6.1 Een wereldeconomie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat was de aanleiding voor de ontdekkingsreizen? (tijdvak 5)

1. De val van Constantinopel verminderde de toegankelijkheid tot het Aziatische handelsnetwerk
2. de technische vooruitgang bij de bouw en navigatie van schepen
3. de wil om vreemde volken te bekeren tot het christelijke geloof
4. Na eeuwen van lockdown kon je weer reizen.

De Spaanse koningin had niet veel vertrouwen in Columbus' eerste reis. Geef hiervoor een verklaring

Wat is Renaissance? (tijdvak 5)

1. Gebeurtenis die leidde tot de Reformatie
2. Strijd tussen keizer en paus
3. Wedergeboorte (van de Klassieke Oudheid)
4. Eén van de oorzaken van de Nederlandse Opstand

Wat betekent Reformatie? (Tijdvak 6)

1. Daar zijn de gereformeerden lid van.
2. Periode waarin mensen de rooms katholieke kerk wilden veranderen.
3. Aanhanger van christelijke godsdienst die uit protest werd opgericht.
4. Burgerlijke bestuurder van een stad of gewest.

Hoewel Luther vreesde voor zijn leven, verdedigde hij toch zijn denkbeelden ... waar?

1. Rijksdag van Worms
2. Conferentie van Praag
3. Binnenhof Den Haag
4. Conferentie van Berlijn

De kritiek van Erasmus was grotendeels gericht op

1. het geweld dat Protestanten toepasten tijdens de Beeldenstorm
2. De rijkdom van de Katholieke Kerk
3. het stikstofbeleid van Mark Rutte
4. De vertalingsfouten in de Vulgaat

Het beleid van Filips II vertoond meer continuïteit dan verandering ten opzichte van zijn vader: Karel V

1. Onjuist
2. Juist

Als we het hebben over het Tijdvak van Regenten en Vorsten dan hebben we het over de......................... eeuw

(Tijdvak 6)

1. 15e eeuw
2. 16e eeuw
3. 17e eeuw
4. 18e eeuw

                       Tijdvak 6: regenten & vorsten     

• 1600-1700: regenten & vorsten
• Onderwerpen:

1. Ontstaan van een Wereldeconomie (6.1)
2. De Gouden eeuw (6.2)
3. Het absolutisme (6.3)
4. Wetenschappelijke revolutie (6.4)

Tijdvak 5.. 

6.1  Een Wereldeconomie

Kenmerkend aspect 

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme,    en het begin van een wereldeconomie

wereldeconomie:

economie die bestaat uit verschillende werelddelen die door handel met elkaar verbonden zijn

Handelskapitalisme

economisch systeem waarbij ondernemers zich met handel bezighouden en waarvan zij een deel van hun winst investeren in hun onderneming

Handelskapitalisme

Handelskapitalisme

Vroege vorm van kapitalisme waarbij handelaren een leidende rol hebben in de economie en gericht zijn op winst maken

Aan het eind van deze lessenserie kun jij: 

• de rol van de moedernegotie in de economie van de Republiek benoemen.
• Uitleggen hoe de VOC ontstond en welke rechten deze onderneming had.
• Uitleggen wat handelskapitalisme en een wereldeconomie is en
• de rol van de Republiek in deze wereldeconomie benoemen

Handelskapitalisme in de Noordelijke Nederlanden

• Tot 1585 is Zuid-NL economisch meest belangrijk
• Noord-NL  (Amsterdam) als voorhaven van Antwerpen
• Probleem: Noord-NL produceert niet genoeg graan voor bevolking, dus gevoelig voor misoogst
• Oplossing: goedkoop graan elders vandaan halen

Oostzeegebied levert ong. 25% van alle graan dat in de Nederlanden wordt gegeten. 

Voor veilige doorgang door Sont moest saluutschot gegeven worden + tol betaald op basis hoe breed het dek was. Oplossing? 

Hollanders losten dit op met het Fluitschip: een smal dek met breed ruim (400-500 ton) en slechts 10 bemanningsleden. 

Fluitschepen hadden een smal dek en konden 400-500 ton vervoeren met een bemanning van 10. Ter vergelijking: voor eenzelfde tonnage hadden de Britten een bemanning van 40-50 nodig. 

