Voorbereidende les Opzicht - Tongerlohuys

• Kunst
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 1,2

OPZICHT

Tongerlohuys

VOORBEREIDENDE LES

Welkom bij de voorbereidende les op de museumles Opzicht, ter voorbereiding op jullie bezoek aan Het Noordbrabants Museum.

- De les duurt ongeveer 20 minuten. Veel plezier!

- Op deze afbeelding zie je leerlingen die eerder de museumles Opzicht hebben gevolgd.

- Deze les is te volgen met of zonder device.

Kies de vorm die het beste past bij jouw klas.

➤ Werk je zonder device? Zorg dan dat elke leerling pen en papier heeft!

Tip: Vink ‘Toon bij student’ aan zodat leerlingen dezelfde layout zien als op het scherm.

Waar denk je aan bij 

het woord 'museum' ?

Schrijf 3 dingen op.

WAT WEET JIJ AL?

Stel de vraag: Waar denk je aan bij het woord ‘museum’?

Laat de leerlingen drie dingen opschrijven of doorgeven die in hen opkomen.

Met device:

Laat de leerlingen hun drie antwoorden digitaal invoeren.

Zonder device:

Laat de leerlingen op papier drie antwoorden opschrijven. Verzamel enkele reacties klassikaal of laat leerlingen ze met een klasgenoot delen.

Bespreek klassikaal:

Komen de antwoorden van de leerlingen overeen? Of zijn er juist verrassende verschillen?

Dit is de brandvideo van Club Zien. In deze video zijn beide museumlessen op een speelse manier te zien. De video is opgenomen in Het Noordbrabants Museum en het Design Museum. 

De video duurt 1 minuut. Na het bekijken van de video wordt aan de leerlingen gevraagd om drie dingen die ze is opgevallen. Mocht je het fijn vinden kun je deze vraag ook vooraf of tijdens de video al stellen. 

Wat viel je op in deze video?
Schrijf 3 dingen op. 

KIJKEN?

Stel de vraag: Wat viel je op in deze video?

Laat de leerlingen drie dingen benoemen die hen opvielen tijdens het kijken.

Met device:

Laat de leerlingen hun drie antwoorden digitaal invoeren.

Zonder device:

Laat de leerlingen drie dingen opschrijven op hun papier. Bespreek daarna klassikaal wat er is opgevallen.

Bespreek klassikaal:

Komen de antwoorden van de leerlingen overeen? Of juist helemaal niet? Zijn er dingen die meerdere leerlingen noemden?

AAN HET EIND VAN DEZE LES...

• Herken je hoe de museumles 'Opzicht' in elkaar steekt.

• Kun je benoemen naar welk museum jij gaat en wat je daar kan ontdekken.

• Kun je uitleggen wat de museumregels zijn. 

• Ben je voorbereid op jouw museumbezoek.

Bespreek kort met de leerlingen de doelen van deze les.

📌 Aan het eind van deze les:

• Herken je hoe de museumles 'Opzicht' is opgebouwd.

• Kun je benoemen naar welk museum je gaat en wat je daar kunt ontdekken.

• Kun je uitleggen wat de museumregels zijn.

• Ben je voorbereid op jouw museumbezoek.

✅ Tip voor de docent:

Aan het eind van de les komt deze slide terug. Je kunt dan een korte check doen of de doelen zijn behaald. Bespreek klassikaal of alles duidelijk is, of laat leerlingen zelf aangeven wat zij nu weten.

Club Zien

Club Zien opent je ogen!

Club Zien heeft als doel musea toegankelijker te maken voor jullie! Dit doen we onder andere door museumlessen te maken die bij jullie passen.  

Tijdens de les Opzicht kijk je op een andere manier naar kunst. Je kiest zelf opdrachten uit een grote kaartenmolen. 

De opdrachten horen bij de disciplines van CKV, zoals beeldende kunst, muziek, theater of film. Wat je doet, telt mee als culturele activiteit. Je gaat dus niet alleen kijken, maar ook zelf kiezen, doen, tekenen en ontdekken! 

