Domein M: Molecuul en celniveau

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Domein M: 

Molecuul en celniveau

BINAS 78

BINAS 79C

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

BINAS 79B

BINAS 71G en 71J

Genetische 

modificatie

Eigenschappen veranderen of inbouwen door genen te veranderen 

(recombinant DNA techniek)

BINAS 71M1

Celmembraan BINAS 79D

Osmose in dierlijke cellen

Osmose bij planten.

biologiepagina.nl

Fotosynthese

Huidmondjes

Planten ademen via hun huidmondjes

Overdag verbruikt de plant veel CO2 voor fotosynthese, dus is de concentratie CO2 in de plant laag --> CO2 komt door de huidmondjes het blad in

Overdag produceert de plant veel zuurstof uit fotosynthese, dus de concentratie O2 in de plant is hoog --> O2 gaat door de huidmondjes het blad uit.

Haploïd/ diploïd

Geslachtscellen: van elk chromosoom één exemplaar (haploïd)

Na bevruchting (dus in elke lichaamscel): van elk chromosoom 2 exemplaren (diploïd)

Homoloog

Je hebt 2 versies van elk chromosoom. Eén van je vader en één van je moeder.

Dit zijn homologe chromosomen. 

Er zitten dezelfde genen op, maar niet altijd dezelfde allelen.

Allel

Van genen kunnen verschillende versies bestaan.

Een versie van een gen heet een allel.

Een diploïde cel heeft dus altijd twee allelen van elk gen, op elke chromosoom één.

De allelen op twee homologe chromosomen kunnen hetzelfde zijn (homozygoot) of verschillende (heterozygoot)

Autosomen/ geslachtschromosomen

Geslachtschromosomen: het chromosomenpaar dat het geslacht bepaalt XX, XY bij mensen.

Autosomen: alle andere chromosomen.

Genotype

Combinatie van de allelen van een individu.

Je genotype bepaalt je erfelijke eigenschappen - dat wat aangeboren is.

Fenotype

De uiteindelijke, waarneembare eigenschappen van een individu: wordt bepaald door het genotype in combinatie met het milieu.

Bijvoorbeeld: krullend haar/ suikerziekte/ bloedgroep A/ intelligentie.

Dominant/ recessief

Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

Een dominant allel noteer je met een HOOFDLETTER.

Dominant/ recessief

Een recessief allel zie je alleen terug in het fenotype als er geen dominante allelen aanwezig zijn.

Een recessief allel noteer je met een kleine letter.

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen is homozygoot.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is AA (homozygoot dominant) of aa (homozygoot recessief).

Kan alleen A of a doorgeven.

Heterozygoot

Een individu met twee verschillende allelen is heterozygoot.

Een dominant en een recessief allel.

Genotype is Aa.

Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Drager

Een heterozygoot individu heeft het dominante fenotype maar is drager van het recessieve allel.

Hij/zij kan dus wél het recessieve allel doorgeven en zorgen voor recessieve fenotype in de voldoende generatie.

Stamboom

In een stamboom let je goed op de legenda.

           

            Man

            Vrouw

Stamboom

Om te zoeken naar welk allel dominant is:

Ga je in een stamboom op zoek naar een kind met een afwijkend fenotype van de ouders.

Je weet dan de genotypes van ouders (Aa) en kind (aa).

X-chromosomle overerving

Allelen op het X chromosoom erven anders over omdat een man maar één  X-chromosoom heeft. Daarom geldt:

• Mannen met 1 recessief allel hebben meteen de recessieve eigenschap
• Mannen erven X-chromosomale eigenschappen altijd alleen van hun moeder over (van vader krijgen zij een Y-chromosoom)
• Vrouwen erven het X chromosoom van hun vader (+ een van moeder), met de allelen die daar op liggen.

Notatie: XA en Xa

Stamboom X-chromosomaal

Een jongen erft altijd het X chromosoom van moeder én bij hem geldt fenotype = genotype

Een meisje erft altijd het X chromosoom van vader. Heeft de vader het dominante fenotype dan alle dochters ook.

Multipele allelen

Voor sommige eigenschappen (genen) zijn er meer dan 2 allelen (varianten): multipele allelen.

Er kan dan ook sprake zijn van onvolledige of co-dominantie, bijv. bij twee van de drie allelen, de derde is dan recessief.

Multipele en Co-dominant overerving

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep nul

Belangrijk voorbeeld: bloedgroepen.

Notatie:

IA, IB, i

IA en IB zijn co-dominant

i is recessief

Letale allelen

Soms zijn allelen zo afwijkend dat een individu die twee (recessief) of zelfs maar één (dominant) van deze allelen heeft niet levensvatbaar is.

Dit noem je letale allelen.

Letale = dodelijke.

Dihybride kruisingen

Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.

Onafhankelijke dihybride overerving: 

Genen liggen op verschillende chromosomen liggen.

Gekoppelde dihybride overerving:

Genen liggen op hetzelfde chromosoom en erven samen over. 

Evolutie: veranderen van soorten

1. Mutaties en recombinatie zorgen voor genetische variatie in een populatie.

2. Individuen met een hoge fitness (gunstige allelen) in de omstandigheden waarin ze leven zullen meer nakomelingen krijgen (selectie). 

3. De gunstige allelen zullen meer gaan voorkomen in volgende generatie (survival of the fittest/overerving). 

--> Dit kan er toe leiden dat een populatie een bepaalde richting in verandert die gunstiger is binnen de omstandigheden (adaptatie).

Soortsvorming: Hoe ontstaan soorten?

Twee populaties van dezelfde soort raken van elkaar gescheiden en planten niet meer onderling voort (reproductieve isolatie)

Populaties kunnen genetisch zo van elkaar gaan verschillen (door mutaties én selectiedruk) dat ze geen vruchtbare nakomelingen meer kunnen krijgen. 

--> Er zijn twee nieuwe soorten ontstaan.

Stambomen

Evolutionaire stamboom: geeft aan hoe de soorten in de tijd zijn ontstaan en welke soorten gemeenschappelijke voorouders hebben.