Goederen als dakpannen, bakstenen en wol (uit Engeland) werd naar Oostzee gebracht. Graan ging naar de Nederlanden. Overige producten naar Zuid-Europa. Geografisch lag NL hier perfect voor. 

De Oostzeehandel was zo lucratief dat deze bekend staat als de Moedernegotie = Moeder der alle handel. 

Aan het eind van deze les kun jij: 

• Uitleggen hoe de VOC ontstond en welke rechten deze onderneming had
• Uitleggen welke rol de WIC had in de Tachtigjarige Oorlog 

Deze producten waren 'exotisch' en extreem duur (peperduur!)

• Specerijen (kaneel, kruidnagel, nootmuskaat, peper
• Chinese en Japanse zijde en porselein 

Nederlanden halen specerijen uit Portugal, maar die viel sinds 1580 onder Spanje, dus halen ze het zelf wel op! 

Cornelis de Houtman's 'Eerste Schipvaart' (1595-1597)

Particulieren rustten eigen schepen uit voor de reis naar 'het Oosten'. 

Concurrentie leidt tot VOC 

• Winsten moedernegotie naar handelscompagnieën die specerijen halen, echter ...  
• Verstoring vraag en aanbod 
• Meer vraag in Azië naar specerijen = duurdere prijzen
• Meer aanbod in Europa = lagere prijzen. 
• Staten-Generaal grijpt in!
• 1602: alle handelscompagnieën samen in Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) om onderlinge concurrentie te voorkomen.  

VOC krijgt handelsmonopolie 'in het Oosten' 

Alle handelaren werden gebundeld in één compagnie. Hun raad van bestuur was de Heren XVII. 

'Een staat in een staat'

De VOC kreeg rechten van de Staten-Generaal die gewoonlijk enkel aan staten zijn toebedeeld, waaronder: 

• Monopolie (alleenrecht) op handel in Azië 
• Verdragen sluiten met inlandse vorsten
• Soldaten en ambtenaren in dienst nemen
• Forten en Factorijen (versterkte handelsposten) bouwen
• Oorlog voeren en vrede sluiten
• Kaperbrieven 

Maken 6.1 

HD 2, 6

Historische vaardigheid:
Standplaatsgebondenheid 

Er wordt mee aangegeven dat ieders denken en handelen bepaald worden door de positie die wordt ingenomen ten opzichte van anderen en door persoonlijke ervaringen.

• In verschillende momenten in de tijd wordt er anders over iemand gedacht. 
• Wat als we de manier waarop we iemand herdenken in conflict komt met hedendaagse waarden en normen? 

Actiegroep 'de Grauwe Eeuw' bekladt monumenten in Hoorn (2016)

Jan Pieterszoon Coen, een omstreden figuur 

In deze les gaan wij een antwoord formuleren op de vraag:
Jan Pieterszoon Coen, held of schurk? 

1. Lees het artikel:  'Moet standbeeld JPC weg?' https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5158391/jp-coen-standbeeld-hoorn-tunnel-protest-voc-we-promise
2. Formuleer een onderbouwde mening op de vraag: is JPC een held of een schurk? 

`1621: Succes VOC leidt tot WIC 

West Indische Compagnie

• Belangrijkste doelen:
• 1. Spanje dwarsbomen in Amerika'
• 2. Koloniën stichten 

• Belangrijkste inkomsten:
• 3. Spaanse schepen kapen (Zilvervloot)
• 4. Trans-Atlantische (Slaven)handel
• 5. Walvisjacht

• WIC is nooit écht succesvol geweest 

Met de opbrengst kon de oorlog tegen Spanje een jaar lang bekostigd worden 

VOC

WIC

Slaven

Specerijen

Sleep de begrippen naar de juiste vorm van handel

moedernegotie 

VOC

WIC

specerijen

graanhandel

kaapvaart

Oostzeegebied

Driehoekshandel

Indonesië

Waarde Moedernegotie in 1636

Opbrengsten van de VOC gedurende diens bestaan

paragraaf 6.1 

OZK 2, 4, 6
HD: 2, 3