Les 20 Taalvariatie + Les 25 Taal en identiteit

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Welke talen spreek jij?

p. 244

Welke dialecten ken jij?

Standaardtaal: Ik heb geen zin om te werken.
Dialect: 'k è gin goeste om te weirkn.

1. West-Vlaams
2. Oost-Vlaams
3. Brabants
4. Limburgs

Standaardtaal: Jij weet dat toch niet beter dan ik.
Dialect: Gij weet da toch nie beter as ik.

1. West-Vlaams
2. Oost-Vlaams
3. Brabants
4. Limburgs

Standaardtaal: We zijn gisteren naar huis gegaan.
Dialect: We zèn gistreen noa huus gegaon.

1. West-Vlaams
2. Oost-Vlaams
3. Brabants
4. Limburgs

Standaardtaal: Ik heb dorst, mag ik iets drinken?
Dialect: Ich höb dörs, moch ich wa drinke?

1. West-Vlaams
2. Oost-Vlaams
3. Brabants
4. Limburgs

Standaardtaal: Wat zeg je?
Dialect: Wuk zegde?

1. West-Vlaams
2. Oost-Vlaams
3. Brabants
4. Limburgs

Vorm duo's

De eerste leest de tekst op de volgende slide alsof hij/zij een nieuwsanker is.

De tweede leerling vertelt het verhaal opnieuw alsof je het op de speelplaats aan een vriend vertelt.

Grafgroeten

 In de Amerikaanse stad Vermont heeft een man een hartaanval gekregen doordat een vriend hem op zijn schouder tikte. Dat gebeurde wel in heel speciale omstandigheden. Op een avond keerde de 40-jarige Chris Lewis naar huis terug van een verjaardagsfeestje. Zoals hij wel vaker deed, nam Lewis een binnenweg door het plaatselijke kerkhof. Doordat de man wat veel gedronken had, struikelde hij en kwam hij in een open grafkuil terecht. Die had men gegraven voor de begrafenis van de volgende dag. Nog wat versuft door zijn val probeerde Lewis weer uit de kuil te geraken, maar dat lukte niet meteen. Plots voelde hij een hand op zijn schouder. Een stem zei: “Het lukt toch niet, jongen, dat heb ik ook al geprobeerd.” Het was een vriend van Lewis, die een uur eerder al naar huis was gegaan en in dezelfde put was getuimeld. Maar dat had Lewis niet onmiddellijk door. Van schrik kreeg hij een hartaanval.

Lees het artikel op p. 244-245

Beantwoord vragen 7-8-9-2 p. 246

Extra vragen

1. Waarmee worden taalvariëteiten vergeleken in de tekst?
2. Wat wordt in de tekst bedoeld met "informele Vlaamse omgangstaal"?
3. Wat is de link met sociale afstand en taal?
4. In welke beperkte aantal situaties kan je dialect gebruiken (volgens de tekst)?
5. Geef een kenmerk van tussentaal.

Extra: kenmerken tussentaal (Noteer!)

1. Wegvallen van h- aan het begin van een woord Bv.  ij ee nen oed op
2. Wegvallen van laatste en middelste klank van een woord  Bv.  't is goe
3. Woorden die niet tot de Standaardtaal horen Bv. smoutebollen 
4. Aanpassing van lidwoorden Bv. 't raam
5. Aanpassing aanwijzende voornaamwoorden Bv. dieje mens
6. Aanpassing van bezittelijke voornaamwoorden Bv. men huis
7. niet-Standaardtalige persoonlijke voornaamwoorden Bv. gij zijt moe
8. Andere vormen van werkwoorden Bv. 'k em da nie gezien

Fragment Thuis

Bekijk het fragment en zoek voor elk kenmerk van tussentaal een voorbeeld.

1. Wegvallen van h- aan het begin van een woord

“hij moest niets verkeerd gedaan hebt” → uitgesproken als "ij moest niets..."

