Hoofdstuk 6: Verlichting en revoluties

• geschiedenis
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 4

Verlichting en revoluties

 Hoofdstuk 6

18e eeuw

Waar haalden 'verlichte' denkers hun kennis vandaan?

1. Uit de Bijbel/ kerkelijke rituelen
2. Uit de klassieke literatuur
3. Goddelijk recht 'Droit Divin'
4. Logische rationele argumenten

Welke gedachtegang hoort niet bij verlichte denkers?

1. Kritisch over de samenleving en de rol van de kerk
2. Een goed bestuur moest het welzijn van het volk op rationele wijze verbeteren
3. Verlichte denkers waren pessimistisch over wat de mensheid zou kunnen bereiken.
4. In opvoeding en scholing zag men als de belangrijkste manier om de samenleving als geheel te verbeteren en te verlossen van allerlei misvattingen

Welk begrip hoort hierbij: 'God had de wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer actief met de wereld.'

6.1 De Verlichting

vanaf ±1700

• Een periode waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand (rede, ratio-> rationalisme)
• Nadruk op scholing

• Hierdoor krijgen mensen ook meer kritiek op de koning, de Kerk en de adel.
  

Aspecten van Verlichting

• Visie op religie
• Politiek en staat
• Rechtspraak
• Ontwikkeling van volken 

God en de Verlichting

Casus: Op 1 november 1755 is het Allerheiligen, een katholieke feestdag. Veel mensen zitten in de kerk als om 10 uur een zware aardbeving Lissabon treft. Huizen en kerken storten in, er breekt brand uit en er volgt een tsunami. Naar schatting sterven 30.000 mensen. (18e-eeuwse Franse kopergravure.)

Oorzaken?

Men geloofde dat God een directe invloed op hun leven had. De rituelen gaven de mensen een gevoel van zekerheid.

Verlichtingsdenkers zochten naar bewijzen en onderbouwde  standpunten met logische redeneringen

Voltaire: 'Voor de werking van de rituelen was geen bewijs'. Hij noemde het geloof dogmatisch: iets werd zonder bewijs voor waarheid aangenomen en er mocht geen kritiek op worden geleverd'

Aspecten van Verlichting

• Visie op religie
• Politiek en staat
• Rechtspraak
• Ontwikkeling van volken 

John Locke

- Volkssoevereiniteit: Volgens Locke zijn alle mensen als gelijke geboren. Alleen de opvoeding maakt tot wie jij bent.
- We hebben dezelfde grondrechten zoals het recht op vrijheid en het recht op bezit.
- Koningen mogen een land regeren als zij rekening houden met de belangen van het volk. Sociaal contract 

Wat is geen idee van John Locke

1. Alle mensen zijn gelijk geboren.
2. Koningen mogen een land regeren als ze de belangen van het volk tegemoet komen
3. De macht moest verdeeld worden over drie machten.
4. Iedereen heeft dezelfde grondrechten.

 Rousseau:

• Jean- Jacques Rousseau (1712-1778)
• landen moeten rechtstreeks bestuurd worden door het volk  (= directe democratie) Volkssoevereiniteit
• Iedereen is gelijk (gelijke rechten)

Noem een verschil en een overeenkomst tussen de ideeën van Locke en Rousseau?

Montesquieu

Verlichtingsfilosoof en bedacht de: De trias politica

Wetgevende macht

Uitvoerende macht

Rechtelijke macht

Trias Politica

(Driemachtenleer)

Waarom?

Als de drie machten verdeeld zijn en elkaar controleren is de kans op machtsmisbruik het kleinst. 

Verlichte denkers zagen volkssoevereiniteit als alternatief voor
absolute vorsten. Maar wat betekent volkssoevereiniteit?

1. Een kleine groep mensen heeft de macht namens het volk .
2. Het volk heeft de hoogste macht en bepaalt wie de bestuurders zijn.
3. De koning heeft alle macht en staat boven de wet.
4. Het volk wijst één leider aan dat namens hen gaat besturen.

Adam Smith

In Wealth of Nations beschreef Smith dat de mens gedreven werd door eigenbelang.

-Is dat niet egoistisch?

Nee! zei Adam Smith.