Club Zien is een samenwerkingsverband van elf Brabantse musea, waaronder Het Noordbrabants Museum.

Club Zien richt zich op het toegankelijk maken van musea voor vmbo-leerlingen door interactieve en prikkelende museumervaringen te ontwikkelen in co-creatie met leerlingen en docenten. 

De lessen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en stimuleren verwondering, verbeelding en creativiteit. ​

Museumles Opzicht:

Opzicht is een interactieve museumles van Club Zien, speciaal ontwikkeld voor leerlingen in leerjaar 3 van het vmbo. Tijdens het bezoek kiezen leerlingen zelfstandig opdrachten uit een kaartenmolen, gekoppeld aan kunstwerken die hen aanspreken. De opdrachten sluiten aan bij de disciplines van CKV: beeldende kunst, muziek, theater, film, fotografie en design.

Leerlingen bepalen zelf of ze een kijk-, denk-, doe- of tekenopdracht uitvoeren. Op die manier ontdekken ze kunst op een persoonlijke manier en vanuit verschillende perspectieven.

De les sluit aan bij de doelen van CKV en (kan) mee tellen als culturele activiteit binnen het PTA. 

KUNST IS ALLEEN KUNST ALS HET IN EEN MUSEUM HANGT. 

Lees de volgende stelling voor 'Kunst is alleen kunst als het in een museum hangt'. 

In de volgende dia mogen de leerlingen EENS of ONEENS stemmen. 

"Kunst is alleen kunst als het in een museum hangt"

STELLING

Laat de leerlingen stemmen: EENS of ONEENS.

Er is geen goed of fout antwoord — het gaat juist om het gesprek dat daaruit volgt.

🎤 Vraag:

Wie wil zijn of haar keuze toelichten?

💬 Gebruik deze verdiepende vragen om het gesprek op gang te brengen:

Algemene hulpvragen:

• Waarom denk je dat sommige mensen vinden dat iets pas kunst is als het in een museum hangt?

• Wat bedoelen we eigenlijk met het woord “kunst”?

• Wie bepaalt wat kunst is?

• Kun je een voorbeeld noemen van iets wat jij kunst vindt, maar dat niet in een museum hangt?

• Verandert jouw mening over iets als je het in een museum ziet hangen? Waarom wel of niet?

Voor leerlingen die EENS hebben gestemd:

• Wat maakt een museum zo’n bijzondere plek voor kunst?

• Denk je dat het museum kunst belangrijker of waardevoller maakt? Waarom?

• Zou iets wat op straat wordt gemaakt of getoond, ook kunst kunnen zijn?

Voor leerlingen die ONEENS hebben gestemd:

• Kun je voorbeelden geven van kunst buiten het museum?

• Denk je dat kunst altijd door een kunstenaar gemaakt moet zijn?

• Moet kunst volgens jou altijd iets oproepen of een boodschap hebben?

📝 Zonder device:

Laat leerlingen hun keuze opschrijven op papier,

of

laat ze fysiek positie kiezen in het lokaal:

→ Links = EENS,

→ Rechts = ONEENS

Gebruik vervolgens de bovenstaande vragen om klassikaal het gesprek te voeren.

Tongerlohuys

WIST JE DAT?

Het gebouw al in 1762 werd gebouwd en nu een rijksmonument is?

MUSEUM IN RECONSTRUCTIE! 

Wist je dat het Tongerlohuys nu tijdelijk verhuisd is?

In de zomer van 2025 is het oude gebouw dicht vanwege een grote verbouwing.  Het museum zit nu in het EKP-gebouw, het oude postkantoor van Roosendaal.

WIST JE DAT? 

Dit gebouw vroeger de pastorie was van de Sint Janskerk, waar Norbertijnen woonden?

JASSEN EN TASSEN IN HET MUSEUM! 

Jassen en tassen mogen niet mee het museum in. Je kunt ze veilig achterlaten in de gardarobe, zodat de voorwerpen in het museum beschermd blijven.