“hey frank” → vaak uitgesproken als "ej frank"

3. Woorden die niet tot de standaardtaal horen

“wijven” → hier: “wijve(n)” als in “zijn eigen een wijveke geven”

“klap geven” = slaan

4. Aanpassing van lidwoorden

“nen doktersvoorschrift” (in plaats van “een doktersvoorschrift”)

“den eerste en de grootste verdachte” (correct in dialect, maar niet standaardtaal)

“de mast tijd” (mogelijk voor "de meeste tijd")

5. Aanpassing aanwijzende voornaamwoorden

“die hij moest niets verkeerd gedaan hebt” → mogelijk verkorte vorm van “die da hem niets verkeerd gedaan heeft”

“die gast”, “die twee” → typisch in informele, niet-standaardcontexten

7. Niet-standaardtalige persoonlijke voornaamwoorden

“'k kruip gelijk de wijn” → informele vorm van “ik”

Extra: onderzoek taalgebruik

Neem (voor even) je smartphone en noteer een drietal berichten die je afgelopen dagen stuurde.

Onderzoek met je buur welke kenmerken jij gebruikt.

Probeer tot een conclusie te komen: gebruik je Standaardnederlands, tussentaal of dialect?

Welke taal in welke situatie?

p. 246

Hoe goed kan jij Antwerps?

• Tisonolle
• Kannekoewellepe?
• Eddetindemot?
• Wafferietisdana?

Situaties: welke taalvariëteit?

1. Je solliciteert en praat met je toekomstige baas.
2. Je praat met je medeleerlingen over het weekend.
3. Je praat thuis met je ouders over hoe je dag was.
4. Je vraagt de weg aan een onbekende op straat.
5. Je discussieert met een vriend over een tv-programma.
6.  Je werkt al 2 jaar in het bedrijf en komt je baas tegen op de parking
7. Je stelt een vraag aan een leerkracht.
8. Tijdens een gesprek met een notaris word je boos.

Meningen over taalvariatie

p. 247

Leestoets

Ga naar Smartschool > Nederlands > Oefeningen > Les 20 - lezen taalvariatie

Let op: timing 10 minuten!

Bekijk het fragment van Volt.

Beantwoord vragen 3-9 p. 248-249

Verbetering

De leerkracht leest de antwoorden voor. Probeer zo goed mogelijk bij te schrijven. 

Taalkast

p. 309

Begrippen - bespreek per 2

Standaardtaal

Tussentaal

Accent

Jargon

Begrippen

- Standaardtaal: taalvariëteit die als norm geldt, die bv. in het journaal gesproken wordt.

- Tussentaal: informele Nederlandse spreektaal, tussen dialect en standaardtaal.

- Accent: aan iemand dialect of tussentaal kun je horen van welke streek hij/zij afkomstig is.

- Jargon: taal (vooral woorden) die eigen zijn aan een bepaalde beroepsgroep (bv. advocaten: casus, bewijslast) of binnen een bepaalde sector (bv. voetbal: corner, buitenspel)

Taalvariëteiten

p. 311

Uw voedselallergie kan een jeukend exantheem veroorzaken.

Dat hondje heeft zo'n schattig snoetje. Ik wil hem een aaike geven.

Ok boomer.

Dat  vind ik hartstikke gering.

Ik wil gaarne enkele woorden wisselen met u.

pg. 312

2. Ken je zelf voorbeelden van woorden of uitdrukkingen die eigen zijn aan een bepaalde groep mensen?

3. Gebruik je zelf woorden of uitdrukkingen binnen een bepaalde groep?

4. Gebruik je die woorden in elke context?

5. Waarom zouden mensen woorden of uitdrukkingen gebruiken die eigen zijn aan een bepaalde groep?

Oef. 5 pg. 312

• Ze kennen die woorden uit hun beroep (vakjargon);
• Ze willen graag bij een groep horen;
• Soms ook om anderen buiten te sluiten.

Jongerentaal en straattaal

p.313

onderwijs.hetarchief.be

Welke woorden moeten volgens het fragment gebruikt worden?

boardbooks.vanin.be