Vrije markt economie zal aan iedereen denken

Verlichte filosofen 

en 

hun ideeën

Trias politica

sociaal contract / natuurlijke rechten

Volkssoevereiniteit

God alleen in natuurlijke processen

Montesquieu

Rousseau

Spinoza

Locke

Aan de slag:

Maken oude weektaak (lezen tekst + maken memo)
Uitwerken leerdoelen hoofdstuk 6, par 1 

Maken opdr 2 classroom

Waar haalden 'verlichte' denkers hun kennis vandaan?

1. Uit de Bijbel/ kerkelijke rituelen
2. Uit de klassieke literatuur
3. Goddelijk recht 'Droit Divin'
4. Logische rationele argumenten

Welke gedachtegang hoort niet bij verlichte denkers?

1. Kritisch over de samenleving en de rol van de kerk
2. Een goed bestuur moest het welzijn van het volk op rationele wijze verbeteren
3. Verlichte denkers waren pessimistisch over wat de mensheid zou kunnen bereiken.
4. In opvoeding en scholing zag men als de belangrijkste manier om de samenleving als geheel te verbeteren en te verlossen van allerlei misvattingen

Wat is geen idee van John Locke

1. Alle mensen zijn gelijk geboren.
2. Koningen mogen een land regeren als ze de belangen van het volk tegemoet komen
3. De macht moest verdeeld worden over drie machten.
4. Iedereen heeft dezelfde grondrechten.

Verlichte denkers zagen volkssoevereiniteit als alternatief voor
absolute vorsten. Maar wat betekent volkssoevereiniteit?

1. Een kleine groep mensen heeft de macht namens het volk .
2. Het volk heeft de hoogste macht en bepaalt wie de bestuurders zijn.
3. De koning heeft alle macht en staat boven de wet.
4. Het volk wijst één leider aan dat namens hen gaat besturen.

Verlichte filosofen 

en 

hun ideeën

Trias politica

sociaal contract / natuurlijke rechten

Volkssoevereiniteit

God alleen in natuurlijke processen

Montesquieu

Rousseau

Spinoza

Locke

Wat weet je van de Verlichting?

Noem een verlichtsideaal

Noem een verlichtingsidee

Wat is de verlichting? Welke verlichtingsidealen ken je?

6.2 Vorsten en Verlichte ideeën

- In Frankrijk kwam het volk in contact met de ideeën door:

- brieven, publicaties (kranten, boeken), discussies in koffiehuizen en vooral in salons

Salons

Een literaire salon is een sociaal-literaire bijeenkomst waarbij verschillende schrijvers, dichters, filosofen en kunstenaars elkaar regelmatig ontmoeten om zaken op het gebied van literatuur, poëzie, filosofie en soms nog andere kunsten en politiek te bespreken. Deze bijeenkomsten werden met name georganiseerd door de edelen.

De Encyclopedie van Diderot werd het boegbeeld van de Verlichting in Frankrijk in de 18e eeuw. De eerste 28 delen zijn in Frankrijk gepubliceerd tussen 1751 en 1772.

In de encylopedie staan allerlei gebieden van kennis op wetenschappelijk bescheven. Bijvoorbeeld planten, voertuigen ect.

Publieke opinie: een verzameling van meningen als gevolg van discussie onder de burgers

Gaston van Orleans (1608-1660); broer van koning Lodewijk XIII; wilde meer macht en streed tegen koning en adviseurs

Lodewijk XIII (1601-1643); 

kardinaal Richelieu (1585-1642): adviseur van Lodewijk XIII en Lodewijk XIV

kardinaal Mazarin (1602-1661): adviseur van Lodewijk XIV

Verlichte denkers zagen volkssoevereiniteit als alternatief voor
absolute vorsten. Maar wat betekent volkssoevereiniteit?

1. Een kleine groep mensen heeft de macht namens het volk .
2. Het volk heeft de hoogste macht en bepaalt wie de bestuurders zijn.
3. De koning is absoluut vorst
4. Het volk wijst één leider aan dat namens hen gaat besturen.

Het Ancien Régime

Het Ancien Regime was de oude standenmaatschappij van Frankrijk waarbij de koning boven de standen staat en de meeste macht had. 

Verlicht absolutisme

Een vorst die alleen heerst, maar in het koningschap verlichte ideeën doorvoert. 

