V4 - Literatuur cursus 2

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Cursus 2: het lezen van verhalen

• waarover wordt verteld? 
• hoe wordt verteld? 
• wie vertelt? 

manier van werken

Jullie moeten de theorie uit het theorieboek kennen, maar vooral kunnen toepassen tijdens het lezen van teksten.  Daarom gaan we tijdens de les veel zelf analyseren. We doen dat aan de hand van fragmenten uit het boek Het diner van Herman Koch. Je mag dit boek ook op je leeslijst zetten! 

2.1 Waarover wordt verteld? 

Gebeurtenissen 

Je kan verbanden leggen tussen gebeurtenissen. Ze kunnen chronologisch of niet-chronologisch verteld worden. 

2.1 Waarover wordt verteld? 

Personages 

• Hoofdpersoon: doel, ontwikkeling 
• Bijpersonen: helper of tegenstander 

Personages leren kennen

• Directe manier
• Indirecte manier 
• Analogie 

2.1 Waarover wordt verteld? 

Reageren op personages 

• psychologisch 
• maatschappelijk/ethisch
• normen en waarden
• identificeren 

2.1 Waarover wordt verteld? 

Setting = de tijdruimtelijke situering (tijd en ruimte) 

Tijd = de historische tijd (wanneer speelt het verhaal zich af) 

Ruimte = de omgeving waar het verhaal zich afspeelt

2.2 Hoe wordt verteld? 

• tijd 
• volgorde
• motieven
• verhaallijnen

2.2 Hoe wordt verteld? 

Verteltijd = De tijd die je nodig hebt om te lezen (in minuten, of aantal bladzijdes).

Vertelde tijd = De tijd die de gebeurtenissen in beslag nemen.

Bedenk: als de verteltijd kort is (1 bladzijde) en de vertelde tijd lang (2 jaar), dan wordt het verhaal dus heel snel verteld. Is de verteltijd lang (100 bladzijdes) en de vertelde tijd kort (2 dagen), dan wordt het verhaal vertraagd. Er zijn van vaak veel details. Bij een scene zijn verteltijd en vertelde tijd ongeveer even lang. 

2.2 Hoe wordt verteld? 

Volgorde:

• chronologisch
  
• niet-chronologisch
  

Niet-chronologisch ontstaat door:

• vooruitwijzingen
  
• terugverwijzingen (bijzondere vorm: flashback = personage beleeft het verleden weer 'echt')
  

2.2 Hoe wordt verteld? 

Motieven zijn betekenisvolle herhalingen in een verhaal. Om de 'diepere lagen' van het verhaal te begrijpen, heb je die motieven nodig.

• verhaalmotief = terugkerende situaties, waarnemingen, opvattingen, gebeurtenissen of gevoelens. Bijvoorbeeld: eenzaamheid
  
• leidmotief = herhaling van een bepaald woord of concreet voorwerp. Bijvoorbeeld: een kapotte stoel 

2.2 Hoe wordt verteld? 

Verhaallijnen = samenhangende reeks van gebeurtenissen. Literatuur heeft vaak meerdere verhaallijnen, die op een manier met elkaar verbonden zijn. 

2.3 Wie vertelt? 

• schrijver en verteller
• vertelinstanties 
• focalisatie 

2.3 Wie vertelt? 

In een verhaal wordt op een bepaalde manier een geschiedenis verteld. Er is daarbij een verschil tussen vertellen en waarnemen. 

Elk verhaal heeft een schrijver en een verteller. De schrijver bestaat in de werkelijkheid en de verteller alleen in de verhaalwerkelijkheid. Schrijver en verteller zijn nooit hetzelfde.

2.3 Wie vertelt? 

Vertelinstanties = wie vertelt het verhaal? 

Drie soorten: 

• ik-vertelinstantie
• personale vertelinstantie
• auctoriale vertelinstantie 

2.3 Wie vertelt? 

2.3 Wie vertelt? 

Al die tijd had Doktor Hoppe dezelfde routine aangehouden
en driemaal per week zijn ronde gemaakt. Zijn kinderen had hij dan nooit bij zich. Niemand had ze zelfs nog gezien of gehoord, niet van ver door de ramen, en evenmin in de tuin, terwijl verschillende dorpelingen toch  geregeld door de meidoornhaag
hadden gegluurd. Sommigen begonnen zich dan ook af te vragen of lange Meekers dingen had verzonnen en in steeds meer huiskamers werd er voorzichtig geopperd dat de dokter misschien een kans zou moeten krijgen. Toch was er niemand die het initiatief durfde te nemen en het was pas op een zondag in mei 1985, weliswaar niet geheel uit vrije wil.

2.3 Wie vertelt? 

Al die tijd had Doktor Hoppe dezelfde routine aangehouden
en driemaal per week zijn ronde gemaakt. Zijn kinderen had hij dan nooit bij zich. Niemand had ze zelfs nog gezien of gehoord, niet van ver door de ramen, en evenmin in de tuin, terwijl verschillende dorpelingen toch  geregeld door de meidoornhaag
hadden gegluurd. Sommigen begonnen zich dan ook af te vragen of lange Meekers dingen had verzonnen en in steeds meer huiskamers werd er voorzichtig geopperd dat de dokter misschien een kans zou moeten krijgen. Toch was er niemand die het initiatief durfde te nemen en het was pas op een zondag in mei 1985, weliswaar niet geheel uit vrije wil.

2.3 Wie vertelt? 

Vertelinstanties kunnen betrouwbaar of onbetrouwbaar zijn. Dat moet je als lezer zelf bepalen. Je moet daarom actief lezen.

Voorbeeld: in Hersenschimmen blijkt de verteller van het verhaal dementie te hebben. Hoe betrouwbaar zijn zijn waarnemingen dan nog? 

2.3 Wie vertelt? 

focalisatie = wie neemt waar? 

De focalisatie kan ook bij de verteller liggen of bij meerdere personages. 

Opdracht: 

Lees hoofdstuk 3 tot 6. Noteer en bewijs: vertelinstantie, focalisatie en betrouwbaarheid personage. Bespreek in je groepje wat je tot nu toe van het verhaal vindt. 

2.4 Aanwijzingen van de schrijver

Je probeert als lezer de titel te begrijpen: je geeft een titelverklaring. Let op dat titels letterlijk en figuurlijk gebruikt kunnen worden.

Soms heeft een verhaal een ondertitel. Je kan je daardoor als lezer laten leiden. 

Het motto is vaak een citaat uit een ander literair werk dat aan het verhaal vooraf gaat. Deze motto's fungeren als leesaanwijzingen: ze verwijzen vaak naar de thematiek in het boek. 

Oefenen: 

Opdracht 3, 4 en 5 (vanaf bladzijde 22) 

Volgende week: 

Oefentoetsje om cursus 1 en 2 af te sluiten. Je krijgt maandag een aantal pagina's uit Het Diner om te lezen. Deze neem je mee tijdens de oefentoets op dinsdag. De vragen gaan deels over dat boek en deels over andere fragmenten.