Dit is het museum! 

KIJKPLAAT

Op deze kijkplaat zie je de ingang van Het Tongerlohuys.

De oogjes op de kijkplaat vertellen op een korte, speelse manier iets over het museum of over Club Zien.

Ben jij al ooit in het Tongerlohuys geweest?

MUSEA?

Laat leerlingen antwoorden met

Ja of Nee.

Deze vraag is bedoeld als ingang voor een gesprek over museumervaringen, verwachtingen en drempels. De antwoorden geven ook inzicht in hoe vertrouwd leerlingen zijn met musea en kunst in hun eigen omgeving.

Vraag of er leerlingen zijn die hun antwoord willen toelichten. Stel bijvoorbeeld de volgende vragen:

Voor leerlingen die ja hebben geantwoord:

- Wat vond je van het museum? Wat is je bijgebleven?

- Waarom ben je er naartoe gegaan? (Bijvoorbeeld met school, familie, interesse…)

- Wat vond je leuk of juist minder leuk aan het bezoek?

- Zou je nog een keer terug willen gaan? Waarom wel of niet?

Voor leerlingen die nee hebben geantwoord:

- Wat denk je dat je daar zou kunnen zien of doen?

- Heb je weleens overwogen om ernaartoe te gaan? Waarom wel of niet?

- Wat zou jou kunnen motiveren om een keer te gaan?

SPELREGELS

MUSEUMREGELS?!

Jullie gaan het samen hebben over de museumspelregels. 

We bespreken wat er zou gebeuren wanneer je iets aanraakt. En we bekijken wat er wél mag in een museum en waarom deze regels belangrijk zijn. Jullie gaan zelf ideeën bedenken en die samenbrengen in een woordweb. 

Zo zien we allemaal wat je in een museum kunt doen en hoe je de kunst en tentoonstellingen goed kunt beschermen.

Wat zou er gebeuren als je een kunstwerk aanraakt? 

MUSEUMREGELS?

Stel de vraag: Wat zou er gebeuren als je een kunstwerk aanraakt?

Laat leerlingen nadenken over deze vraag en nodig ze uit om hier antwoord op te geven. 

Zonder device 

Stel de vraag hardop aan de klas en laat leerlingen reageren. Moedig hen aan om te speculeren: 

📢 Wat zou er gebeuren als je een kunstwerk aanraakt? 

Mogelijke antwoorden en toelichting voor de docent:

🛑 Er kan een stil alarm afgaan.

In veel musea zitten sensoren of drukmelders verborgen in muren of lijsten.

🎨 De verf of het oppervlak kan beschadigen.

Zelfs schone handen bevatten vet en zuren die schade veroorzaken op de lange termijn.

🧳 Veel kunstwerken zijn in bruikleen.

Ze zijn dus geleend van andere musea of verzamelaars — en daar moet je extra zorgvuldig mee omgaan.

📹 Er hangen camera’s.

Beveiliging houdt alles in de gaten, en aanraken wordt meteen opgemerkt.

🚨 Er is een meldkamer.

Vanuit daar wordt ingegrepen als bezoekers te dicht bij een kunstwerk komen of iets aanraken.

SLEEPVRAAG

JA

NEE

Selfie voor een schilderij? (zonder flits)

Stiekem je broodje knakworst eten voor een kunstwerk? 

Hardlopen door de zalen omdat je haast hebt?

Een live concert geven van het nummer van Roxy Dekker? 

Je jas en tas opbergen in een rolcontainer.

Je houdt altijd één grote stap afstand tot de werken. 

Laat de leerlingen per stelling slepen naar de juiste kant:

🟦 JA! (toegestaan gedrag in het museum)

🟥 NEE! (gedrag dat echt niet kan)

Zonder device

Bespreek klassikaal één stelling tegelijk. Vraag de klas:

📢 Mag dit wel of niet in een museum? Waarom?

- Sleep vervolgens samen de stelling naar de juiste plek.

