Laatste les 4 havo 24/25

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Bijna vakantie!

Deze les: 

- Stamboom quiz

- 9.3 dl2 X-chromosomaal

- Stamboom quiz X-chromosomaal

- BINGO

Stamboom Quiz 

Leerdoelen en begrippen 9.3 

8. Je leidt uit een stamboom af of allelen dominant of recessief zijn. 

9. Je leidt uit een stamboom af of een eigenschap op een autosoom of op een X-chromosoom ligt.  

stamboom, dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, X-chromosomaal

X-chromosomale overerving

Allelen op het X chromosoom erven anders over omdat een man maar één  X-chromosoom heeft. Daarom geldt:

• Mannen met 1 recessief allel hebben meteen de recessieve eigenschap
• Mannen erven X-chromosomale eigenschappen altijd alleen van hun moeder over (van vader krijgen zij een Y-chromosoom)
• Vrouwen erven het X chromosoom van hun vader (+ een van moeder), met de allelen die daar op liggen.

Notatie: XA en Xa

Stamboom X-chromosomaal

Een jongen erft altijd het X chromosoom van moeder én bij hem geldt fenotype = genotype

Een meisje erft altijd het X chromosoom van vader. Heeft de vader het dominante fenotype dan alle dochters ook.

Van wie krijgt een jongen zijn X-chromosoom?

1. Alleen van moeder
2. Alleen van vader
3. Kan van vader of moeder zijn
4. Strikvraag: jongens hebben geen X maar Y

Oefening (klassikaal)

Bij Drosophila komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met een mannetje met normale vleugels. 

De F1-individuen die hieruit ontstaan, worden onderling gekruist en er ontstaat een F2.

Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?

Stel zwart is dominant. Kan hier dan sprake zijn van een X-chromosomaal overervende eigenschap?

1. Ja
2. Nee

Kan de eigenschap (zwart) X-chromosomaal zijn of niet?

1. Ja, dat zou kunnen
2. Nee, dat kan niet
3. Te weinig informatie

Oefening

Hieronder staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een ziekte. De rode personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door één gen dat X-chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?

 

Stamboom Quiz 

X-chromosomaal

Het BINGO spel- Voorbereiding

1. Elke groep krijgt gekleurde kaartjes en een lijst begrippen. Samen maak je vragen waarvan het antwoord op jullie begrippenlijst staat!

2. Bijvoorbeeld: Groep 1 bedenkt een vraag bij het begrip Glucagon: “Als het glucosegehalte in je bloed lager wordt dan de norm, dan geeft de alvleesklier dit hormoon af”. 

3. Deze vraag schrijf je, met het antwoord, op een gekleurd kaartje. Na +/- 15 min hebben jullie 8 vragen gemaakt en lever je alle kaartjes bij mij in.

4. We gaan daarna de Bingo spelen – de spelregels leg ik straks uit. 

Het BINGO Spel – De Spelregels

Je krijgt een bingokaartje met daarop begrippen. De begrippen op het bingo kaartje zijn voor iedereen een beetje anders. Als je een vraag hoort en het goede antwoord staat op jouw bingokaartje dan streep je hem door, bijvoorbeeld:

Vraag = “Als het glucosegehalte in je bloed lager wordt dan de norm, dan geeft de alvleesklier dit hormoon af”. Dan streep je door op je bingokaart: Glucagon

Let op! Het goede antwoord staat niet altijd op jouw Bingokaart, want alle bingokaarten zijn anders! De eerste leerling met een complete rij horizontaal of vertical roept BINGO! en wint… na zorgvuldige controle van de jury natuurlijk! ;-)

Daarna spelen we door voor de eerste volle Bingokaart.