4.2 - Prokaryoten

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Deze les

- Wat weet je al?

- Uitleg over 4.2

- Opdrachten maken

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

- kenmerken van bacteriën noemen

- kenmerken van virussen noemen

- kenmerken van schimmels noemen

Basisstof 4.2

Voorkennisvragen:

1. Onder welke groep vallen de bacteriën en de archaea?
2. Wat hebben bacteriën en archaea met elkaar gemeen?
3. Wat is bijzonder aan de groep cyanobacteriën?
4. Wat is een verschil tussen de archaea en de bacteriën?
5. Wat is de functie van ribosomen?

BINAS mee?

1. prokaryoten

2. geen celkern

3. autotroof

4. samenstelling celwand en -membraan en bouw ribosomen.

5. Eiwitten maken

Waarom hebben bacterien ook ribosomen nodig?

Prokaryoten

Bacteriën = eencellige prokaryoten: geen celkern of interne membranen. Erfelijk materiaal ligt los in het cytoplasma. Vaak één cirkelvormig chromosoom (geen eiwitmoleculen).

Plasmiden = kleinere cirkelvormige chromosomen (naast grote chromosoom). 

Onderdelen (Binas 79A)

Bacteriecel (en archea)

soorten bacteriën (79A)

Gemiddeld 10x kleiner dan dierlijke, plantaardige of schimmelcel (1 tot 10 micrometer)

Deling bij prokaryoten

- Ongeslachtelijk

- Chromosomen kopiëren --> hoeven niet

uit elkaar getrokken te worden, want zitten

direct los

- DNA zit aan celmembraan vast, daardoor

krijgen beide cellen 1 chromosoom

Als een gemiddelde bacterie 10x korter is dan een dierlijke cel, hoeveel kleiner is het volume dan?

Nuttige prokaryoten

1.  beschermlaag tegen ziekteverwekkers
2. 'Darmflora' helpt bij vertering van voedsel
3.  Biotechnologie voor produceren van 
   o.a. yoghurt, zuurkool,  insuline (hormoon)

71M1 DNA-techniek

(Schadelijke) prokaryoten 

•  Eten ook (resten van) dieren en planten
• Veroorzaken veel ziektes (zie 79A). Denk bijv. aan
  - (keel)ontsteking
  - salmonella           
  - cholera                 
  - tubercolose       
• Delen ontzettend snel, sommige wel elke
  20 min onder goede omstandigheden.

Hoeveel bacteriën kan je dan hebben na 24 uur? (2^70 = 1 triljard = 1.000.000.000.000.000.000.000)

Schimmels

- wel celkern en celwand

- geen bladgroen

- heterotroof

- meercellig/eencellig

Chemo-autotroof

Sommige Archeae (en enkele bacterien) zijn chemo-autotroof: in staat om organische stoffen te maken uit anorganische stoffen met behulp van energie uit een chemische reactie.

Virus

Geen organisme, want

- niet levend

- bestaat niet uit cellen

- geen cytoplasma/kernplasma

- zelf geen stofwisseling (gastheer nodig!)

Vallen dus niet onder eukaryoten of prokaryoten. Bestaat vooral uit DNA/RNA, omgeven door eiwitmantel (capside).

DNA-virussen of RNA-virussen (RNA bevat ook erfelijke info)

• Gem. 0,1 µm lang.

• Discussie of virus leeft - zie 77D - argumenten voor/tegen?
• • Virus dat op bacteriën richt heet 'bacteriofaag'

0

00:06

Hoe heet het onderdeel op het celmembraan waar het virus aan koppelt?

00:20

Hoe heet het als iets ingesloten wordt door het membraan en dan naar binnen gewerkt wordt?

00:36

Hoe heten deze onderdelen waarin het DNA/RNA wordt? (antwoord in meervoud)

00:43

Op welk onderdeel liggen deze ribosomen in het filmpje?

4.2 Opdrachten havo

'Prokaryoten'

Maak opdrachten 14 t/m 25

(eerst 10 min. in stilte)

Van welk celtype ('rijk') is deze cel?

1. Planten
2. Schimmels
3. Bacteriën
4. Dieren

Welk organel stelt 2 voor?

Het mitochondrium speelt een belangrijke rol bij vrijmaken van energie. Daartoe worden een organische en anorganische stof opgenomen in de cel.
Welke anorganische stof wordt opgenomen en met welk transporttype?

1. water, met diffusie
2. water, met actief transport
3. zuurstof, met diffusie
4. zuurstof, met actief transport

Rechts zie je de 4 rijken staan. Sleep het juiste rijk naar de bijbehorende cel.

Dier

Plant

Schimmel

Bacterie

Prokaryoot, kan autotroof zijn. 

Geen celwand, tussen 10-100µm lang

Wel vacuole en celkern, heterotroof

Met celkern, maakt eigen organische stoffen uit anorganische stoffen

Dier

Plant

Schimmel

Bacterie

De Coloradokever leeft o.a. op de Aardappel (Solanum tuberosum), op de Tomaat (Solanum lycopersum) en
op Bitterzoet (Solanum dulcamara).
Behoren deze planten tot hetzelfde genus (geslacht)?
En tot dezelfde soort?

1. alleen tot dezelfde soort
2. alleen tot hetzelfde geslacht
3. tot dezelfde soort en hetzelfde geslacht
4. Dat kun je niet weten, er ontbreken gegevens

Deze les (zelfstandig in stilte)

Eerst: toets bekijken en evaluatie ST thema 2 en 3 invullen (link in planner)

Klaar? 

- opdrachten 4.1 en 4.2 afmaken en nakijken

- oefenen met links in LessonUp 4.1

Alles klaar? Aan de slag met een ander vak.