- Aan het einde bespreek je alle keuzes nog eens kort en controleer je of alles op de juiste plek staat. 

- Je kunt daarna het 'juiste antwoord' laten zien. 

WAT WEET JIJ AL OVER

De museum spelregels 

Wat mag er wél in een museum? 

Laat de leerlingen een woordweb invullen met als centrale vraag:

“Wat mag er wél in een museum?”

Doel: De focus ligt op het positieve, zodat we daarna gezamenlijk kunnen bespreken wat de regels zijn.

Museumregels / Spelregels

Wat mag er wél in een museum?

• Rustig rondlopen en goed kijken
• Luisteren naar de museumdocent
• Vragen stellen en ideeën delen
• Kunst en tentoonstellingen bekijken en lezen
• Foto’s maken zonder flits (als het mag)
• Jassen en tassen netjes in de garderobe
• Doe- en maakplekken gebruiken zoals aangegeven
• Samenwerken bij opdrachten en activiteiten

Wat mag er níet in een museum?

• Rennen of heel druk doen
• Kunstwerken of objecten aanraken zonder toestemming
• Eten of drinken meenemen in de tentoonstellingsruimtes
• Geluid maken dat andere bezoekers stoort
• Grote tassen of rugzakken meenemen in de zalen

Zonder devices

• In tweetallen: Laat de leerlingen 1 minuut overleggen en samen een lijstje maken van wat wél mag.
• Klassikaal: Laat alle leerlingen iets opschrijven en op het bord plakken. Categoriseer de ideeën per onderdeel.

MUSEUMLES

OPZICHT

Jullie gaan samen praten over de museumles.

We bespreken hoe de museumles eruitziet. In de tijdlijn op de volgende slide zie je alle onderdelen van de les. Het is handig om deze alvast samen door te nemen.

Zo weet iedereen wat er in het museum gaat gebeuren.

TIJDLIJN MUSEUMLES

Ontvangst - opbergen jassen tassen.

 

Introductie door museumdocent.

 

Aan de slag in he tmuseum met verschillende opdrachten. 

Wissel, op naar de workshop! 

Aan de slag, workshop. 

Bespreken en evalueren. 

Invullen vragenlijst.

Totale duur museumles: 1,5uur

Afsluiting - ophalen jassen tassen.

 

Tijdlijn Museumles

Klik op het oogje om te zien hoe elk onderdeel eruitziet.

👋 Ontvangst

Je gaat in een groep van max. 16 leerlingen op pad met een museumdocent en een schooldocent. Jassen en tassen mogen niet mee tijdens de museumles. Deze kun je veilig opbergen in het museum!

🎧 Kaartenmolen

Jullie kiezen uit een grote kaartenmolen verschillende opdrachten uit. Deze opdrachten mogen jullie in het museum uitvoeren. 

📝 Opdracht

Na de opdrachten ga je samen aan de slag met een creatieve opdracht.

📱 Evaluatie

Aan het eind vul je een korte vragenlijst in op je eigen mobiel. Zorg ervoor dat je je mobiel bij de hand hebt, stop deze dus niet in je jas of tas.

AAN DE SLAG

KIJK OPDRACHT

Jullie gaan samen een kijkopdracht (Thinking Routine) uitvoeren. 

De Routine heet: See, Think, Me, We

Je stelt telkens een vraag bij de afbeelding. De afbeelding blijft hetzelfde. Je kunt de afbeelding vergroten door erop te klikken. 

Ik zie...

See

De eerste keer dat je de afbeelding laat zien, stel je de vraag: “Wat zie je?”. Geef de leerlingen hiervoor 2 minuten de tijd. 

– Kijk goed naar het schilderij.

– Benoem alleen wat je feitelijk ziet (zonder interpretatie).

💬 Voorbeeldvragen:

Welke kleuren zie je?

Wat voor soort gebouwen zijn dit?

Wat valt je op aan de bomen of de lucht?

