaal van Nieuw Nederlands (via leermiddelen op Magister) of het filmpje dat bij deze les zit. 

Opdracht

Maak de opdracht op de volgende slide. Je wordt doorgelinkt naar www.cambiumned.nl 

www.cambiumned.nl

Wat heb je deze les geleerd?

Wat vind je nog moeilijk aan dit onderwerp?