Regeert omdat hij het meest geschikt is (opleiding, ervaring), niet omdat hij is gekozen door god (Droit Divin)

Zoals Frederik de Grote, koning van Pruisen. 

- Scholen/Universiteiten

- Infrastructuur 

- Soms afschaffing lijfeigenschap

- Beroepsleger

- Religieuze vrijheid

- Wetenschap

Ik ben geen dienaar van god, maar eerste dienaar van de staat.

Frankrijk

Bakermat voor de verlichting.

Toch kende het geen verlicht absolutisme als bestuursvorm. 

Zo was er bijvoorbeeld: Censuur

Noem een aantal kenmerken van het verlicht absolutisme?

Leg uit dat de Verlichting en het geloof niet altijd samen gingen.

Wat is verlicht absolutisme?

Van welke denker is dit idee?

'De macht van een overheid bestaat uit drie onderdelen die moeten worden verdeeld.'

1. Voltaire
2. Montesquieu
3. Diderot
4. Locke

Alles voor het volk,
maar niets door het volk past bij...

1. verlicht absolute vorst
2. democratische revolutie
3. abolitionisme
4. rationeel optimisme

6.3 Burgers aan de macht

Verlichte ideeën in de praktijk: democratische revoluties eind 18e eeuw

- Amerikaanse Revolutie (grondwet 1787)

- Mislukte revolutie in de Republiek  (kritische burgers --> patriotten 1787)

- Franse Revolutie (1789)

FRANSE REVOLUTIE (3 fases)

- 1789 - 1792  * Koning afgeze - Frankrijk wordt een republiek

- 1793   - 1795 * Koning onthoofd- Terreur breekt uit

- 1795 - 1799 *  Einde aan terreur  (gematigde fase) - opkomst Napoleon

Napoleon

• De Franse Revolutie eindigde in een bloedbad, er brak chaos uit in het land
• Daarom greep in 1799 generaal Napoleon Bonaparte de macht
• Napoleon veroverde een groot deel van Europa
• Zo werden de ideeën van de Franse Revolutie door heel Europa verspreid.
• Ommekeer werd de tocht naar Rusland in 1812
• In 1815 werd Napoleon definitiefverslagen in de Slag bij Waterloo (ligt in België)

Filmvragen Franse Revolutie 

(opdracht 5) bespreken

Classroom

Wat weet je nog van de Franse revolutie?

Wat weet je nog over Napoleon?

Zet de zinnen in de juiste volgorde van tijd. Begin met de gebeurtenis die het langst geleden is.

Een groep burgers maakt bekend dat zij zonder de eerste en tweede stand gaan vergaderen.

De Bastille wordt aangevallen: de Franse Revolutie is begonnen.

De derde stand wil dat ook edelen en geestelijken belasting gaan betalen.

De edelen en de geestelijken stemmen tegen en er verandert dus niets.

De koning roept een vergadering van de drie standen bij elkaar.

Filmvragen opdracht 6  (patriotten en FR) bespreken

Classroom

Wat is een verschil en wat is een overeenkomst tussen de FR en de revolutie in Nederland?

Wat weet je nog over democratische revoluties?

6.4 Vrijheid, ook voor de slaven

- Plantagekoloniën

- Trans-Atlantische slavenhandel

- Abolitionisme

Periode: 1500-1800

Trans-atlantische slavenhandel

Plantages en slavernij

Abolitionisme

• To abolish betekent in het Engels 'afschaffen'
  


• Slavernij past niet bij de ideeën van de Verlichting: mensen zijn gelijkwaardig. 
• Adam Smith: mensen worden door loon meer geprikkeld om te werkern
• Hoe? Pamfletten, boeken en politieke vertegenwoordigers

Wat heeft abolitionisme te maken met de Verlichting?

Wat zijn plantages?

1. Plantages zijn grote landbouwbedrijven waar één product wordt verbouwd.
2. Plantages zijn grote landbouwbedrijven in Europa waar meerdere producten worden verbouwd.
3. Plantages zijn velden waar suiker, cacao en aardappelen wordt verbouwd.
4. Plantages zijn altijd slavenbedrijven.

Filmvragen opdr 7 (slavernij)  bespreken

Classroom