Door op de afbeelding te klikken kunnen de leerlingen goed naar de afbeelding kijken en hun antwoord via het device invoeren. De foto vergroten heeft, naast eerdergenoemde reden, nog een belangrijk voordeel: de leerlingen zien niet wie van hun klasgenoten al heeft gereageerd. Hierdoor zijn ze écht met de afbeelding bezig en niet met hun klasgenoten.

Zonder device:

Laat de leerlingen hun observaties opschrijven of klassikaal delen.

Ik denk...

Think

In het tweede deel van de kijkopdracht, laat je de afbeelding nogmaals zien. Deze begeleid je met de vraag: “Wat denk je?”. Geef de leerlingen weer 2 minuten de tijd.

De leerlingen kunnen nu eindelijk de antwoorden kwijt die ze bij de eerste vraag hebben gesteld: namelijk hun interpretatie bij de afbeelding. 

Bij dit onderdeel kijken ze niet alleen naar de afbeelding, maar zullen ook gaan putten uit hun voorkennis. 

Tijdens het bekijken van de reacties, bespreek je kort de interpretaties van de leerlingen. Je gaat nog niet teveel in op de feitelijke informatie: het is belangrijk om deze nog niet met de leerlingen te delen.

Zonder device:

Laat de leerlingen hun observaties opschrijven of klassikaal delen.

Wat heeft dit met jou te maken?

Me

In het derde deel van de kijkopdracht stel je de leerlingen de vraag: “Wat heeft dit met jou te maken?”

💬 Hulpvragen 

• Welke vormen, lijnen of patronen vallen jou op?
• Kun je iets herkennen van plekken die je kent?
• Hoe zou het zijn om in deze stad te wonen of werken toen?
• Welke details vertellen iets over hoe mensen leefden of werkten?
• Welke emoties of gedachten krijg je bij het bekijken van deze kaart?

Zonder device:

Laat de leerlingen hun observaties opschrijven of klassikaal delen.

Wat zegt dit over ons als groep of samenleving?

We

In het vierde deel van de kijkopdracht stel je de leerlingen de vraag: “Wat zegt dit over ons als groep of samenleving?”

💬 Hulpvragen 

• Waarom vinden we het belangrijk om precies vast te leggen wie welk stuk grond bezit?
• Hoe helpt een kaart om een stad te begrijpen of te besturen?
• Wat zegt deze kaart over hoe Roosendaal in 1942 georganiseerd was?
• Hoe kan een kaart als deze tijdens oorlogstijd zijn gebruikt, en door wie?
• Wat zegt het verschil tussen de kaart van 1942 en het huidige Roosendaal over hoe onze samenleving groeit en verandert?
• Waarom blijven oude kaarten waardevol, ook nu we digitale navigatie hebben?

Zonder device:

Laat de leerlingen hun observaties opschrijven of klassikaal delen.

Kadastrale kaart Roosendaal

Onbekend, 1942

Laat zien hoe Roosendaal eruitzag in 1942, midden in de Tweede Wereldoorlog

Het is een kadastrale kaart → geeft aan wie welk stuk grond bezit en hoe het verdeeld is.

Straten, spoorlijnen en gebouwen zijn duidelijk ingetekend.

Gemaakt in een tijd zonder computers of Google Maps, alles werd met de hand getekend.

De kaart kan gebruikt zijn voor administratie, stadsplanning of zelfs militaire doelen.

Geeft een beeld van hoe de stad veel kleiner en minder volgebouwd was dan nu.

Toelichting op – Kadastrale kaart Roosendaal, 1942

🗺️ Kunstwerk / Object

• Titel: Kadastrale kaart Roosendaal
• Maker: Onbekend (uitgave Gemeente Roosendaal en Nispen / Kadaster)
• Jaar: 1942
• Techniek: Gedrukte en handmatig ingekleurde kaart
• Materiaal: Papier, inkt, kleurstoffen
• Collectie: Tongerlohuys Museum, Roosendaal

🔍 Kernpunten uit het object

• Gedetailleerde plattegrond van Roosendaal in 1942, met kadastrale indeling (percelen, gebouwen, wegen).
• Handmatig ingekleurde wegen en gebieden — rode lijnen markeren waarschijnlijk belangrijke verkeersroutes of stadsgrenzen.
• Duidelijke weergave van dorpsdelen en buurten zoals Kalsdonk, Bredasche Baan, Vroenhout, Kortendijk en Nispen.
• Noordpijl en schaalverdeling aanwezig — typisch voor kaarten die zowel praktisch als bestuurlijk werden gebruikt.
• Periode: Tweede Wereldoorlog,  kaart kan een rol hebben gespeeld bij stadsplanning, wederopbouw of militaire doeleinden.
• Laat zien hoe klein en geconcentreerd Roosendaal toen nog was vergeleken met nu.

💬 Mogelijke gespreksonderwerpen met leerlingen (vmbo leerjaar 3)

• Wat valt op aan de vorm en omvang van Roosendaal in 1942 vergeleken met nu?
• Waarom denk je dat deze kaart in 1942 werd gemaakt en ingekleurd?
• Welke informatie kon je in die tijd uit een kadastrale kaart halen, en waar werd die voor gebruikt?
• Hoe denk je dat het leven in Roosendaal in 1942 eruitzag? Welke beroepen, gebouwen en straten waren belangrijk?
• Wat voor invloed had de oorlog op een stad als Roosendaal en op het maken van zulke kaarten?
• Hoe gebruiken we tegenwoordig digitale kaarten (Google Maps, navigatie) anders dan papieren kaarten vroeger?

DIT WAS DE VOORBEREIDENDE LES 

• Herkennen hoe de museumles ‘Opzicht’ is opgebouwd.

• Benoemen naar welk museum jij gaat en wat je daar kan ontdekken.

• Uitleggen wat de belangrijkste museumregels zijn (en waarom ze bestaan).

• Voorbereid op pad in het museum!

JIJ KUNT NU: 

🎓 Afsluiting van de les

We zijn aan het einde gekomen van de voorbereidende les voor jullie bezoek aan het museum.

Laten we samen kort terugkijken op de les. Denk nog eens na over deze vragen:

✅ Begrijp je nu hoe de museumles Opzicht in elkaar zit?

✅ Weet je naar welk museum je gaat en wat je daar ongeveer kunt verwachten?

✅ Kun je uitleggen wat de museumregels zijn en waarom die belangrijk zijn?

✅ Voel je je voorbereid op het bezoek?

Bespreek dit klassikaal of laat de leerlingen kort reageren.

Hoe heb je deze les ervaren?

Terugblik

😒🙁😐🙂😃

Toon de rij met vijf smileys van links (minder tevreden) naar rechts (zeer tevreden):

😒 🙁 😐 🙂 😄

Leg kort uit wat elke smiley betekent:

😒 Ik vond de les niet zo leuk of interessant.

🙁 De les was lastig of niet zo boeiend.

😐 Het was oké, maar niet bijzonder.

🙂 Het was goed, maar er kan nog iets beter.

😄 Superleuk en heel leerzaam!

Laat leerlingen de smiley kiezen die bij hun ervaring past.

Toon de resultaten en bespreek kort de uitslag.

*Zonder device

Eigen papier: Laat de leerlingen op hun eigen papier de smiley tekenen die past bij hun ervaring. 

Of

Handopsteken: Vraag per smiley wie deze koos en laat die leerlingen hun hand opsteken. (Indien veilig leerklimaat)

Vraag: “Wie wil toelichten waarom je een bepaalde smiley koos?”

Nodig één of twee leerlingen uit per gekozen smiley om kort hun ervaring te delen.

We zijn benieuwd hoe je

de les hebt ervaren! 

Veel plezier in het museum.

Dit was de voorbereidende les 'Opzicht' van het Tongerlohuys

We hopen dat jullie nu goed voorbereid zijn voor het bezoek!

Tot snel in het museum! 👋🎨